Ганна НАВАСЕЛЬЦАВА
НА ВЕКАВЕЧНЫХ МЕЖАХ...
Міфалагічна-легендавае апавяданне
Знаёмы ясень крануў за плечы доўгімі галінамі, калі апошні водбліск сонца знікаў у начным змроку. І табе маё вітанне, высокі. Сем стагоддзяў стаіш тут, мудры, на ўзгорку, куды зладжана падступаюцца лясы і палі, балоты і азёры. Адно не зважаеш на іх, вартуеш крыніцу з жывою вадою. Цячэ яна праз сенажаці ды яловыя пушчы, і няма ў яе пачатку, як і няма ёй канца. Твая вечнасць, маё імгненне. Вартуеш жыццё, як і я не хачу адкрыць шлях смерці...
Не, мне не выпадае кранаць крыніцу, не мая яна. Хачу табе сказаць, што паважаю цябе за тое, што стаіш на шляху ўсіх вятроў. Навошта зноў сюды прыйшоў, парушыў твой узнёслы спакой? Не, гэтым разам не прывёў за сабой цёмных навальніц. І не прагневаліся на мяне ані Белабог, лёгкіх яму шляхоў, ані Чарнабог, хай заблукае ў сваім вечным змроку. Пытаешся, ці буду замаўляць. Не буду, мудры, высокі. Шмат я замовіў скарбаў, шмат закляў курганоў. І шмат людзей, якія нягожа чынілі, пусціў па белу свету ваўкалакамі... Толькі досыць ужо ўсяго гэтага. Дапамажы мне, ясны, блаславіць чалавека... Што, ты здзіўлены? Не чакаў ад мяне такога... Я рады, што яшчэ магу цябе здзівіць. Павер у яго, высокі, не пакінь без мудрай парады. Так, я ведаю, што і ты ў мяне папросіш. Не знікне крыніца з жывою вадою. Я, ведны чарадзей, табе слова даю. Я ж разумею, што такое вечнасць.
Зацікаўлена ўзіраешся, ясны. Што, лёгка згадзіўся? На бясконцы жаль, не магу вас абодвух адчараваць, не пераўзысці мне бацькоўскай волі. Так, любое пакаранне мае межы, любая віна мае выкупленне. Усё мае свой пачатак, усё мае свой канец. Вось і брат твой — разгалісты дуб, што мог ператвараць у каштоўны найпрыгажэйшы бурштын чалавечыя слёзы, пашчапаны на дробныя трэсачкі. Ведама, злы ты з-за гэтага на людзей. Але зрабілі тое людзі з вялікага гора. Табе не зразумець яго, ты занадта даўно быў чалавекам. Пытаешся, якое гора можа быць большым, чым сем вечнасцей цягнуцца да сваёй каханай, чым сем вечнасцей бачыць яе слёзы. Можна ўбачыць, як закопваюць людзі крыніцу з жывою вадою. А можна глядзець, як высыхае яна, як знікае яе гаючая
сіла. Што злуеш. Хочаш дачакацца, калі з цябе зробяць сані? Так? Тады дазволь мне ўчыніць, каб жа наш жыццёвы скон ды стаў пачаткам. Я, ведны, усё прадбачу. Усё табе раскажу.
У самую чарадзейную ноч прыйдзе да цябе залатакосая дзяўчына. Ад нараджэння разумее яна галасы зямлі. Але мовіў я звярам ды птушкам, каб звялі яе да цябе, і не парушыць лясун маёй волі. Што мне да яе? Да яе нічога, але закаханы ў залатакосую хлопец, над лёсам якога варажылі зоркі. Яму прадказалі зашмат. Яго і хачу блаславіць чарамі, яму і прашу тваёй дапамогі. Якой дапамогі? А ўсё проста. Ты сам ведаеш, што значыць страціць каханую, ясны. Ведаеш найлепей. А ў тую чарадзейную ноч гойдаецца на тваіх галінах усялякая нечысць. Хай сабе, збірай такіх сяброў у сваім вялікім горы. Дык няхай твае сябрукі і зацягнуць золатавалосую ў ясную крону. Хоча яна чарадзеіць, няхай здзейсніцца тое. У мяне ж іншы клопат. Я хачу, каб ён быў гатовы на ўсё. Ты ж сам такое перажыў, ясны. Я хачу, каб стала яму балюча. Толькі ты можаш такое ўчыніць.
