Пайшла яна далёка-далёка, аж на самы край свету. Вось перад ёй само сонца. Але яно было такое спякотнае i страшнае, што дзяўчынка кiнулася ад яго наўцёкi.
Апынулася каля месяца. Але ён быў халодны, хмурны, злосны. Як убачыў падарожнiцу, прахрыпеў:
- Чую, чую мяса чалавечае.
Дзяўчынка ўцякла i ад месяца. Прыйшла да зорак. Яны былi ласкавыя i добрыя. Сядзела кожная з зорак на асобнай лавачцы. Паднялася ранiшняя зорка, дала ёй кастылёк i сказала:
- Твае браты зняволены ў Шкляной гары. Гэты кастылёк дапаможа табе.
Узяла дзяўчынка чароўную адмычку, загарнула ў хустачку, рушыла ў дарогу. Iшла яна доўга-доўга. Ды вось перад ёй - Шкляная гара. На ўваходзе - вялiзная брама на замку. Пачала яна разгортваць хустачку, каб узяць кастылёк. Зiрк - а яго няма. Згубiла падарунак добрых зорак.
Трэба ж неяк ратаваць братоў. Узяла сястрыца нож, адрэзала сабе мезенец, сунула яго ў замок i лёгка адкрыла браму. Уваходзiць яна, а насустрач карлiк.
- Дзяўчынка, ты што тут шукаеш?
- Шукаю братоў сваiх, сем крумкачоў.
- Iх няма дома. Давядзецца пачакаць.
Карлiк пачаў рыхтаваць ежу для птушак. Дзяўчынка ўзяла дый пакаштавала з кожнай талерачкi i адпiла па глыточку з кожнага кубачка. А ў апошнi, сёмы, кубачак апусцiла пярсцёнак, якi ўзяла з сабой у дарогу.
Раптам чуе ў паветры шум крылаў i свiст. Карлiк кажа:
- Гэта ляцяць дамоў крумкачы.
Вось прыляцелi яны, пачалi есцi-пiць. I кажуць крумкач крумкачу:
- Хто гэта еў з маёй талерачкi? Хто гэта пiў з майго кубачка? Чалавечымi вуснамi пахне...
Дапiў сёмы крумкач да дна свой кубак, а там - пярсцёнак. Зiрнуў на яго, пазнаў пярсцёнак бацькi-мацi i кажа:
- Дай Бог, каб наша сястрыца тут з'явiлася, тады мы вызвалiмся ад чараў.
А дзяўчынка стаяла за дзвярыма. Пачула яна пажаданне, увайшла да братоў. I тут - о цуд! - крумкачы сталi зноў людзьмi. Цалавалiся яны, весялiлiся i разам дамоў вярнулiся.
РАНЕЦ, ШАПАЧКА I РАЖОК
Жылi калiсьцi тры браты. Пачалi яны ўсё бяднець i бяднець i нарэшце так згалелi, што давялося iм зусiм галадаць, - не было ў iх нават i скiбкi хлеба на пражытак. Вось яны i кажуць:
- Так жыць больш нельга; ужо лепш мы пойдзем па свеце шчасця шукаць.
Выбралiся яны ў шлях i прайшлi ўжо далёка, багата дарог i сцежак пратэпалi, але шчасця нiдзе так i не знайшлi. Вось трапiлi яны адзiн раз у дрымучы лес, а пасярод яго стаяла гара, падышлi блiжэй, бачаць - а гара ж уся са срэбра. I кажа старэйшы:
- Ну вось я i знайшоў сваё шчасце жаданае, а большага я не хачу. - Набраў ён срэбра столькi, колькi мог панесцi, павярнуў назад i дамоў прытупаў.
А двое iншых кажуць:
- Ад шчасця мы хочам большага, чым адно толькi срэбра, - i яны не ўзялi яго i рушылi далей.
Iшлi яны некалькi дзён i прыйшлi да гары, была яна ўся залатая. Спынiўся другi брат, падумаў i не ведаў, як яму быць.
- Што мне рабiць? - кажа ён. - Цi ўзяць мне золата, каб на ўсё жыццё хапiла, цi далей iсцi?
Нарэшце ён рашыўся i напакаваў усе кiшэнi золатам, развiтаўся са сваiм братам i дамоў вярнуўся.
