Руды рымар абвiнавацiў паважнага хлебапёка ў махлярстве i запусцiў у яго iгральныя косцi. Хлебапёк няспешна адцiснуў пiва з доўгiх вусоў - i раптам каршуном кiнуўся на крыўдзiцеля. Абодва пакацiлiся па земляной падлозе. У гэты момант з дзiкiм крыкам на ўпараным канi падляцеў вястун...
Прыйшла Сержава чарга спускацца на рослым гнядым жарабцы па слiзкiм схiле, левай рукой з наматанымi павадамi трымаючы дзяржальна чырвонага шчыта, праваю сутаргава сцiскаючы тапарышча.
Вiр конскiх i людскiх цел, уздымаючы пырскi снежнай калатушы, кiпеў на раўнiне, але няўхiльна перасоўваўся да ўзгоркаў. Гняды Сержаў конь сам прыбавiў хады. Плясканне соцень капытоў, iстэрычнае ржанне сталi аглушальнымi. Мiльгацелi чырвоныя плямы шчытоў. Абаронцы гарадзiшча маўчалi i толькi рэзка хакалi, выкiдваючы паветра пры ўдары, - затое стэпавiкi, якiя адцяснялi невялiкi атрад, старалiся запалохаць яго, шалёна равучы.
Гэты страшны вiр разбiўся на асобныя паядынкi. Напэўна, нервы ў Сержа як у гараджанiна атамнай эпохi не вытрымалi б вiхравага наскоку двух вiскучых малайцоў са старэчымi тварамi тытунёвага колеру, абвешаных лiсiнымi хвастамi. Але Серж-каваль, п'яны ад крыважэрнага азарту, падняў гнядога на дыбкi, i той сваёй масай павалiў прысадзiстага стэпавага конiка... Штосьцi захрабусцела i правалiлася пад капытамi... Правым повадам ён завярнуў каня на месцы i паспеў шчытом адбiць шаблю другога працiўнiка.
Потым iнтэлiгентны двайнiк з дваццатага стагоддзя, вiдаць, упершыню перайшоў ад кантролю даўмяшання ў душэўны лад каваля. Да тае пары сумленны прашчур i не здагадваўся, каго ён цягае ў сваiм хударлявым мускулiстым целе. Не лязом, а чамусьцi бокам упала, дрыгануўшы, сякера на малахай стэпавiка. Аглушаны, быццам заснуўшы на хаду, той торкнуўся носам у грудзi.
Баюся, што прычынай усёй пазнейшай трагедыi, а значыць, i знiкнення Сержа праз месяц, было абвостранае пачуццё самазахавання майго сябра. Узяўшы на нейкi час лейцы свядомасцi, каваль волатаўскiм наскокам прабiўся на гарачую лiнiю, дзе нашым удалося згуртавацца i стрымлiваць нацiск асноўных сiлаў качэўнiкаў. Там, з тварам, аблепленым мокрымi валасамi, адчайна секлася маладзенькая "царыца". Серж бачыў, як ададзьмула яна з губ непакорную мокрую пасму i зноў, прыкрываючыся знявечаным шчытом, наводмаш выкiдала тонкi меч. Пунсовыя кроплi, пунсовыя ручаi змешвалiся з патокамi гразi на малочнай скуры яе каня.
Раптам некалькi стэпавых канякаў разам спатыкнулiся, спалохана заржалi i пайшлi бокам, штурхаючы адна адну. Гэта навалiўся натоўп стэпавiкоў, якiя да гэтага часу не ўдзельнiчалi ў баi: такая была скучанасць працiўнiкаў вакол адчайнай дзяўчыны...
Яе акружылi з дружным вiскам, засланiлi лесам дзiдаў, калматымi прысадзiстымi спiнамi, шапкамi. Спатыкнуўся i ледзь не па-чалавечы крыкнуў белы конь...
О час, капрызны час! Навошта ўкаранiў ты ў простую i смелую душу закаханага воiна чужыя, распешчаныя, эгаiстычныя пачуццi далёкага нашчадка? Ужо магутны гняды скакун, як угневаны бог - заступнiк гарадзiшча, уварваўся ў гурт стэпавiкоў. Ужо павярнулiся дзiкiя потныя твары пад малахаямi i кавалёва сякера жудасна трэснула па чыiмсьцi пераноссi. Ужо ляцелi насустрач, скрозь блытанiну чорных валасоў, раскрытыя ў захапленнi карыя вочы. Якая падзяка была ў iх, якое абяцаннеi Яна ўсмiхалася яму, яна тоненька крычала - ужо без шчыта з крывавай ранай пад левым вухам.
...О, якi моташны гэты пах - нямытай плоцi, гнiлых зубоў! Гэтая адрыжка зброджанага кумысу. Распораты кафтан, шчымiць садраная скура на баку. Руды дзяцюк з галавой, бы кацёл, без шыi, са сляпымi шчылiнамi вачэй на ўспухлым твары - ажыўлены каменны iдал стэпу - спрытным ударам сарваў верх шчыта. Гняды яшчэ круцiўся на месцы, паслухмяны вопытнай руцэ каваля - але, мабыць, сама прырода, маючы ў адным мозгу дзве свядомасцi, вывела "наверх" тую з iх, якая iмкнулася захаваць цела...
