Плiнта зьбялеў як палатно й чаго не звар'яцеў ад страху. Зачаў тупаць у панiцы, страцiўшыся зусiм. Хлопцы кiнулiся за гару, а там ужо цэлае мора агню. Пазьбiралiся iтальянцы. Крык, гоман, плач. На цэлае шчасьце, хата нiякая шчэ не занялася. Гарыць стог адзiн, другi, трэцi, а вецер агонь па полi стралою нясе. Плiнта паслаў некалькi хлапцоў, бо ня ведаў, што там мора агню. Казаў страляць далей з двухцалёвага мiнамёта. Страляйце, кажа, у гэтую чорную полаць раллi. Як так, то давай! - хлопцы зноў пачалi. Не прайшло й пару хвiлiн, як адзiн ладунак трапiў на ржышча, якое тут-жа ўмiг занялося полымем. Нiчога дзiўнага, бо сьпякота страшэнная. Там абы лёгкая iскра, i ўсё пайшло-б з дымам, а што гаварыць, калi некалькi фосфарных ладункаў звалiлася.
Вецер маланкаю паганяў агнём, i не агледзелiся, як полымя абняло цэлыя нiвы. Ну што-ж ты будзеш рабiць. Пабеглi мы ратаваць. Але дзе-ж там! - навет мовы ня было, каб маглi што зрабiць. Напрацавалiся, як дурнi, аж дух занiмала. Я апарыў сабе плечы й рукi, бо вопратку быў ськiнуў. Лапаты й гасьнiцы, што мы мелi, гэта - капля ў моры. Перш пачалi капаць канавы, каб агонь адгарадзiць, але што пачнём якiх сто метраў наперадзе, то за пару мiнут агонь нас дагонiць. Бачым тады, што не дамо рады. Зрэзыгнавалi ўжо зусiм з гашэньня, адно пачалi капаць канавы па баках, каб не даць пажару пашырыцца, бо спынiць яго было зусiм немагчыма. Удалося нам скiраваць яго з ветрам на суседнюю гару, дзе й пагас. Маткi мае боскiя! Ты не ўяўляеш сабе, што за велiзарныя абшары збожжа спалiлi. I то пераважна пшанiцы, ды такой сьпеленькай, што толькi на серп чакала. Як станеш на суседнiм узгорку, то пад табою чорнае мора, як вокам сягнуць. Шчасьце, што хаты не пагарэлi. А людзi пазьбягалiся з усёй ваколiцы. Iтальянкi кiнулiся ў лямант: "О мiо панэ, мiо панэ!" О хлеб мой, значыцца. Жандармэрыя наша й iтальянская, поўна iхных i нашых афiцэраў, шмат лiмузiнаў панаяжджала. Там багатых мужыкоў маса, што аддаюць зямлю ў арэнду. Для iх страта не так балючая, як для тых бедных арандатараў. Там-жа на месцы даходжаньнi, тэлефоны, тэлеграмы, я цябе... калатня будзе, якой сьвет не бачыў. Наш Плiнта бегае як звар'яваны.
- Ну й што, яны яшчэ ня скончылi?
- Скончылi, недзе ўжо едуць. Я прыехаў з Тадзiкам паўтаратонкай, а Плiнта застаўся быў ззаду для выясненьня гэнага цэлага б...
- Дзе ляжыць тая бедная вёска?
- На захад ад Мiлiёнiко. Як яна завецца - ня ведаю. Будзе адсюль кiлямэтраў сорак пяць - пяцьдзесят. Але што за прыгожая ваколiца! Шкада мне гэных людзей. Ты ведаеш, на колькi ацанiлi шкоду?
- Ну?
- На восем мiльёнаў лiраў. Цiкава, хто iх заплацiць. Хiба-ж не наш Плiнта.
- А дзе-ж быў наш самы галоўны гэрой?
- Карпiнскi?
- Так.
- Прыехаў, як пажар ужо бушаваў.
- Дык i хто-ж за гэта будзе адказным?
- Хiба-ж што не я. Плiнта цьвердзiць, што яму гарнiзонны афiцэр па справах стрэльбiшчаў вызначыў там месца, хаця ў ваколiцы ёсьць такiя дзiкiя горы, што самi просяцца...
- Але-ж там мусiла быць весела. Добра, што я не паехаў.
- Маеш шчасьце. Глянь во! - паказаў Рэмi Сымону паабсмальваныя рукi. - Я дзякую iм за такую прыемнасьць. Плiнта будзе адказваць за неасьцярожнасьць пры страляньнi, а афiцэр ад стрэльбiшчаў - за неадпаведнае месца. Як справа пойдзе ў суд, тады пазнаюць. А Плiнта кажа: "Гэта нiчога. Мы ў Рыеты, кажа, ня гэтулькi папалiлi. I ты думаеш, ангельцы далi адшкадаваньне? Анi на ногаць. Казалi iтальянцам пазвозiць збожжа, а як ня справiлiся, то маеце..."
