- ...сваёй шалёнай дзiвацкай безадказнасцю, - урачыста гучаў голас, груба растаптаў i зняважыў годнасць i традыцыi Сям'i Чаек...
Выклiк на сярэдзiну для ганьбавання азначаў, што ён будзе выгнаны з Чарады i асуджаны на адзiноту сярод Далёкiх Скалаў.
- ...калi-небудзь, Чайка Джонатан Лiвiнгстан, ты даведаешся, што безадказнасць не можа цябе пракармiць. Нам не дадзена спасцiгнуць сэнсу жыцця, бо ён недаступны нашаму розуму; мы ведаем толькi адно: мы iснуём на гэтым свеце, каб есцi i старацца пражыць як мага даўжэй.
Чайкi нiколi не пярэчаць Радзе Чарады, але Джонатан асмелiўся ўзвысiць свой голас.
- Безадказнасць? Браты мае! - усклiкнуў ён. - Цi знойдзецца хто-небудзь з большым пачуццём адказнасцi, чым чайка, якая знайшла сэнс, найвышэйшую мэту жыцця i прытрымлiваецца яе? Тысячы гадоў мы гойсаем, шукаючы рыбныя галовы, а цяпер у нас ёсць мэта - спазнаваць свет, адкрываць новае, быць вольнымi! Дазвольце мне, i я пакажу вам, чаму навучыўся...
З такiм жа поспехам ён мог загаварыць да камення. Чарада быццам знямела.
- Ты больш не Брат нам, - нараспеў прамовiлi чайкi, усе разам узмахнулi крыламi, затулiлi вушы i адвярнулiся ад яго.
Джонатан-Чайка рэшту сваiх дзён жыў адзiн, хоць адлятаў i на вялiкую адлегласць ад Далёкiх Скалаў. Але засмучала яго не адзiнота, а тое, што астатнiя чайкi адмовiлiся паверыць у радасць палёту, у святло, што палала перад iмi, адмовiлiся расплюшчыць вочы i ўбачыць.
З кожным днём ён дазнаваўся ўсё больш i больш. Ён даведаўся, што, пiкiруючы на вялiкай хуткасцi, можна здабыць рэдкую i смачную рыбу, якая збiраецца ў гурт на глыбiнi дзесяцi футаў; яму больш не патрэбны былi, каб выжыць, рыбацкiя судны i чэрствыя скарынкi хлеба. Ён навучыўся спаць у паветры, навучыўся лятаць наперарэз ветру, што дзьме з берага, i не збiвацца з курсу ўночы; ён мог праляцець ад усходу да захаду сонца сотнi мiляў. Тое самае нутраное чуццё вяло яго праз густыя марскiя туманы, узнiмала да сляпучага чыстага неба... а астатнiя чайкi ў гэты самы час тулiлiся на зямлi i не бачылi нiчога, апрача туманнай iмжы i дажджу. Ён навучыўся, асядлаўшы на вялiкай вышынi вецер, залятаць далёка на сушу i ласавацца там смачнымi насякомымi.
Ён адзiн атрымаў усё, чым, як ён калiсьцi спадзяваўся, будзе валодаць уся Чарада, i не шкадаваў той цаны, якую заплацiў за ўменне лятаць. Джонатан адкрыў сабе, чаму такое кароткае жыццё ў чаек, - прычынай таму нудота, страх i злосць; сам ён збавiўся ад гэтых пачуццяў, i жыццё яго было доўгае i сапраўды прыгожае.
I вось аднойчы вечарам, калi Джонатан спакойна i самотна лунаў у сваiм любiмым небе, з'явiлiся яны. Дзве чайкi, што вынырнулi побач з яго крыламi, былi чыстыя, як святло зорак, а ззянне, якое праменiлася ад iх, было лагоднае i сяброўскае ў свежасцi вечаровага неба. Але сама дзiвоснае было ў майстэрстве iхняга лёту: кончыкi iх крылаў увесь час знаходзiлiся на адлегласцi аднаго дзюйма ад яго крылаў.
Не кажучы нi слова, Джонатан наладзiў iм экзамен, якога не ведала яшчэ нiводная чайка. Ён выгнуў крылы i зменшыў хуткасць да мiлi ў гадзiну. Дзве зiхоткiя птушкi запаволiлi палёт разам з iм, i дыстанцыя памiж iмi анi не парушылася. Лятаць павольна яны ўмелi.
Ён склаў крылы, гайдануўся i кiнуўся ў пiке з хуткасцю сто дзевяноста мiляў у гадзiну. Бездакорна захоўваючы шыхт, яны таксама рынулiся ўнiз.
Тады на ўсёй хуткасцi ён скiраваў угору, робячы доўгую вертыкальную запаволеную бочку. З усмешкай яны зрабiлi тое самае.
Ён перайшоў на гарызантальны палёт i, перш чым загаварыць, нейкi час ляцеў моўчкi.
- Ну добра, - сказаў ён. I спытаўся: - Хто вы такiя?
