Саченко Борис
Не, не ўсё роўна (на белорусском языке)
Барыс Сачанка
Не, не ўсё роўна
З тых дзён, як помню сябе, помню i свайго дзеда. Жыў ён у адным з намi доме, праз сенцы, i што ён жыве, я пачаў прыкмячаць вельмi рана, бадай тады, як адчуў, што акрамя кароткага светлага дня i доўгай цёмнай ночы ёсць яшчэ i людзi - мацi, бацька, брат, - тыя, хто гатовы ў любую хвiлiну зрабiць усё, што толькi я пажадаю. Пазней, калi падрос i ўжо без старонняй помачы мог сам выходзiць на падворак, пра дзеда я даведаўся больш. Я ўжо, да прыкладу, разумеў, што дзед мяне не любiць i, ёсць на тое прычына цi няма, лае: то яму здаеца, што я добра не абабiў ног i на валёнках нясу ў сенцы цэлы воз снегу, то ўбачыць, што я не так, як трэба, зачынiў дзверы i напусцiў холаду, то выдумае нешта яшчэ.
Я ўжо не толькi гэта разумеў, але i стараўся быць як мага далей ад дзеда, каб неспадзеўкi не трапiць на яго вялiкiя i круглыя, як у ката, вочы, бо ведаў, што ён будзе зноў сварыцца, а я не хацеў чуць яго крыку, не хацеў ад бездапаможнасцi i крыўды плакаць. Гуляючы ў хаце цi на двары, я мiж тым, незаўважна нават для самога сябе, усё часцей i часцей пачаў думаць пра дзеда: чаму ён такi нялюдскi, злы, чаму нiколi не возьме, як, скажам, тата цi мама, мяне на рукi, не раскажа казку, а толькi тое i робiць, што крычыць, сварыцца...
I ўжо зусiм добра помню, як аднойчы папрасiлi нас - мяне i майго старэйшага брата Саўку - занесцi дзеду есцi: ён вартаваў тады за поплавам калгасныя гароды. Iшлi мы да яго, як падалося мне, страшэнна доўга, цэлую вечнасць - спачатку па мяккай, пыльнай i гарачай, бы прысак, палявой дарозе ўзбоч доўгенькiх загончыкаў бульбы, ячменю, жыта, проса, потым збочылi на торную зыбкую сцяжынку, якая вывела нас на чысты шырокi луг, што аж стракацеў ад красак - жоўтых, чырвоных, белых, блакiтных... Паволi, як бы нешта выглядаючы, над кветкамi кружылi стракозкi, матылi, пырхалi, час ад часу iмклiва падаючы ў траву, маленькiя, шустрыя лугавыя птушачкi-падшопнiкi. А ў небе высока-высока, раскiнуўшы на ўвесь мах крылы, плаваў вялiзны шэры коршак - калi ён пралятаў блiзка над намi, па аксамiтна-зялёнай траве, што набягала хвалямi i аж угiналася ад ветру, слiзгаў чорны, як крыж, цень.
Лугам мы дайшлi да нешырокай балотнай канаўкi, што ўся, з берагамi, заплыла цiнай, багавiннем, раскай, зарасла асакою i рагазой, - толькi ў адным месцы, на завароце, дзе быў брод, фiялетава блiшчала, як люстра, круглая лужына ржавай, запляснелай вады. Па гнуткiх бярозавых кладках, спярша Саўка, а потым ужо i я, мы перабралiся на другi бераг i адразу ж апынулiся ў змрочнай засенi алешнiку i лазы. Абвiтыя хмелем, галiнкi i лiсце сплялiся над галавою так густа, што праз iх не магло прабiцца сонца. Тут не было той духаты, што панавала там, на полi, але не было i таго халадку, што быў на лузе: была сырая, парная i гняткая цяплынь. Больш за ўсё ў зараснiку мяне ўразiлi птушкi - iх было так многа, што за iмi проста не ўсачыць - разбягалiся вочы. Птушкi пераскаквалi, пераляталi з галiнкi на галiнку, цiўкалi, чэкалi, пiшчалi, сакаталi, i нейкi час я iшоў, аглушаны iхнiмi галасамi, не чуючы нават таго, што казаў мне Саўка - глядзi пiльней пад ногi, бо, ратуй божа, наступiш на гадзюку, укусiць...
