- Ну ты, уважай. Не зьневажай гнядога! - адгрызнуўся Камовiч.
- Няма часу на жарты. Iдзi, пацалуй яго на развiтаньне ды аддай гэтай iмiтацыi Шулу, ён ахвотна згодзiцца ўзяць пад апеку.
- То хадзем, забярэм хаця кулямёт. Той нам спатрэбiцца, хаця-б i на самагонку.
- Ты ўсё з самагонкай!
- Ды й рэчы таксама.
Сябры накiравалiся да свае хурманкi й хутка пачалi абвешвацца рознымi пакункамi й хатулямi. Дзежка ўзяў "дзегцярова", Сымон Спарыш i Вiктар Караткевiч - па адной скрынцы амунiцыi. Шуло ахвотна згадзiўся ўзяць пад сваю апеку iхняга лянiвага гнядога конiка. Чацвёрка накiравалася на дарогу.
Некаторым зь юнакоў ужо пашанцавала ўскочыць на вольныя нямецкiя аўтамашыны, й групкi пры дарозе радзелi. Два капiтаны на верхавых, нямецкiя падафiцэры й некаторыя беларусы на хурманках накiравалiся на дарогу.
Нашай чацьвёрцы ўдалося перабрацца на левы бок шашы, дзе чакалi, наглядаючы выгаднай машыны.
- Толькi-ж, хлопцы, старайцеся, каб усiм разам сесьцi ды не разьдзялiцца.
- Ты ўжо ня бойся.
У гэны момант наладаваная трубамi плятформа крыху звольнiла, й Камовiч з Дзежкам, быццам маланкаю, ускочылi i ўжо сядзелi наверсе.
- Хутчэй! Давайце сюды! - крычалi яны. Сымон нагнуўся, каб схапiць пастаўленую перад сабою цяжкую скрыню з амунiцыяй. У гэны момант нейкая хуткая машына, што абмiнала калёну, наехала на скрынку i ўгнетла яе ў мяккi, разьежджаны, быццам попел, сiвы пясок. У апошнi момант нечыя моцныя рукi схапiлi Сымона ззаду й адцягнулi ад дарогi.
- Але-ж зь цябе й расьцяпа! - буркнуў Вiктар. - Шчасьце маеш, што не пакалечыла.
- Каб ня ты, дык i пакалечыла-б. Ну, а тыя дзе? Паехалi?
- Паехалi. Але ня бойся. Удасца й нам. Дагонiм iх яшчэ ў Маладэчне.
Доўга не давялося чакаць. Большасьць транспарту валачылася паволi, й незадоўга наша двойка ўжо сядзела наверсе вялiкае машыны. Хутка абмiнулi школьныя хурманкi, пакiнулi ззаду некаторых сяброў, што яшчэ чакалi на добрыя шансы, ды, з палёгкаю ўздыхнуўшы, перанесьлiся ўжо думкамi ў Маладэчна.
КРЫВАВАЯ НОЧ У ВIЛЬНI
I
Больш аднае пары часу заняло даўгому таварнаму цягнiку, перапоўненаму ўцекачамi й жаўнерамi, пакуль дапоўз з Маладэчна праз Лiду ў Вiльню. Цывiльныя ўцекачы былi пераважна з Полаччыны. Апавядалi, што бальшыня местаў на ўсход ад Маладэчна, улучна з найблiжэйшай Вiлейкай, ужо эвакуавалася. У лiку едучых было шмат палiцыi, цi мала зь iх са сваймi сем'ямi й сваякамi. Адзiн палiцай Сталюкевiч, чалавек у трыццатых гадох, ужо разьвёў добрае знаёмства з Камовiчам i iншымi сябрамi нашае чацьвёркi, што хутка знайшлася пасьля прыезду ў Маладэчна. Хто ведае, цi ня была першапачатнай прычынай гэнага знаёмства празрыстая зьзяючая Камовiчава пляшка сьпiрту, якую гаспадар тым часам песьцiў за пазухай, аж пакуль усе не разьмясьцiлiся ў зьверху адкрытым вагоне, прызначаным для перавозу бярвеньня й дроў. Дзе й як ён яе здабыў - для iншых сяброў было таямнiцаю. Праўда, яны й ня дзiвiлiся, ведаючы ягоныя здольнасьцi ў гэным кiрунку. Дый часу ў Маладэчне меў даволi.
Такiм чынам i дарога весялейшай стала. Як-бы нi было, а навет найменш адпорныя на алькаголь i не прывыклыя да яго Сымон i Вiктар i тыя сербанулi па шклянцы, хоць надта-ж моршчачыся. Здавалася пасьля, што й цягнiк весялей iшоў, што й вайна, пэўна-ж, не такая ўжо страшная, дый цыганскае жаўнерскае жыцьцё, да якога во толькi што пачалi прывыкаць, неяк там ужо паплыве.
