Была яшчэ адна ўмова. Той, хто возьмецца разгадаць тайну, але за тры днi i ночы не разгадае, пазбавiцца сваёй галавы.
Вось неўзабаве аб'явiўся адзiн смелы каралевiч. Яго добра прынялi, а вечарам адвялi ў пакой, побач з залай-спальняй. Вартаўнiку падрыхтавалi ложак, пакiнулi дзверы ў дзявоцкую спальню адчыненымi.
Але каралевiч не вытрымаў i моцна заснуў. А ранiцай усе ўбачылi, што каралеўны зноў хадзiлi некуды танцаваць. Туфлiкi iх стаялi ў зале, але падэшвы былi прашараваныя да дырак.
I на другую, i на трэцюю ноч здарылася тое ж самае. Каралевiчу без шкадавання адсеклi галаву.
Багата адважных малойцаў бралiся за рызыкоўную справу. Але нiхто не выканаў каралеўскага загаду.
I вось здарылася так, што ў той горад, дзе жыў кароль, завiтаў адзiн паранены салдат. Сустрэлася на яго шляху бабуля, пачала распытваць. Салдат жартуе:
- Ды я сам не ведаю, куды iду. Кажуць, тут нiяк не могуць дазнацца, дзе каралеўны свае туфлiкi стоптваюць. Хачу разгадаць тайну. Можа, каралём зраблюся.
- Ды гэта не вельмi цяжка, - сказала бабуля. - Ты толькi не пi вiна, якое вечарам табе прапануюць. Прытварыся, нiбыта моцна спiш.
На развiтанне добрая бабуля дала салдату плашч-невiдзiмку.
Набраўся бедны салдат смеласцi i да караля жанiхом аб'явiўся. Яго прынялi хораша, як усiх папярэднiкаў. Прыбралi ў каралеўскую адзежу.
Наступiў вечар. Пара класцiся спаць. Салдата адвялi ў пакой, побач са спачывальняй каралеўнаў, прапанавалi кубак вiна. Але салдат схiтраваў. Прывязаў да падбародка губку. У яе ўсё вiно i ўвабралася.
Лёг салдат у ложак ды праз некалькi хвiлiн i захроп, нiбыта заснуў моцным сном. Пачулi гэта дванаццаць каралеўнаў, засмяялiся, а старэйшая сказала:
- I гэты малойчык мог бы сваё жыццё паберагчы.
Адчынiлi каралеўны шафы, куфэркi, шкатулкi, пачалi прыбiрацца, прыхарошвацца. Малодшая раптам кажа:
- Вы ўсе радуецеся, а ў мяне на душы неяк цяжка. Адчуваю, нешта з намi сёння здарыцца.
- Эх ты, пужаная варона, - сказала ёй старэйшая, - усяго ты вечна баiшся! Нас ужо вунь колькi каралевiчаў вартавала, а гэты салдат i без соннага зелля захроп...
Сабралiся каралеўны, яшчэ раз зiрнулi на соннага салдата, падумалi, што баяцца няма каго. Старэйшая пастукала па сваiм ложку, i ён у той жа мiг апусцiўся ў падзямелле. I сышлi каралеўны туды.
Салдат усё гэта прыкмецiў, бо ён жа толькi прытвараўся, што моцна спiць. Хуценька накiнуў на сябе плашч-невiдзiмку i таксама пабег унiз па лесвiцы. Ды заспяшаўся, наступiў малодшай на плацце. Каралеўна спалохалася, крыкнула:
- Што гэта? Нехта пацягнуў мяне за плацце.
- Не прыдумляй, - азвалася старэйшая. - Гэта ты, вiдаць, за кручок зачапiлася.
Урэшце сышлi яны ўнiз. Апынулiся на цудоўнай алеi. Лiсце на дрэвах срэбранае. Ад гэтага алея зiхацела, свяцiлася. Салдат вырашыў узяць для доказу галiнку з дрэва. Толькi ламануў, як пачуўся страшны трэск.
- Вой, што гэта?! - ускрыкнула малодшая.
Старэйшая супакоiла:
- Гэта салютуюць на радасцях, што мы хутка вызвалiм ад чараў нашых прынцаў.
