- Згодна з загадам вышэйшых уладаў, - пачаў ён, - заўтра ранiцою а гадзiне сёмай усе ўдзельнiкi школы маршыруюць з Менска праз Маладэчна й Вiльню на Горадню. Менск мае быць эвакуаваны. Далейшае наша шкаленьне маем прадаўжаць у Гораднi. Iдзём пехатой.
Звыш дзьвёх сотняў застылых постацяў, уталопiўшыся ў Турна, замянiлася ў слых.
- На вазы, - працягваў немец, - якiя маем, загадана заладаваць найбольш неабходныя рэчы - харчы, зброю й амунiцыю. Кажны з вас забярэ сваю стрэльбу. Атрымаеце амунiцыю. Бярыце рэчы толькi найбольш неабходныя й тыя, што па дарозе ня будуць вас залiшне абцяжарваць. Камандзеры зьвязаў вызначаць па трое чалавек, якiм аддадуць несьцi лёгкiя кулямёты. Людзi гэныя будуць поўнасьцю адказныя за зброю й няхай не асьмеляцца яе кiнуць. Калi-б хто так зрабiў, будзе караны. Зазначаю, што ўсё павiнна быць у найлепшым парадку, якi пад час эвакуацыi неабходны. Цяпер камандзеры зьвязаў дадуць iнструкцыi да парадку падрыхтоўкi. Няхай нiхто не пасьмее спаць. Я скончыў.
Гэтая апошняя засьцярога была непатрэбнай. Вестка атрымалася такой неспадзяванай i ашаламляльнай, што спаньнё нiкому ня было ў галаве. Пасьля атрыманьня дадатковых iнструкцыяў ад камандзераў зьвязаў зборка скончылася, а ў залi запанавалi крыкi й гул.
- Канюхi, давай на двор, амунiцыю ладаваць на вазы!
- Усьпееце!
- Што знача ўсьпееце? Вы забылiся аб паслухмянасьцi? Перш там зробiце, а пасьля каля сябе. Хутчэй! Дзе iншыя?
Кадэты не адразу ўзялiся за работу. Навiну трэба было абгаварыць.
- От i выйгралi вайну! Бачыў кум слiўку? Хутчэй адсюль уцякаем, чымся прыехалi. Школа ў Гораднi... Гм, гэта выглядае вiламi па вадзе пiсана...
- Як школа будзе ў Гораднi, то я буду называцца... Ну не ведаю як...
- Перадусiм калi ты там будэеш?
- А табе сьпешна?
- А што-ж не? Як атрымаеш ад бальшавiкоў у каршэнь, то пабачым, цi табе ня будзе сьпешна.
Хтосьцi зарагатаў.
- Гэта менш важна. Найважнейшае тое, што iдзём пехатою. Ты ўявi адно пехатой такi сьвет дарогi.
- Трэба было табе ў кавалерыю йсьцi, то паехаў-бы...
- От i навучылiся. Я не спадзяваўся...
- Добра Коля зрабiў, што не паехаў сюды. Бачыш во, адкуль можна ведаць...
- Скончыць там гутаркi ды брацца за падрыхтоўкi, - загадаў iнструктар.
Хлопцы крыху прымоўклi. Той цi iншы паволi ўзяўся за работу. Цэлая ноч была наперадзе й нiхто надта не сьпяшаўся. Хацелася пачуць найбольш дэталяў аб заўтрашнiм падарожжы, дый аб далейшым, але нiхто нiчога ня ведаў. Кароткiя й адрывiстыя словы Турна шмат ня выясьнiлi. Самая вестка, што далейшае шкаленьне будзе прадаўжацца ў Гораднi, была вельмi сумлеўная. Хто-ж мог сказаць, што савецкi наступ будзе спынены перад Горадняй? А калi й так, то на як доўга? А пасьля - гэта амаль пэўнае - будуць iзноў уцякаць. I на чым тое ўсё кончыцца?
Што будзе зь iхнымi бацькамi, якiх пакiнулi ўдома i якiя нiчога ня ведаюць, што сяньня сынам загадана пакiнуць Менск, а за пару дзён, можа, й Бацькаўшчыну? Цi сяньняшнi загад маршыраваць на Горадню абазначаў для iх заўтрашнi загад пакiнуць Бацькаўшчыну назаўсёды? Ведалi, што Нямеччына ў крызысе патрабавала маладых людзей для працы й сiлаў для абароны на франтох. Чым стане для iх вайсковая вопратка з днём, як акупацыя ўсяе Беларусi маскоўскiм агрэсарам станецца фактам? Цi будуць змушаныя аддаць сваё маладое жыцьцё за тых, што хацелi накiнуць сьвету бяспрыкладную няволю?
Няшмат хто зь iх прыйшоў да так далёкiх рэфлексiяў. Адно кажны ведаў, што заўтра а сёмай гадзiне ранiцай паставiць першы крок на дарозе, якая няведама дзе, калi i чым скончыцца. Будуць гэта першыя крокi на дарозе няведамай i няпэўнай, цяжкой i надта небясьпечнай.