А трэцi сказаў:
- Што мне срэбра ды золата! Не хачу я адмаўляцца ад свайго шчасця, - можа, выпадзе мне на долю што-небудзь лепшае.
Ён рушыў далей, прайшоў яшчэ тры днi i трапiў у лес, быў ён намнога большы, чым ранейшыя, i не было яму нi канца, нi краю; i не мог ён там нiчога знайсцi, каб паесцi i папiць, i пачаў ужо з сiлы выбiвацца.
Тады ён залез на высокае дрэва - паглядзець, цi не будзе вiдаць зверху, дзе таму лесу мяжа; але куды ён нi глядзеў, бачны былi адны толькi вяршалiны дрэў. Тады ён спусцiўся з дрэва, але яго мучыў голад, i ён падумаў: "Ах, калi б паесцi мне яшчэ хоць разок". Толькi ён злез з дрэва, бачыць, што стаiць пад дрэвам стол, i на iм пастаўлены розныя стравы, i падымаецца ад iх пара.
- Ну, на гэты раз, - сказаў ён, - маё жаданне споўнiлася своечасова, - i, не цiкавячыся, хто гэта прынёс ежу, хто яе прыгатаваў, ён сеў за стол i еў з апетытам, пакуль не наталiў голад.
Скончыў ён есцi i падумаў: "Шкада, што такi добры абрус прападае тут у лесе", - згарнуў яго i сунуў у кiшэню.
Ён пайшоў далей, i надвячоркам, калi зноў адчуўся голад, яму захацелася выпрабаваць свой абрус. Вось разаслаў ён яго i кажа:
- Хачу, каб ты быў зноў увесь застаўлены смачнымi стравамi.
I толькi вымавiў сваё жаданне, як паявiлася на абрусе мноства талерак з цудоўнейшымi стравамi, колькi месца хапiла.
- Цяпер я бачу, - сказаў ён, на якой кухнi гатуюць мне ежу; ты мне даражэй, чым цэлая гара срэбра i золата. - Ён зразумеў, што гэта абрус-самабор.
Але каб вярнуцца дамоў спакойна, абруса-самабора яму было мала: яму хацелася павандраваць па белым свеце i паспрабаваць шчасця. Сустрэў ён неяк вечарам у дрымучым лесе мурзатага вугальшчыка; той абпальваў вугаль, i варылася ў яго на вячэру бульба.
- Добры вечар, чорны дрозд, - сказаў ён, - як ты тут адзiн жывеш-пажываеш?
- Ды з дня ў дзень адно i тое ж, - адказаў вугальшчык, - кожны вечар бульба; хочаш са мной падсiлкавацца - будзеш госцем маiм.
- Дзякуй, - сказаў вандроўнiк, - але я не хачу забiраць у цябе тваю вячэру: на госця ты не разлiчваў; а вось, калi табе хочацца, то я цябе запрашаю на вячэру.
- А хто ж табе прыгатуе вячэру? - спытаў вугальшчык. - Я бачу, што ў цябе з сабою нiчога няма; а тут i дзве гадзiны пройдзеш - нiкога не спаткаеш, хто мог бы даць табе што-небудзь паесцi.
- А ежа ўсё-такi будзе, - адказаў вандроўнiк, - ды яшчэ такая смачная, якой ты нi разу не каштаваў.
I вось выцягнуў ён з кiшэнi абрус, расклаў яго на зямлi i кажа:
- Абрус, накрыйся! - I зараз жа паявiлася смажанае i варанае, i было яно гарачае, быццам толькi што з кухнi прынесена.
Вугальшчык вытрашчыў вочы, але доўга прасiць сябе не прымусiў, падсеў да ежы i пачаў запiхваць у свой чорны рот кавалкi, самыя большыя. Калi яны паелi, ухмыльнуўся вугальшчык i кажа:
- Паслухай, а твой абрус мне падабаецца; ён быў бы мне ў лесе вельмi зручны, бо тут нiхто не зварыць табе чаго-небудзь смачнага. Давай мяняцца. Вунь вiсiць у мяне ў кутку салдацкi ранец; хаця ён i стары i на выгляд несамавiты, затое схаваны ў iм дзiвосныя сiлы; мне ён, бадай, больш не патрэбны, i я гатовы памяняць яго на абрус.