Сталюкевiч з Камовiчам i поглядамi выразна згаджалiся. Згода была блiжэйшая ў меру таго, як пусьцела лiтроўка. Першы красамоўна распавядаў субяседнiку аб сваiм гарачым патрыятызьме, аб тым, колькi яму ўдалося зьнiшчыць чырвоных партызанаў, дый аб тым, колькi ворагаў Беларусi ён сваймi-ж собскiмi рукамi вынiшчыць яшчэ ў будучынi.
Камовiчавым грудзям даволi-ткi добра дасталося, пакуль яму, божачыся, сяк-так удалося пераканаць субяседнiка, што i ён, Камовiч, не такi ўжо самы апошнi чалавек на гэтай плянэце, i што ён шмат каму й шмат чаго яшчэ пакажа. Блiжэй гэных двух быў прымасьцiўся Кастусь, якi, хоць у гутарцы малы браў удзел, сардэчна патакiваў, калi ад яго вымагалi.
II
Калi цягнiк на другi дзень каля паўдня давалокся да Вiльнi, давялося яму шмат пачакаць, пакуль уцiснуўся на таварную станцыю. Даслоўна ўцiснуўся. Па бакох ня было анiводнага вольнага чыгуначнага шляху. Колькi квадратных кiлямэтраў таварнае станцыi было запруджана ваеннымi эшалёнамi.
На адным зь пешаходных пераходных масткоў над цэлым гэтым комплексам чыгунак i ваеннае ды ўцякацкае масы стаяла невялiкая група вiленскiх "анткаў", якiя, назiраючы за гэтай вялiкай кангламерацыяй жаўнераў, народаў i простых нешчасьлiвых людзей, яўна цешылiся, часта ўсьмiхаючыся й час-ад-часу вузенькай нiтачкай сьлiны выказваючы сваю зьнявагу да тых, якiх лёс у гэны час i дзень, на добрае цi благое, сагнаў на станцыю.
- Цьфу на вас, нячысьцiкаў! - паказаў на iх Сымон.
- Ты бачыш, пасабiралiся басякi! - памог злаваць Кастусь.
З "анткамi" другi раз i то ўжо больш паважна давялося нашай чацьвёрцы сустрэцца тут-жа налева за Вострай Брамай, непадалёк ратушы. Пакiнуўшы свайго прыпадковага спадарожнiка Сталюкевiча, яны накiравалiся ў былое гэттто, дзе, як было сказана, затрымалася Менская Школа.
- Давайце спынiмся на перакурку, - пасулiў Кастусь, зьнiмаючы з пляча "дзегцярова" на рагу вулiцы.
- Давай, - адазвалiся iншыя.
Хлопцы моцна зацягнулiся цыгарэтамi й, не сьпяшаючыся далей, разглядалiся. Два чалавекi сярэдняга росту затрымалiся крокаў за пяць воддаль i зь несхаваным зацiкаўленьнем прыглядалiся ня так хлопцам цi iхным стрэльбам, як кулямёту.
- Скажыце, панове, - ня выцерпеўшы, агрэсыўна зьвярнуўся да iх Кастусь, цi не закахалiся вы ў нас часам?
- У вас-то, можа, й не, - адказаў паляк з грымасай, - але ў гэты кулямёт, то можа...
- Як-бы то, пане, - з вымушанай ветлiвасьцю прыйшоў на дапамогу другi, каб мы так зрабiлi маленькi гандэлек?
- Як то значыцца гандэлек? - удаў Кастусь, што не разумее.
- Прадайце нам кулямёт, - паясьнiў той.
Камовiч штось шапнуў Кастусю на вуха i, вiдаць, для падмацаваньня свайго аргуманту пстрыкнуў вялiкiм пальцам па адамавым яблыку. Дзежка спахмурнеў.
- Здурэў ты, цi што? - кiнуўся ён на Камовiча.
- Не разумееш, што ў сяньняшнiя часы гэта твой найлепшы сябра?
- Ды я-ж толькi думку такую... - залепятаў Камовiч.
- Эх ты, разам з думкай. У цябе думка толькi аб самагонцы. Як табе ня сорамна!
Дзежка раптоўным рухам ськiнуў з пляча i ўзяў напагатоў для стрэлу "дзегцярова".
Палякi змылiся вельмi хуценька.
III
У адным зь вялiкiх будынкаў былога гэтто сабралася ўжо больш сотнi юнакоў са Школы Камандзераў БКА. Засьведчыўшы службоваму падафiцэру сваю прысутнасьць i даведаўшыся, што тым часам нiякiх загадаў i плянаў няма, з дазволу падафiцэра Камовiч пайшоў наведаць сваiх бацькоў, а Сымон, Вiктар i Кастусь выправiлiся да Веньця. Гэтак называлi свайго колiшняга гаспадара, у якога жылi на памешканьнi. Польскае слова "венц", адпаведнае беларускаму "дык", ён вымаўляў, непатрэбна зьмякчаючы два апошнiя гукi. Гэта й паслужыла для яго гатовай мянушкай.