Падрыхтовы да адыходу скончылiся блiзка ранiцы. Той цi iншы прылёг на голай пасьцелi, каб злавiць колькi хвiлiн сну. Нядоўгай была дрэмка, бо ўжо а пятай гадзiне загадалi выходзiць на двор да апошняга перагляду. Каля складоў стаялi запрэжаныя каламажкi, а канюхi канчалi ладаваць харчы, зброю й амунiцыю.
V
У хуткiм часе зь бязладнае, гаманлiвае масы заспаных рэкрутаў сфармавалiся два асобныя доўгiя трохшэрагi, устаўленыя адзiн за другiм фронтам да зялёнага будынка, i пачаўся апошнi перагляд. Дружыновыя й зьвязовыя абыходзiлi навокал сваiх падуладных, таму цi iншаму даючы кароткiя ўвагi. Хтосьцi ў скручаны й надзеты на шыю коц напакаваў зашмат хлеба, iншы занадта абцяжыў патранташ амунiцыяй, трэцi меў, здавалася, зашмат рэчаў i нiяк ня мог парадзiць. Усё гэта патрабавала нагляду з боку старэйшых i спрактыкаваных. Ня радзiлi нiкому занадта сябе абцяжываць, ведаючы, што й так па дарозе шмат застанецца ззаду. Капiтан Мiкула й капiтан Шнайдар наглядалi за агульным парадкам i давалi апошнiя, зьвязаныя з падарожжам, загады. Капiтан Ласкутовiч яшчэ раней адпрасiўся ў камандуючага БКА, каб заехацца ў Стоўпцы па сваю сям'ю. Да Афiцэрскае Школы меў далучыцца пазьней.
Калi ўсё было гатовае, капiтан Мiкула, седзячы на канi, зьвярнуўся да юнакоў з такiмi словамi:
- Хлопцы! Хачу перад маршам сказаць вам колькi слоў. Шкада, што быў кароткi час i мы яшчэ добра не пазналiся. Але маю надзею, што, будучы разам, зжывёмся. А гэта цяпер самае асноўнае - прашу вас трымацца разам. Ведаю, што ўсе вы надзвычай добрыя й сумленныя беларусы, вялiкiя патрыёты, але ўсе вы яшчэ зялёныя. Перад намi стаiць вялiкая дарога, якая няведама дзе й чым скончыцца. Не хачу вас дарэмна цешыць, а кажу так, як ёсьць. Перад намi цяжкасьцi й небясьпекi. Дзеля таго наша згуртаванасьць поўнасьцю неабходная. Трымайцеся разам i слухайце загадаў. Дысцыплiна - самае асноўнае. Ад сябе хачу запэўнiць, што я вас не пакiну й заўсёды буду з вамi. Лiчыце на мяне ва ўсiм i лiчыце не толькi за камандзера, але й за старэйшага сябру. Я са свайго боку хачу верыць, што вы ўсе мне блiзкiя сябры, што на вас магу палягаць, што не падвядзеце. Дык давайце, трымаймася разам. А цяпер - шчасьлiвае дарогi!
Гэтыя кароткiя, вымаўленыя ў сяброўскiм духу словы адразу здабылi для капiтана Мiкулы масу сяброў. Шэф Штабу БКА быў з тых людзей, якiя ня толькi сваймi словамi, але й прыязным даверлiвым паглядам, сяброўска-братняй прастатой, кароткiм жартам i ўсьмешкай будзiлi да сябе пашану й здабывалi давер. У сваiм падыходзе да жаўнераў, асаблiва-ж да кадэтаў, ён шмат розьнiўся ад капiтана Ласкутовiча, у якога найбольш вiднай была вайсковая "помпа", надутасьць, дэманстрацыйнасьць, штучная палiтуроўка. Праўда, кадэты слабавата ведалi яшчэ як аднаго, так i другога, але калi-б ужо давялося выбiраць, дык, пэўна-ж, больш галасоў выпала-б на Мiкулу.
VI
Сонца ўжо выглянула з-за ўсходняе шчарбатае сiльвэты гораду i ў поўнай летняй велiчы засьмяялася на лёгка-блакiтным небе. Адчынiлiся вароты Паўночных Казармаў. Выходзiла першая рота, другая, пасьля вабоз. Выцягнулася даўгая калёна, а дагэтуль глухая вулiца задуднела сотнямi жаўнерскiх i конскiх падковаў. Глухi й раўнамерны грукат цяжкiм рэхам адбiваўся й гiнуў у суседнiх руiнах. Адзiн цi другi жыхар прывулiчнае хаты нема прылiп да акна, прыглядаючыся да чорнай калёны. Не махаў на развiтаньне рукою, але, пэўна-ж, нешта варажыў аб будучынi. Мо лiчыў, што за колькi дзён прыйдуць iншыя "вызвольнiкi". Бо ўжо-ж як там нi было, а прыйсьцi, пэўна-ж, прыйдуць... Дый якое новае няшчасьце, якiя зьдзекi прынясуць?..