Гаворыш, што горшы я ад роднага брата. Мы яшчэ памерымся сіламі. Не параўноўвай нас, мы розныя. Гаворыш, што горшы я нават за бацьку. Што ж, табе лепей ведаць. Мой бацька замовіў вас у крыніцу і ясень, таму што быў закаханы, таму што помсціў за здраду. Не плач, высокі ясень, я не ведаю такога пачуцця. каханне. Але я скарыстаю яго вялікую сілу. Гэта проста. Як і валодаць чарамі. Як і бараніць тое, што мне належыць. Дык ты са мною? Са мною. Я і не чакаў іншага. Ты яшчэ парадуешся за сваю вечнасць, за маё імгненне на гэтай зямлі. Што? Я таксама доўга жыву? Не зайздросць. Няма чаму. Дык памятай, у чарадзейную ноч.
Удалася яна пагоднай, самая чарадзейная ноч, тая ноч, пра якую складуць легенды. Ды што мне легенды. У іх жа ўсё прыхарошана так, што і цяжка дазнацца праўды. Але я быў сведкам таго, як усё рабілася. Скінуўшыся кажаном, незаўважаны нікім, акрамя самой ночы, кружляў я над закаханымі, над шляхам іх расстання, над высокім ясенем. Шмат я смяяўся, але не толькі смешна мне было.
Ім не было наканавана быць разам. Зразумеў гэта з першага позірку я, ведны чарадзей, які шмат чытаў у людскіх вачах, у людскіх сэрцах. Крыўдна прызнацца, але тая залатакосая была лепшая за яго, хлопца з абраным лёсам. Яна хоць бы ведала, да чаго імкнулася. А ён, небарака, ён зусім яе не разумеў. На нейкае імгненне мне зрабілася яго шкада. Мабыць, я сапраўды горшы за брата, што задумаў учыніць з ім такое. Але не, не адмоўлюся ад сваёй задумы. Таму што ўчуў сказаныя словы:
— Навошта табе нейкія чары? Забудзься на іх. Проста пакінь, як незразумелы сон. Не вядуць яны да добрага.
— Адкуль ты ведаеш? Ты што, чараваў?
— Не. І не збіраюся. І табе не дазволю.
— А хто ты мне, каб не дазваляць?
— Паслухай, я хачу табе лепшага.
— Што можа быць лепей за чары? Няўжо ты?
— Хіба я такі дрэнны?
— Не хачу цябе слухаць...
Вось і ўсё. Абвостраным кажановым зрокам я ўгледзеў нясцерпны боль у вачах таго, хто сам быў вінаваты. Так лёгка страціць, так балюча гэта зразумець. І данеслі мне чары палыновы горыч палёў і лясоў, якія бачылі іх шчаслівымі. Разбіліся водбліскі зор у азёрных люстэрках, да якіх яны дакраналіся рукамі. І паляцеў над светам расчараваны ўздых засмучанага Лады. Гэтым разам не выйшла ў цябе, сінявокі. Што ж, не яны апошнія.Усё яшчэ нікім не заўважаны, я лунаў над іх ростанямі. Плакала залатакосая, зразумеўшы, што гэта — расстанне. Што ў кожнага з іх — свая дарога. А ў хвіліну горычы мы ўсе такія слабыя. Упершыню здаліся ёй зразумелымі галасы начнога лесу, якія зваблівалі за сабой. Яны клікалі, абяцаючы таямніцы. А таямніцы ды нязведаныя шляхі — лепей, чым боль адзіноты. Ідзі, праніклівая чарадзейка, тваё наканаванне чакае цябе. Што ж, хлапеча, затрымай ты яе, скажы тое, што адчуваў у тую хвіліну, і яна б не пайшла. І нічога б не адбылося. Але ты не быў гатовы. Цяжка мне з табой будзе. Ты стаяў і глядзеў, як яна ідзе ад цябе прэч, і нічога не думаў зрабіць. Я налічыў больш як тры сотні ўдараў твайго сэрца, я ўжо думаў, што памыліўся ў табе, калі ты нарэшце пабег за ёю.