- Але спярша мне трэба даведацца, якiя ў iм дзiвосныя сiлы прытоены, сказаў вандроўнiк.
- А я табе растлумачу, - адказаў вугальшчык. - Вось як стукнеш ты па iм рукой, то з'явiцца зараз жа яфрэйтар з шасцю салдатамi, узброенымi з ног да галавы, i што ты iм нi загадаеш, тое яны i зробяць.
- Што ж, - сказаў вандроўнiк, - я, бадай, гатовы памяняцца, - i ён аддаў вугальшчыку абрус, зняў са сцяны ранец, павесiў яго сабе на спiну i развiтаўся.
Прайшоў ён частку шляху, i захацелася яму выпрабаваць дзiвосную сiлу свайго ранца, ён ляпнуў па iм рукой, i ўмомант перад iм з'явiлася сямёра воiнаў, i яфрэйтар сказаў:
- Што загадаеш, мой спадар i пан начальнiк?
- Адпраўляйцеся паскораным маршам да вугальшчыка i запатрабуйце ў яго назад мой абрус-самабор.
Яны зрабiлi "налева кругом" i неўзабаве прынеслi тое, што ён загадаў, яны адабралi ў вугальшчыка, не доўга пытаючыся, абрус-самабор.
Затым ён загадаў iм вярнуцца назад у ранец i адправiўся далей, спадзеючыся, што шчасце яму ўсмiхнецца яшчэ больш. На заходзе сонца прыйшоў ён да другога вугальшчыка, якi гатаваў сабе на цяпельцы вячэру.
- Хочаце павячэраць разам са мной? - спытаў яго мурзаты хлопец. - Бульба з соллю адна, а сала нi крышана, дык падсаджвайся да мяне блiжэй.
- Не, - адказаў вандроўнiк, - ужо будзь ты ў мяне на гэты раз госцем, - i ён разаслаў свой абрус; i паявiлiся на iм зараз жа самыя цудоўныя стравы. Селi яны побач, пачалi пiць i развесялiлiся.
Паеў вугальшчык i кажа:
- Ага, вось ляжыць наверсе ў мяне на палiцы старая, паношаная шапка, але ў яе дзiвосныя ўласцiвасцi: варта яе надзець ды павярнуць на галаве, i ўмомант з'явяцца гарматы, i будзе наведзена iх аж дванаццаць у рад, i яны ўсё перастраляюць, - нiхто перад iмi не выстаiць. Шапка ж мне не патрэбна, а за твой абрус я ахвотна яе табе аддаў бы.
- Што ж, гэта, бадай, падыходзiць, - адказаў хлопец, узяў шапку, надзеў яе, а вугальшчыку пакiнуў свой абрус.
Прайшоў ён частку дарогi i стукнуў аб свой ранец, i яго салдаты прынеслi яму назад абрус. "Адно да аднаго падыходзiць, - падумаў ён, - але мне здаецца, што шчасце маё яшчэ наперадзе". I спадзяваннi яго не падманулi.
Прайшоў ён яшчэ дзень i прыйшоў да трэцяга вугальшчыка; гэты таксама запрасiў яго, як i тыя, паспытаць яго бульбы без сала. Але ён запрасiў яго паесцi з iм на абрусе-самаборы, i гэта так прыйшлося вугальшчыку да густу, што ён прапанаваў яму ражок, якi валодаў зусiм iншымi ўласцiвасцямi, чым шапачка. Калi на гэтым ражку зайграць, то паваляцца ўсе сцены i крэпасцi i ператворацца ўсе гарады i вёскi ў развалiны. I вось, хаця ён i аддаў вугальшчыку за ражок абрус, але зараз жа загадаў сваiм салдатам яго зноўку вярнуць. Нарэшце апынулiся ў яго i ранец, i шапачка, i ражок.
- Цяпер, - сказаў ён, - у мяне, бадай, ёсць усё; час i дамоў вяртацца i паглядзець, як маiм братам жывецца.
Вярнуўся ён дамоў, а браты тым часам пабудавалi сабе за срэбра i золата цудоўны дом i жылi прыпяваючы. Зайшоў ён да iх у дом у пашарпанай свiтцы, на галаве зашмальцаваная, паношаная шапачка ды стары ранец за плячыма - яны яго i за брата свайго прыняць не хацелi. Пачалi над iм насмiхацца i кажуць:
