Калi ўсё шчаслiва збылося i каралевiч ужо збiраўся ехаць са сваiм багаццем дамоў, кажа яму лiса:
- А зараз ты павiнен мяне аддзячыць за дапамогу.
- А што ты за гэта ад мяне патрабуеш? - спытаў юнак.
- Калi мы будзем у лесе, ты мяне застрэль i адсячы мне галаву i лапы.
- Нiчога не скажаш, добрая ўдзячнасць, - адказаў каралевiч, - такога я ўжо нiяк зрабiць не магу.
I кажа лiса:
- Калi ты гэтага зрабiць не хочаш, я павiнна буду цябе пакiнуць. Але перш чым я ад цябе пайду, хачу даць табе яшчэ адну добрую параду: бойся дзвюх рэчаў - не купляй мяса з вiсельнi i не садзiся на краi калодзежа.
Затым лiса збегла ў лес.
Юнак падумаў: "Што за дзiўны звер i якiя дзiўныя ў яго пажаданнi. Хто ж будзе купляць мяса з вiсельнi? А жадання сядзець на краi калодзежа ў мяне нiколi небыло".
Паехаў ён разам з цудоўнай каралеўнай далей; а дарога праходзiла праз тую вёску, дзе засталiся яго два браты. I было там вялiкае зборышча i многа шуму. Каралевiч спытаў, што тут здарылася; яму адказалi, што тут павiнны павесiць двух людзей. Падышоў ён - бачыць, што гэта два яго браты, якiя натварылi шмат дрэнных спраў i прагулялi ўсё сваё багацце. Ён спытаўся, цi нельга iх вызвалiць.
- Можна, калi вы згодны за iх заплацiць, - адказалi людзi, - але навошта вам выкiдваць дарэмна грошы i iх выкупляць?
Але каралевiч, не раздумваючы, за iх заплацiў, i вось яны апынулiся на волi i рушылi далей усе разам. Трапiлi яны ў той самы лес, дзе сустрэлася iм упершыню лiса. Сонца горача прыпякала, а ў лесе было прахалодна i прыемна, i вось кажуць два браты:
- Давайце адпачнем ля калодзежа, паядзiм i нап'емся.
Ён згадзiўся, за размовай забыўся пра параду лiсы i сеў на краi калодзежа, не прадчуваючы нiчога дрэннага. Тады двое братоў скiнулi яго ў калодзеж, захапiлi дзяўчыну, каня i птушку i накiравалiся дамоў да свайго бацькi.
- Вось, - кажуць яны, - прывезлi мы не толькi залатую птушку, а яшчэ i залатога каня i дзяўчыну з залатога замка.
I была там вялiкая радасць, але конь нiчога не еў, птушка не спявала, а дзяўчына сядзела i ўсё плакала...
А малодшы брат не загiнуў. На шчасце, калодзеж быў сухiм, ён упаў на мяккi мох, нiчога сабе не пашкодзiў, толькi выбрацца адтуль ён не мог. Але i ў гэтай бядзе яго не пакiнула верная лiса. Яна прыбегла да яго, пачала ўшчуваць, што ён забыў пра яе параду.
- Усё ж я не магу цябе пакiнуць, - сказала лна, - i дапамагу табе выбрацца з калодзежа.
Яна загадала яму ўчапiцца за яе хвост i трымацца мацней i выцягнула яго наверх.
- Але ты яшчэ не зусiм пазбавiўся ад небяспекi, - сказала лiса. - Твае браты не ўпэўнены ў тваёй гiбелi, i яны расставiлi па ўсiм лесе вартаўнiкоў, каб забiць цябе, калi заўважаць.
А сядзеў ля дарогi жабрак, i вось абмяняўся юнак з iм адзеннем i з'явiўся, пераапрануты, у каралеўскi двор. Яго нiхто не пазнаў, але птушка пачала спяваць, конь пачаў есцi, а цудоўная каралеўна перастала плакаць.
Спытаўся кароль у здзiўленнi:
- Што гэта значыць?
А дзяўчына яму i кажа:
- Не ведаю, мне было раней так сумна, а цяпер так радасна. Мне здаецца, што з'явiўся мой сапраўдны жанiх.