- Мы з твае Чарады, Джонатан. Мы твае браты. - Словы iх гучалi стрымана, але ўпэўнена. - Мы прыйшлi, каб паклiкаць цябе на новую вышыню, туды, дзе твой дом.
- У мяне няма дому. У мяне няма Чарады. Я - Выгнаннiк. Цяпер мы ляцiм каля вяршынi Гары Вялiкага Ветру, i вышэй, чым на некалькi соцень футаў, мне, старому, ужо не падняцца.
- Гэта няпраўда, Джонатан, бо ты ўжо вучыўся. Адна школа скончана, настаў час пачынаць другую.
Святло розуму, якое ўсё жыццё свяцiла Джонатану, азарыла яму гэтае iмгненне. Ён зразумеў: яны кажуць праўду. Ён можа ўзляцець яшчэ вышэй, i яму сапраўды пара выпраўляцца дадому.
У апошнi раз ён акiнуў доўгiм позiркам гэтае неба, гэтую вялiзную серабрыстую зямлю, дзе ён гэтак шмат чаго даведаўся.
- Я гатовы, - сказаў ён урэшце.
I Джонатан Лiвiнгстан узняўся разам з дзвюма зiхатлiвымi, нiбы зоркi, чайкамi i знiк у непраглядна цёмным небе.
ЧАСТКА ДРУГАЯ
"Дык, значыцца, гэта i ёсць неба", - падумаў ён i ўсмiхнуўся сам сабе. Мабыць, гэта не вельмi пачцiва - разважаць, якое яно, неба, не паспеўшы яшчэ пабыць на iм.
Узняўшыся над зямлёю i воблакамi, летучы ў цесным шыхце з зiхоткiмi чайкамi, ён заўважыў, як i яго цела становiцца гэткiм жа зiхатлiвым, як i ў iх. Ён нiбы быў тым сама маладым Джонатанам-Чайкай, якi заўсёды жыў у яго залацiстых вачах, але знешне ён змянiўся.
Яго цела засталося целам чайкi, але ляцеў ён куды хутчэй, чым калi-небудзь раней. "Дзiўна, - думаў ён, - я трачу ў два разы менш намаганняў, а лячу ў два разы хутчэй, чым у найлепшыя свае днi на Зямлi!"
Яго пер'е зiхацела сляпучай белiзной, а крылы былi гладкiя i роўныя, як з адпалiраванага срэбра. Узрадаваны, ён узяўся вывучаць i даследаваць свае новыя магчымасцi i з усяе сiлы замахаў крыламi. Пры двухстах пяцiдзесяцi мiлях у гадзiну ён адчуў, што гэта максiмальная хуткасць для гарызантальнага палёту. Пры хуткасцi дзвесце семдзесят тры мiлi ён парашыў, што ляцець хутчэй ужо не здолее, i быў нават трошкi расчараваны. I новае цела таксама мела мяжу магчымасцей, якая, хоць i намнога перавышала яго колiшнi рэкорд, усё роўна была мяжой, i, каб перасягнуць яе, былi патрэбны велiзарныя намаганнi. "А на небе, - думаў ён, - не павiнна быць нiякiх межаў".
Раптам заслона воблакаў разышлася, абедзве чайкi, што суправаджалi яго, крыкнулi: "Шчаслiвай пасадкi, Джонатан!" - i быццам расталi ў паветры.
Ён ляцеў над морам да зрэзанага гарыстага берага. Некалькi чаек практыкавалiся ў адначасовым узлёце са скалаў. Далёка на поўнач ад iх, каля самага гарызонта, лятала яшчэ некалькi чаек. Новыя далячынi, новыя думкi, новыя пытаннi: "Чаму так мала чаек? На небе iх павiнны быць вялiзныя чароды! I адкуль у мяне нечакана такая стома? Чайкi ж на небе не павiнны нiколi нi стамляцца, нi адпачываць".
Дзе ён пра гэта чуў? Памяць пра зямное жыццё страчвалася. Само сабой зразумела, Зямля была месцам, дзе ён шмат чаму навучыўся, але паасобныя дэталi распадалiся - штосьцi звязанае з ежай, з выгнаннем.
З берага ўзняўся тузiн чаек, каб прывiтаць яго, усе яны маўчалi. Але ён адчуў, што яму рады тут i што ён трапiў дадому. Гэты дзень быў у яго вельмi доўгi, такi доўгi, што свiтання яго ён ужо не памятаў.
Ён зрабiў разварот для пасадкi на беразе, узмахнуў крыламi, замёр у паветры за дзюйм ад зямлi i мякка апусцiўся на пясок. Астатнiя чайкi таксама прызямлiлiся, але нiводная з iх не ўзмахнула пры гэтым i перцам. Яны шырока распасцерлi свае беласнежныя крылы, павярнулiся супроць ветру i нейкiм адмысловым спосабам так наставiлi перцы, што спынiлiся ў той самы момант, як толькi лапкi дакранулiся да зямлi. Дзiвоснае валоданне сваiм целам! Але Джонатан занадта стамiўся, каб паспрабаваць паўтарыць iх манеўр. Так i не прамовiўшы нi слова, ён заснуў, стоячы на беразе.