I пайшлi каралеўны па залатой алеi, пасля - па алмазнай. Салдат i на iх адламаў з дрэваў па галiнцы. Кожны раз малодшая ад трэску палохалася, а старэйшая сястра - супакойвала.
Так дайшлi яны да вялiкай ракi. На беразе стаяла дванаццаць лодак. У кожнай з iх сядзеў прыгожы прынц. Пачалi каралеўны рассаджвацца: кожная да свайго прынца. Салдат ускочыў у лодку разам з малодшай каралеўнай.
Адплылi ад берага, прынц кажа:
- Нешта лодка сёння цяжкая. Грабу з усiх сiл...
- Гэта, вiдаць, ад спякоты. Мне таксама млява, - супакоiла малодшая.
Пераплылi раку, а на тым беразе стаяў прыгожы, асветлены замак. З яго лiлася вясёлая музыка, гучалi трубы, лiтаўры. Увайшлi маладыя ў замак. I кожны прынц пачаў танцаваць са сваёй любай.
Салдат танцаваў разам з усiмi. Ён быў нябачны, таму i пацяшаўся з гуляючых як хацеў. Паднясуць каралеўне кубак з вiном, а ён возьме ды цiхенька вып'е. Асаблiва жахалася ад гэтага малодшая, але старэйшая прымушала яе маўчаць.
Так яны пратанцавалi да трох гадзiн ранiцы. Туфлiкi iх стапталiся. Давялося прыпынiць скокi. Перавезлi прынцы каралеўнаў цераз раку. Салдат на гэты раз сеў у лодку да старэйшай. На беразе каралеўны развiталiся з малойцамi, паабяцалi вярнуцца да iх з надыходам новай ночы.
Калi дзяўчаты падымалiся па лесвiцы, салдат забег наперад, лёг у ложак i захроп. Стомленыя каралеўны пачулi, як моцна спiць iхнi ахоўнiк, супакоiлiся: гэтага чалавека баяцца няма чаго. Яны раздзелiся i леглi спаць.
Ранiцай салдат вырашыў нiчога не расказваць каралю. Ён задумаў пабываць з каралеўнамi на дзiвосных танцах i на другую, i на трэцюю ноч.
Усё паўтаралася, як i ў першы раз. Каралеўны танцавалi з прынцамi ў замку да таго часу, пакуль туфлiкi не стаптвалiся. За трэцiм разам салдат прыхапiў з сабою для доказу кубак, з якога пiлi вiно.
Вось закончылася салдатава выпрабаванне, пайшоў ён на споведзь да караля.
- Ну, сказвай, дзе мае дванаццаць дачок ноччу туфлiкi стаптваюць? - грозна запытаў уладар.
- Разам з дванаццацю прынцамi ў падземным замку.
Салдат расказаў каралю ўсё падрабязна, а ў доказ перадаў тры галiнкi з дрэваў - срэбраную, залатую i алмазную. Ды яшчэ кубак, з якога маладыя пiлi вiно. У гэты час каралеўны стаялi пад дзвярыма i ўсё чулi.
Загадаў кароль паклiкаць сваiх дачок. Спытаў у iх:
- Цi праўду расказвае салдат?
Бачаць каралеўны, што на гэты раз раскрылася iх тайна, яны i прызналiся ва ўсiм. Тады кароль кажа салдату:
- Якую ты хочаш узяць сабе за жонку?
Салдат адказаў:
- Я ўжо не малады, то аддайце мне старэйшую.
У той жа дзень i вяселле згулялi. Паабяцаў кароль салдату пасля сваёй смерцi i ўсё каралеўства.
А прынцы былi заварожаныя на столькi дзён, колькi начэй яны танцавалi з каралеўнамi.
ЗАЯЦ I ВОЖЫК
Гэтай казцы вы, бадай, не паверыце. Аднак мой дзядуля, распавядаючы яе, заўсёды падкрэслiваў:
- Не ўсё ў гэтай казцы выдумка. Ёсць у ёй i праўда. Бо чаму б тады людзi сталi расказваць яе?
Пачыналася гэта казка так:
Аднойчы ў ясны сонечны дзянёк стаяў вожык каля дзвярэй свайго дома, склаўшы рукi на жываце, i напяваў песеньку.