Яе вёў начны лес напрасткі да ясеня, цябе ж крыху павадзіў заўсёды шкодны лясун. Але, узбіўшыся на след залатакосай, ты ўбачыў, што спазніўся. І табе адкрылася, чалавеча, што размаўляе твая каханая з ясенем, як з роўным сабе, што бярэ ясны галінамі яе за рукі. і знікае тая ў яго густой кроне. Ты дарма кінуўся бегчы, дарма спрабаваў зноў і зноў узлесці туды, дзе некалькі імгненняў таму знікла твая золатавалосая.
— Позна, позна, яна сама згадзілася пайсці да нас, — здзекліва галосіць табе нечысць з ясеневай вершаліны.
— Знайду яе, адшукаю, вярну, — упарта мовіў ты, і мне спадабалася тады твая ўпартасць.
— Не, не знойдзеш, не адшукаеш, не вернеш, — рэхам азываўся табе высокі ясень ды паказваў свае пустыя галіны. — Глядзі, няма яе.
— За што вы так з ёю? — ты хацеў, ты імкнуўся зразумець.
І ты не ведаў, што яшчэ прыйдзе час твайго разумення чараў і ўсяго, што звязана з чарамі. Я цябе навучу, колькі б часу нам ні спатрэбілася. Таму што гэта галоўнае, што я павінен зрабіць.
— Ні за што... Ні за што... Ні за што... — здзеклівым рэхам адказвала з ясеня і ты ўскіпеў гневам.
— Пашчапаю цябе, ясень, на дробныя трэсачкі. — у тваім голасе прагучала сапраўдная прага здзейсніць пагрозу.
І твая рашучасць мне спадабалася яшчэ болей. З гэтага можна было пачынаць. Ясень не зважыў на тваю пагрозу. Адно махнуў мне галінай, маўляў, споўніў, пра што казалі, далей сам рабі. Той, хто сем соцень сонцаваротаў бачыў радасці і страты белага свету, ведаў, што ты сам яшчэ не спазнаў сваёй сілы. Сваёй незвычайнай сілы.
Сілы, што пакіне тваё імя ў легендзе, якую я, ведны чарадзей, складаць пачы наю.
Падаю на зямлю і паўстаю перад здзіўленым табою ў чалавечым абліччы. Што ж, я ўмею здзіўляць. А ты зусім не рады мяне бачыць. Пытаешся злосна:
— Як знішчыць чары, што яе схавалі? Толькі ў каго я прашу дапамогі. Ты ж таксама з гэтага кодла. Не дапаможаш, не скажаш.
— Дапамагу. Скажу, — моўлю ў адказ. — Гэта праўда, што я ўмею здзіўляць.
— Як? — ты ўвесь ператварыўся ў слых.
— Г эта прасцей, чым табе здаецца, але не так хутка, як табе карціць...
— Не злуй на мяне, чараўнік. Кажы.
— Добра, раз ты сам просіш.
Вось так проста пачынаюцца легенды. Пачынаюцца з кахання і прабачэння, з рашучасці ўсё зрабіць. Не, трасе лістамі ясень, думаючы пра тое ж, што і я. Пачынаюцца са страты і гневу, прагі адпомсціць. Не хаваеш сваіх пачуццяў, ясны. Не хавай, не трэба. Толькі не быць легендзе без кахання, без надзеі, без веры. Так, мне лепей ведаць. Гэта я гляджу табе ў вочы, хлапеча. І кажу табе праўду, толькі праўду. Вялікую праўду.
Кажу, што было ў свеце двое закаханых. У чарадзейную ноч, калі ўсе спалохана хаваліся па хатах, толькі яны не збаяліся і прыйшлі на спатканне. Ці доўга, ці мала гулялі, не зважаючы на дзікія спевы вадзянікоў, лесуноў, палевікоў, але ўпадабала дзяўчына высокі ясень. Дакранулася да яго, і з ясеня пацягнулася да яе белая, нібы снег, рука. Пацягнулася, і нехта салодкім голасам паклікаў ісці да іх. Узяла дзяўчына белую руку, толькі не разгубіўся яе каханы. Ухапіў яе і трымае, не дае падняцца на дрэва. А зверху нехта рагоча-заліваецца, гаворыць, што позна ўжо, што прыгажуня сама пагадзілася. Узлаваўся хлопец і зрабіўся ў сем разоў дужэйшы. Пацягнуў ды не толькі вызваліў сваю каханую, але і ўсё кодла з ясеня скінуў.
