- Ты куды?! - загаманiлi хлопцы. - З намi дык з намi! Не дык не! Не горшыя за цябе!..
Вiталiк, каб не крыўдзiць астатнiх, бадзёра адказаў:
- З вамi! - i сеў на лаву.
- Налiць яму! Налiвай усiм! Банкуй!..
Вiталiк закрыў рукой шклянку:
- Мне хопiць гэтага... Хопiць, хлопцы... Не хачу!
- Што, прывык у бацькоў да сiтра?! Слабак! - пачулiся п'яныя галасы. Можа, соску прынесцi?
Вiталiк ускiпеў:
- Ды я болей за вас усiх вып'ю! Ды я не п'янею зусiм!
- Ха-ха-ха! - пачулася ў адказ.
- Ах, так! - i Вiталiк, устаючы, паказаў на крыху адпiты трохлiтровы слоiк самагонкi, якi стаяў "у рэзерве", памiж пустых i паўпустых пляшак. - Бачыце трохлiтровiк?! Я не адрываючыся апаражню гэты слоiк! Ну што, спорым?!
Усе загаманiлi, узрушылiся. Хто крычаў: "Куды табе!", хто: "Падумаеш, здзiвiў!"
- Глядзiце! - i Вiталiк, абхапiўшы далонямi слоiк, нахiлiў яго да рота i пачаў пiць.
Усе сцiхлi, акамянелi. Няўжо вып'е?
Спачатку глыткi былi вялiкiя, мутнаватая вадкасць жвава пералiвалася з пасудзiны ў Вiталiкаў рот, потым, калi паказаўся крайчык дна (значыць, палова адпiта), глыткi паменшалi i парадзелi, слоiк амаль перастаў нахiляцца. Вiталiк з цяжкасцю прымушаў сябе рабiць кожны глыток, але самалюбства не дазваляла спынiцца - прайграць спрэчку.
Вiталiк ужо не пiў, а цадзiў праз зубы самагонку, не адчуваючы нi яе паху, нi смаку. Цадзiў i думаў: "Я вам пакажу сiтро..."
Здавалася, што яшчэ крыху намаганняў i Вiталiк дацiсне да канца трохлiтровiк, але раптоўна рукi яго здрыганулiся i самагонка, запоўнiўшы поўнае горла, пацякла на грудзi. Вiталiк хiснуўся, неяк нязграбна i з цяжкасцю грукнуў слоiк аб стол, нiбы гэта была шматпудовая гiра, i памутнелымi, як гэта сiвуха, вачыма паглядзеў некуды скрозь хлопцаў.
- Нiчога, - ледзь дыхаючы, выцiснуў ён, - я зараз, я дап'ю... я яшчэ... i гэтак жа цяжка i гулка, як слоiк аб стол, бразнуўся на падлогу.
Усе ўскочылi з месцаў, нахiлiлiся над iм i спужалiся, працверазелi. Вiталiк выглядаў як нябожчык - белы, без крывiнкi твар, шырока адкрыты рот, вочы неяк страшна закацiлiся пад лоб.
Нехта крыкнуў:
- Вады!..
- Што вада? Малака! Кiслага малака!
Але малако вылiвалася з рота на падлогу...
У хату, смеючыся, увайшоў Генадзь.
- Што за шум без бойкi? Дзе мае сто грам?
Убачыў на падлозе свайго сябра i ледзь не самлеў.
- Што з iм?! Што?!
Пачуўшы пра дурны заклад, кiнуўся да Вiталiка, схiлiўся над iм, мацаў пульс.
- Жывы! Чую - пульсуе! Хоць слаба, але пульсуе! Хутчэй доктара! - закрычаў Генадзь i асекся...
Дзе той доктар?.. Блiжэйшы фельчар - ажно за сем вёрстаў, ды i ў таго, акрамя ваты, нiчога няма... Але што рабiць? Трэба ж шукаць ратаванне!
Генадзь зноў крыкнуў:
- Каня! Хлопцы, хутчэй запрагайце каня!..
Вiталiка паклалi на падводу, зрабiўшы падсцiлку з сена. Двое хлопцаў падтрымлiвалi Вiталiкава абмяклае цела, а Генадзь гнаў штосiлы каня. Хлястаў яго дубцом i стагнаў:
- Якая светлая душа! Як маглi дазволiць... Як маглi... Гэта я, я вiнаваты, толькi я...
Ноч была цёмная, таму колы наскоквалi на каменнi, правальвалiся ў нейкiя ямiны, зноў высякалi iскры аб каменнi - i iмчалi, iмчалi да ратавальных дактароў, а бездапаможнае Вiталiкава цела падскоквала на сене, як выцягнутая з вады рыбiна.
Падляцеўшы да фельчаравай хаты, Генадзь загрукацеў у акно.
- Дзядзечка! Памажыце! Тут хлапец памiрае! Хлапец...