Далей, далей ад бязлiтаснай смяротнай сталi! Ён адчуваў сябе голым, безабаронным, як смоўж, выдраны з ракавiны. Скура, мышцы, косцi - усё здавалася такiм крохкiм.
Ён першы раз заўважыў, як страшэнна здранцвелi рукi, асаблiва правая, з сякерай, i якi гарачы боль у параненым баку i ў крыжы, адбiтым пры скачцы. Зблыталiся дакладныя баявыя рухi, некуды ў сумятню футраў, ботаў, шабляў паляцеў кiнуты чырвоны шчыт. Не помнячы нi пра што, акрамя свайго выратавання, утрапёна малоцячы гнядога абцасамi i тапарышчам, iрваўся Сяргей Iўчанка уласнай персонаю, без усялякiх там двайнiкоў! - прэч з мiтуснi бою, дахаты, дахаты!..
...Светлая вада свiтання насычала сiнюю губку неба. Кажаны мiтусiлiся, ледзь не зрываючы начыненыя пухам галоўкi спелага чартапалоху. А Серж усё сядзеў, трымаючы руку Iрыны, якая яшчэ спала, i спрабаваў уцямiць, што гэта за белы будынак з купалам узвышаецца над лесам у тым баку, дзе Горад. Абсерваторыя, мабыць?
Прастора рабiлася па-ранiшняму неабсяжная, выразней вызначалiся дарогi i абрысы палёў. Маладзiковы сярпок ужо не асвятляў неба, а неяк дэкаратыўна прыткнуўся над зiхатлiваю рысаю ўсходу. Холад працiнаў да нутра. Дрыжучы i ляскаючы зубамi, Серж прымусiў сябе ўстаць i выправiўся шукаць сушняк.
На пад'ёме седлавiны Серж падабраў папяровы мяшочак i адразу з прыкрасцю кiнуў, бо папера аказалася мокрая ад расы.
Вярнуўшыся з ахапкам сухiх сцяблоў i вырашыўшы скарыстаць для распальвання пакеты з-пад ежы, ён раптам успомнiў. Мяшочак быў Iрын, у iм прынеслi з дому цукровае печыва. Мяшочак ляжаў далёка ад начлегу. Мяшочак быў пусты - значыць, печыва...
Шпурнуўшы галлё, ён кiнуўся назад да скамечанай паперкi, якая атрымала цяпер пагрозлiвае значэнне. Трава i канюшына вакол яе былi ўтаптаныя ў зямлю конскiмi капытамi...
Ён змоўк i стаў глядзець на мяне з такой просьбай, з такiм чаканнем, што я зблытаўся i адразу ж прыдумаў нейкае даволi складанае тлумачэнне. Маўляў, i ў мяне бываюць раскошныя сюжэтныя сны, я нават некаторыя запiсаў, а можа быць, гэта i не сон увогуле, а якая-небудзь "спадчынная iнфармацыя", абуджаная адпаведнымi абставiнамi, - ёсць такiя гiпотэзы...
Белага каня, адпушчанага пасвiцца на начлег, Серж, вядома, кармiў, а ўсе наступныя падзеi - "сам разумееш"...
Ён не чакаў iншага адказу: падзякаваў, пацiснуў мне руку, мы пайшлi есцi марожанае, прычым Серж па маёй просьбе ўспамiнаў усё новыя падрабязнасцi прадметаў, але рабiў гэта ўжо амаль спакойна. Здаецца, я пераканаў яго больш, чым сябе. Ува мне штосьцi ныла, быццам я наўмысна схлусiў...
Што яшчэ я магу сказаць?
Да сну на гарадзiшчы мы з Сержам вярталiся неаднаразова. Урэшце ён адкрыўся i Iрыне.
Выслухаўшы, яна сказала менавiта тое, што мы ад яе i чакалi: "Ах, Сяргей ты, Сяргей, чаго ж ты мяне не пабудзiў, калi кармiў гэтага красуна? Можа быць, мы б з табою ўдваiх туды трапiлi!" Наконт маладзенькай "царыцы", якая iграла такую ролю ў прывiдах мужа, Iра заўважыла з наўмыснай няўважнасцю: "З дзяцiнства на канi - значыць, ногi ў яе як колы!" Але пасля ўсiх гэтых какетлiвых дробязей быў пушчаны ў ход адточаны Iрынiн iнтэлект. Яна сказала, што, маўляў, даўно задумваецца пра дынамiчную i складаную структуру часу. Што анiзатропнасць часу ў яе пад сумненнем i ў класiчную ўэлсаўскую машыну часу яна не верыць i ва ўсе парадоксы, якiя ўзнiкаюць з яе, накшталт забойства свайго прапрадзеда, не верыць таксама.