I яна расказала каралю пра ўсё, што здарылася, хоць абодва браты i пагражалi ёй смерцю, калi яна прагаворыцца. Тады загадаў кароль паклiкаць да сябе ўсiх людзей, што былi ў замку, з'явiўся i юнак, пераапрануты жабраком; але дзяўчына адразу яго пазнала i кiнулася да яго на шыю. Злых братоў схапiлi i пакаралi, а малодшага абвянчалi з цудоўнай каралеўнай, i ён быў прызначаны пераемнiкам караля.
А што ж сталася з беднай лiсой?
Мiнула шмат часу, i адправiўся аднойчы каралевiч зноў у той самы лес, сустрэла яго лiса i кажа:
- Цяпер у цябе ўсё ёсць, што ты мог сабе жадаць, а вось майму няшчасцю ўсё няма канца, але ты можаш мяне выручыць, - i пачала лiса зноў яго прасiць i малiць, каб ён згадзiўся яе застрэлiць i адсекчы ёй галаву i лапы. Так ён i зрабiў; i толькi выканаў ён яе просьбу, як сталася лiса юнаком, i быў ён не хто iншы, як брат цудоўнай каралеўны, якi нарэшце быў вызвалены ад злога закляцця. I цяпер мелi яны ўсё, каб быць усё сваё жыццё шчаслiвымi.
САЛОМIНКА, ВУГАЛЬ I БАБIНА
Жыла-была адна бабулька, вельмi старая. Восемдзесят гадоў ёй было. Пайшла бабулька на агарод, нарвала поўную талерку бобу i вырашыла яго зварыць.
"Вось, - думае, - звару бобу i паабедаю".
Распалiла яна плiту i, каб агонь разгарэўся лепей, падкiнула ў топку пучок саломы.
А затым пачала сыпаць у гаршчок боб.
Вось якраз тут усё i пачалося.
Калi сыпала яна боб у гаршчок, адна бабiна ўзяла ды i завалiлася на падлогу.
I сюды ж, на падлогу, выскачыў з печы распалены вугольчык.
Вось саломiнка i кажа:
- Мiлыя сябры, адкуль вы тут?
- Я, - адказвае вугольчык, - з печы. Калi б, - кажа, - я адтуль не выскачыў, давялося б мне згарэць i рассыпацца попелам.
А бабiна кажа:
- I мне пашчасцiла, што я сюды трапiла. А то давялося б мне, як i iншым маiм сяброўкам-бабiнам, у кашу разварыцца.
А саломiнка кажа:
- I я рада, што ў печ не трапiла, а тут ляжу.
- Ну, а што ж мы цяпер будзем рабiць? - пытаецца вугольчык.
- Я думаю, - сказала бабiна, - вось што. Пайшлi белы свет паглядзiм.
- Пайшлi, пайшлi, - згадзiлiся вугольчык i саломiнка.
I пайшлi яны разам - бабiна, саломiнка i вугольчык.
Доўга iшлi яны i прыйшлi да ручайка. Ручаёк маленькi, вузенькi, а перабрацца цераз яго цяжка - моста няма. Як тут быць? Тады саломiнка кажа:
- Мы вось як зробiм: я перакiнуся з беражка на беражок, а вы па мне пераправiцеся, як па мосце.
Так яны i зрабiлi. Перакiнулася саломiнка з берага на бераг, i першым пабег па ёй вугольчык. Бяжыць, як па мосце. Дабег ён да сярэдзiны, чуе плёскаецца ўнiзе вада. Стала яму страшна, спынiўся ён i крычыць:
- Баюся вады, баюся вады!
А пакуль ён стаяў i крычаў, саломiнка ад яго загарэлася, развалiлася на дзве часткi i паляцела ў ручай. Вугольчык таксама звалiўся ў ваду. Ён засiпеў: "Таплюся, ратуйце!" - i пайшоў на дно.
А бабiна асцярожнай была, яна на беразе засталася.
Засталася на беразе i давай смяяцца з вугольчыка i саломiнкi.
Смяялася яна, смяялася - i лопнула ад смеху.