Фельчар, чалавек даўно ўжо пенсiйнага ўзросту, выйшаў нетаропка на ганак, накiнуўшы на бялiзну ватоўку.
- Што здарылася? Акно ледзь не высадзiў!
- Дзядзечка! Хлапец памiрае! Ратуйце!..
Фельчар падышоў да падводы, узяў Вiталiкаву руку i пачаў слухаць пульс. Доўга слухаў, потым узяў другую руку i прымружыў вочы.
Пачынала вiднець, i дзесь звонка зацокаў i пералiвiста засвiстаў салавей. Генадзь, якi з маленства любiў салаўiныя спевы, цяпер гатовы быў забiць таго салаўя, за тое, што перашкаджаў фельчару чуць Вiталiкаў пульс...
Фельчар паклаў руку, прыхiлiў вуха да грудзей беспрытомнага Вiталiя.
Генадзь стрымлiваў дыханне, сэрца тахкала так моцна, што здавалася, i яно перашкаджае фельчару пачуць сэрца яго сябра.
Нарэшце фельчар распрамiўся i кашлянуў убок.
- Ну што? - узмалiўся Генадзь. - Дапаможаце?!.
Фельчар уздыхнуў:
- Позна, сынкi, позна...
* * *
Алег Сцяпанавiч вяртаўся дамоў у цудоўным настроi. Тое, пра што марыў, пра што апошнi час гаварылi не хаваючыся саслужбоўцы, - адбылося. Сёння на калегii, у прысутнасцi высокага начальства, быў зачытаны загад аб назначэннi яго абласным пракурорам. I гэта адбылося ў сорак тры гады! Нездарма калегi называлi яго перспектыўным - перспектыва засталася i надалей.
Алег Сцяпанавiч сёння не стаў нават карыстацца службовай машынай i нетаропка крочыў дамоў, атулены прыемнымi думкамi i марамi.
Пераступiўшы парог кватэры, ён абняў жонку:
- Ну, Валюшка, можаш павiншаваць мяне! Я болей не намеснiк! Твой муж пракурор!
- Няўжо, Алег! Няўжо! - прыцiснулася жонка да грудзей мужа i заплакала шчаслiвымi слязьмi. - Вiншую, дарагi! Ты заслужыў гэту пасаду сваёй працай! Наша сям'я адчувала тваю адданасць рабоце! Вiншую!
- А калi так, - усклiкнуў Алег Сцяпанавiч, - накрывай стол, будзем пiць шампанскае!
Валянцiна Лявонцеўна сумна адказала:
- Эх, няма сёння з намi сынка нашага... Як бы ён парадаваўся... I навошта я яго адпусцiла?
- Нiчога! - падбадзёрыў яе Алег Сцяпанавiч. - Паспее i ён пацешыцца за бацьку. Паспее!..
Калi шампанскае было разлiта па фужэрах, хтосьцi пазванiў у дзверы.
- Сядзi! - сказала Валянцiна Лявонцеўна. - Я адчыню сама. У цябе ж сёння такое свята!
Падышоўшы да дзвярэй, шчаслiвая гаспадыня спыталася:
- Хто там?
- Вам тэлеграма! - пачуўся адказ.
- Алег, - усклiкнула Валянцiна Лявонцеўна, адчыняючы дзверы, - нехта надта спрытны спяшаецца цябе павiншаваць!..
Пачтарка з каменным выразам твару моўчкi працягнула тэлеграму.
Валянцiна Лявонцеўна хуценька прабегла вачамi па лiтарах, шукаючы вiншаванне, i з першага разу нiчога не зразумела. З вуснаў прасiлiся словы "гэта не нам", але, лiхарадкава перачытваючы тэкст, пачала халадзець ад жудаснага сэнсу слоў...
- Вiта-а-а... - паспела крыкнуць яна страшэнным голасам i, як нежывая, павалiлася ля парога.
* * *
Цi ж мог думаць Алег Сцяпанавiч, што першая справа, якую будзе ён кантраляваць на новай пасадзе, - будзе крымiнальная справа па факце гiбелi яго адзiнага сына?
"Усiх паднiму на ногi! Усё перавярну ўверх нагамi, а вiнаватых знайду! як заклiнанне паўтараў ён сам сабе. - Пакараць! Пакараць - i ў першую чаргу Генадзя! Гэта ён лiсой улез у сяброўства да сына. Каб не ён - жыў бы Вiталiк!"
Крымiнальную справу ўзбудзiў, па тэрытарыяльнасцi, раённы аддзел унутраных спраў, але пiльны кантроль ажыццяўляла i раённая, i абласная пракуратуры.
Алег Сцяпанавiч, як i абяцаў, паставiў каго на ногi, каго на галаву. У Генадзевай вёсцы днявалi i начавалi следчы i ўчастковы, праз дзень наведваўся i сам начальнiк мiлiцыi.