Спяваў ён сваю песеньку, спяваў i раптам вырашыў: "Пайду я ў поле, на сваю бручку пагляджу. Пакуль, - думае, - мая жонка-вожычыха дзяцей мые ды апранае, я паспею i ў полi пабываць, i дамоў вярнуцца".
Пайшоў ён i сустрэўся па дарозе з зайцам, якi таксама iшоў у поле - на сваю капусту паглядзець.
Убачыў вожык зайца, пакланiўся яму i гаворыць ветлiва:
- Дзень добры, паважаны заяц. Як вы маецеся?
А заяц быў вельмi важны i горды. Замест таго каб ветлiва прывiтацца з вожыкам, ён толькi галавой хiтнуў i сказаў груба:
- Чаму гэта ты, вожык, у такую рань па полi рыскаеш?
- Я пагуляць выйшаў, - кажа ён.
- Пагуляць? - спытаў заяц насмешлiва. - А па-мойму, на такiх кароценькiх ножках далёка не зойдзеш.
Пакрыўдзiлi вожыка гэтыя словы. Не любiў ён, калi так гаварылi пра яго ногi, якiя i сапраўды былi кароценькiя i крывыя.
- Цi не думаеш ты, - спытаўся ён у зайца, - што твае заечыя ногi бегаюць хутчэй i лепш?
- Зразумела, - кажа заяц.
- А цi не хочаш ты са мной навыперадкi пабегчы? - пытаецца вожык.
- З табой навыперадкi? - кажа заяц. - Не смяшы мяне, - калi ласка. Ну няўжо ты на сваiх крывых нагах мяне абгонiш?
- А вось убачыш, - адказвае вожык. - Убачыш, што абганю.
- Ну, давай пабяжым, - кажа заяц.
- Пачакай, - кажа вожык. - Спачатку я схаджу дамоў, паснедаю, а праз паўгадзiны вярнуся на сваё месца. Тады i пабяжым. Добра?
- Добра, - сказаў заяц.
Пайшоў ён дадому. Iдзе i думае: "Заяц, вядома, хутчэй за мяне бегае. Але ён дурны, а я разумны. Я яго перахiтру".
Прыйшоў ён дадому i кажа жонцы:
- Жонка, збiрайся хутчэй, прыйдзецца табе са мной у поле iсцi.
- А што здарылася? - пытаецца вожычыха.
- Ды вось мы з зайцам паспрачалiся, хто хутчэй бегае - я цi ён. Я павiнен зайца абагнаць, а ты мне ў гэтай справе дапаможаш.
- Што ты - з глузду з'ехаў? - здзiвiлася вожычыха. - Куды табе з зайцам цягацца? Ён цябе адразу абгонiць.
- Не твая справа, жонка, - сказаў вожык. - Збiрайся i пойдзем. Я ведаю, што раблю.
Вожычыха пайшла з вожыкам у поле. Па дарозе ён гаворыць жонцы:
- Мы пабяжым з зайцам вось па гэтым доўгiм полi. Заяц пабяжыць па адной баразне, а я па другой. А ты, жонка, стань у канцы поля ля маёй баразны. Як толькi падбяжыць да цябе заяц, ты крыкнi: "Я ўжо тут!" Зразумела?
- Зразумела, - адказвае жонка.
Так яны i зрабiлi. Адвёў вожык вожычыху на пачатак сваёй баразны, а сам вярнуўся на тое месца, дзе пакiнуў зайца.
- Ну што, - кажа заяц, - пабяжым?
- Пабяжым, - кажа вожык.
- Раз, два, тры! - крыкнуў заяц.
I абодва яны пабеглi з усiх ног.
Зрабiў вожык крокi тры-чатыры, а потым цiхенька вярнуўся на сваё месца i сеў. Сядзiць i адпачывае. А заяц усё бяжыць i бяжыць. Дабег да канца сваёй баразны, а тут вожычыха яму i крычыць:
- Я ўжо тут!
А трэба сказаць, што вожык i вожычыха вельмi падобныя адзiн на аднаго. Здзiвiўся заяц, што вожык яго абагнаў.
- Бяжым цяпер назад, - кажа ён вожычысе. - Раз, два, тры!