Кусты скончылiся, пачалося зноў поле, вялiкае, зялёнае; на iм, нiбы нязменныя, адвечныя вартавыя, журботна i адзiнока то тут, то там каржакавацелi на ўзмежках галлiстыя грушы-дзiчкi. Пад адной з iх, той, што стаяла як бы пасярэдзiне поля i ледзь не слалася бушным голлем па зямлi, капою сена ляпiўся да невысокага пакатага пагорка курэнь-аднабочка. Мы здагадалiся, што гэта i ёсць часовае дзедава жытло. Яшчэ гоняў праз двое мы ўбачылi i самога дзеда узяўшы рукi ў бокi, ён хадзiў па полi ў доўгай, як не па каленi, белай зрэбнай кашулi, падпяразанай лазовым акраўкам, i ў такiх жа белых палатняных штанах. Пройдзе, спынiцца, прыставiць да вачэй руку i ўважлiвым, пранiклiвым позiркам акiне з краю ў край поле. Але, мабыць, нiчога такога, што б насцярожвала i хоць бы на хвiлiну прывабiла да сябе яго ўвагу, не было, i ён, пастаяўшы, паволi клыпаў далей. Убачыўшы нас, ён не падаўся насустрач, а спакваля, нага за нагу, пасунуўся да свайго кураня, нiбы загадзя ведаў, што мы яду прынясём яму, нiдзе не дзенемся. I мы зноў iшлi бясконца доўга - апускалiся ў вузкiя, пазарастаныя макрыцай i касцярушкай разоры, у якiх нават удзень не ападала раса; падымалiся на грады, дзе роўнымi радочкамi кусцiлася то морква, то буракi, то турнэпс; ступалi па пульхным i мяккiм полi, на якiм раскашоўвалася ядраная сiвая капуста; iшлi па загонах, дзе плёўся лапушысты гурэчнiк, буялi кiяхi, грэлiся, падставiўшы круглыя, тугiя бакi сонцу, пярэстыя, паласатыя кавуны, спелi памiдоры...
Нам з Саўкам дзед не то каб узрадаваўся, але не астаўся i абыякавы. Задаволена крактануў i адразу ж узяўся нягнуткiмi парэпанымi пальцамi развязваць вузялок - у iм быў добры акраец жытняга хлеба, кавалак абваранага сала, ёмкi збанок картаплянага булёну.
Ад хады ў мяне нылi ногi, i я, пастаяўшы трохi ля накладзенага дзедам з дубовых губакоў куродыму, сеў на параскiданую ля кураня леташнюю салому. Прымасцiўся поплеч са мною, падкурчыўшы пад сябе ногi, i Саўка. I ён, i я не зводзiлi вачэй з дзеда - глядзелi, як ён, спяшаючыся, старанна рукамi i зубамi развязвае вузялок, як сцеле, распрамляючы па краях, на зямлi хустку, кроiць тоўстымi лустамi хлеб, сала, а пасля, зацiснуўшы мiж каленяў збанок, ачэрпвае драўлянаю лыжкаю булён i, гучна цмокаючы губамi, сёрбае, жуе. Не-не дый паглядвалi мы на гуркi - крамяныя, зялёныя, яны ляжалi ля саменькага кураня ў густым, цянiстым агурэчнiку. Мне, дый, мабыць, i Саўку, вельмi хацелася пакаштаваць гурка - дома ў нас яшчэ толькi гарэлi грады, - аднак пабегчы i адарваць гурок мы не асмельвалiся: баялiся дзеда.
Калi адыходзiлi дадому, дзед праводзiў нас аж да самых кустоў. Ля адной грады ён раптам спынiўся, палахлiва зiрнуў на бакi i, упэўнiўшыся, што поблiзу нiдзе нiкога няма, нагнуўся i адшчыкнуў невялiкi жаўтлявы гурок. Нядбала выцер яго аб перад кашулi, дастаў з кiшэнi ножык-складанчык, разрэзаў гурок напал i моўчкi падаў Саўку i мне...
Год праз дзесяць, успамiнаючы гэты першы свой выхад за вёску, я не раз думаў, чаму дзед у той дзень быў такi ашчадны, беражлiвы i не даў нi Саўку, нi мне па цэламу гурку. Няўжо б ад гэтага збяднеў калгас, няўжо б за гэта яго дакаралi людзi? У мяне можа не асталося б нiякай крыўды на дзеда, каб ён быў шчыры калгаснiк, чалавек, якi хварэе душою за агульнае дабро. Дык не ж. Жывучы ў адным доме, я ведаў: мой дзед - "цвёрдазаданнiк", калгас ён ненавiдзiць заядла i тупа, як можа ненавiдзець яго толькi зацяты, хцiвы багач-аднаасобнiк. У калгас ён не ўступаў датуль, пакуль яго не паклiкалi ў сельсавет i не прыстрашылi, што, калi ён не пойдзе ў калгас, яго сашлюць аж на Салаўкi. А ўступiўшы, не верыў, што калгас доўга будзе, i ўсiм, хто да яго прыходзiў, казаў, што такi хаўрус неўзабаве, пры першым жа зручным выпадку, распадзецца сам па сабе, як распадаецца ўсё, што робiцца не па добрай волi. Можа таму i хаваў ён пад сенам у хляве ўсю сваю лепшую раменную вупраж, плуг, а на пясошнiку, пад лежаком, - сталёвыя восi. Тыя восi вельмi хутка паржавелi, i мой бацька, калi, здаралася, браў у гасцях цi на якое свята добрую чарчыну, заўсёды прасiў мацi, жартам, вядома, каб яна, як ён памрэ, паставiла з тых восей на яго магiле крыж - жалезны, каб надаўга вiдно было, што пад iм ляжыць чалавек.