Дрэнна б ёй давялося, ды на яе шчасце сядзеў на беразе вандроўны кравец.
Дастаў кравец нiткi i сшыў абедзве палавiнкi бабiны.
А таму што ў краўца белых нiтак з сабой не было, ён зашыў бабiну чорнай нiткай. З таго часу ва ўсiх бабiнах чорнае шво пасярэдзiне.
СТОЛIК-НАКРЫЙСЯ, ЗАЛАТЫ АСЁЛ I ДУБIНКА З МЯШКА
Даўным-даўно жыў на свеце кравец. Былi ў яго тры сыны i адна-адзiная каза. Яна iх усiх малаком кармiла. А за гэта яе трэба было кожны дзень пасвiць.
Сыны пасвiлi казу па чарзе. Пагнаў яе аднойчы старэйшы сын на могiлкi. Трава там расла высокая ды сакавiтая. Каза цэлы дзень скубла траву i скакала. Вечарам, перад тым як вяртацца дамоў, ён i пытае ў яе:
- Цi сытая ты, каза мая?
Адказала каза:
- Я такая сытая, што не з'ем болей нi лiсцiка. Ме-ме!
- Ну, тады i iдзi дадому.
Прывёў яе за вяровачку ў стойла i моцна прывязаў.
Бацька цiкавiцца ў сына:
- Цi не галодная наша каза?
- О, яна такая сытая, не хоча болей нi лiсцiка.
Пахвалiў кравец сына, а сам пайшоў у стойла, пагладзiў любiмую козачку i перапытвае:
- Цi сытая ты, каза мая?
I адказала яму каза:
- Ад чаго я буду сытая? Скакала цераз магiлку, з'ела адну былiнку. Ме-ме!
- Што я чую!
Выскачыў кравец са стойла, як закрычыць на сына:
- Ах ты, манюка, каза ж зусiм галодная!
Пабiў сына i прагнаў з двара.
На другi дзень наступiла чарга пасвiць казу сярэдняму сыну. Знайшоў ён у садзе месца, дзе трава добрая расла, каза яе ўсю i з'ела. Вечарам пытае:
- Цi сытая ты, каза мая?
- Я такая сытая, што не з'ем болей нi лiсцiка. Ме-ме!
- Тады iдзi дадому.
А дома стары кравец дапытвае сына:
- Цi наелася наша каза?
- О, яна такая сытая, што не хоча болей нi лiсцiка.
Але кравец вырашыў сам у гэтым пераканацца. Зайшоў у стойла i пытае:
- Цi сытая ты, каза мая?
I адказала каза:
- Як мне быць сытаю, калi я з'ела толькi адну былiнку, як скакала цераз магiлку. Ме-ме!
- Ах ты, гэткi злодзей! - закрычаў кравец. - Такую рахманую казу ды прымусiў галадаць!
Выбег са стойла, адмянташыў палкай сына i прагнаў з двара.
Наступiла чарга малодшаму сыну пасвiць казу. Знайшоў ён добрую пашу з густой травой, запусцiў туды казу. Вечарам пытае ў яе:
- Цi сытая ты цяпер, каза мая?
- Я такая сытая, што не з'ем болей нi лiсцiка. Ме-ме!
- Ну, тады пайшлiма дамоў.
А дома бацька сустракае, сына распытвае:
- Цi наелася ўволю каза наша?
- О, татка, яна такая сытая, што не хоча болей нi лiсцiка.
Кравец не паверыў, пайшоў у стойла, перапытвае ў казы:
- Цi сытая ты сёння?
I адказала злая каза:
- Ад чаго мне быць сытаю? Скакала цераз магiлку, з'ела адну былiнку. Ме-ме!
- Ах ты, iлгун! - закрычаў кравец, выскачыў са стойла i давай бiць беднага хлопчыка, той ледзь з двара паспеў збегчы.
Застаўся стары кравец адзiн са сваёй казой. Ранiцай, што рабiць, павёў яе сам пасвiць. Знайшоў зялёныя кусты, памiж якiмi расла трава-дзеравей. Яе вельмi любяць козы, от ён i ўзрадаваўся:
- Тут, мая мiлая козачка, хоць раз удоваль наясiся.