- Я-б хацеў бачыць, каб падобнае нешта здарылася ў Ангельшчыне. Нам танкамi навет па дарогах езьдзiць не дазвалялi, каб, баранi Божа, асфальту не пашкодзiлi.
Падхаронжыя змоўклi. Рэмi курыў бесьперапынна ўжо трэцюю з чаргi сыгарэту. Сымон пазiраў на яго ды нешта мяркаваў у галаве. Паважнае аблiчча твару паступова пачало перамяняцца ў грымасу, i раптам Спарыш зарагатаў голасна й працяжна. Сьмех быў нейкай канвульсiяй, пачаўся ўнiзу ў жываце й страсануў усiм целам. Сымон ускочыў з ложка, падскакваў па палатцы, часамi аж прысядаў i, стукаючы абедзьвюма далонямi па каленях, рагатаў бесьперапынна, ажно вочы набеглi сьлязьмi, а на лбе пачалi выступаць каплi поту. Напаўдзiкi канвульсыйны грымотны сьмех ня спыняўся.
Рэмi анямеў, сачыў за Сымонам, ня ведаючы, як тое разумець.
- Што з табою? Не ў парадку што?
- Чу-га-га! Чудак ты, га-га-га! Чаго са мною, што мае быць не ў парадку. Ой не магу, га-га-га! Жывот ужо пачынае ад сьмеху балець. Дэмабiлiзацыя, казаў той, на носе, а тутака паехалi панове ў "ваенку" гуляць, па чужых пшанiчных нiвах снарадамi псяюрыць, бедным людзям збожжа палiць! Га-га-га! Яшчэ не наваявалiся, мусiць, яшчэ iм усё мала. Ах, каб вы падохлi, каб вы... га-га-га!
Рэмi стаяў у нерашучасьцi. Прыглядаючыся да Сымона, заразiўся ягоным сьмехам i пачаў таксама рагатаць з усёй сiлы. Цяпер ужо пайшло дружней. Абое глядзелi адзiн на другога й выбухалi гулкiм рогатам. Рэмi кiнуўся на ложак i пачаў з раптоўна знойдзенай весялосьцi выдрыгваць у паветры нагамi, залiваючыся ўсё новымi хвалямi сьмеху й прыгаворваючы:
- Але-ж, браце каханы, i наваявалi мы сягоньня. А няхай iх кроў залiе! Ха-ха-ха!
Невядома, як доўга трываў-бы той дзiкi рогат падхаронжых, калi-б ня грукат танкаў з панадворку. Паабсмальваныя, запыленыя й усхваляваныя танкiсты дзялiлiся мiжсобку рознымi цiкавымi эпiзодамi з таго, што здарылася. Плiнта, не аглядаючыся на нiкога, быццам злосны, пабег у сваю палатку.
- Бачыш? Вось i наш "вудз". Пад ягонай камандай нашы чарапахi атрымалi сягоньня, мусiць, апошняе баявое заданьне перад тым, пакуль пойдуць на злом. Iтальянцам доўга будзе помнiцца наша "военка" ў iхняй пшанiцы.
Сымон, слухаючы гэтыя заключныя словы Сварычэўскага, ня меў ужо фiзычнае сiлы рагатаць. Ды глянуўшы на выпадак з другога боку - з боку тых пакрыўджаных сялян - цi-ж гэта было так надта сьмешна?
VII
Мiж вучняў школы падхаронжых у Матэры сустрэў Спарыш колькi сваiх сяброў, колiшнiх менскiх кадэтаў. Надзвычайна ўзрадаваўся з такога спатканьня. Мiж iмi быў i Мiкола Дудкевiч.
- Ну, братка, расказвай, што там у Ангельшчыне, - абступiлi яго, - тут ёсьць плёткi, што хутка пераяжджаць будзем. Цi там будзем мець магчымасьць скончыць яшчэ школу?
- Школу скончыць? - усьмiхнуўся Сымон. - Забудзьцеся ўжо аб войску. Там даўно яго няма.
- А ты-ж скончыў.
- Дык разам са мною перастала iснаваць i школа. Людзi там ужо мяркавалi, як рыхтавацца да цывiльнага жыцьця пасьля дэмабiлiзацыi.
- Няўжо-ж?
- Каб я з гэтага месца ня зыйшоў.
- Цьфу на цябе. А мы тут яшчэ галовы мазолiм, каб ацэнкi добрыя дастаць i ў хвасьце не застацца.
- Дарма вы, хлопцы. Ня дурыце сабе галоваў. Войска ўжо скончылася. Будзе арганiзоўвацца нейкi быццам корпус прыстасаваньня, дзе будуць вучыць цывiльных фахаў, пэўна, як капаць вугаль у шахтах цi працаваць з лапатамi пры будовах. Вось якое войска.
