Прарок для Айчыны
Дзейныя асобы:
Скарына Францыск.
Максім Грэк.
Жыгімонт І Стары - кароль Польшчы і вялікі князь Вялікага княства Літоўскага.
Бона Сфорца - каралева.
Гаштольд - канцлер.
Я н - епіскап віленскі.
Альбрэхт - герцаг прускі.
Вартаўнік.
Чалавек у чорным.
Маргарыта - жонка Скарыны.
Раман - пляменнік Скарыны.
Іван - брат Скарыны.
Бабіч Якуб - найстаршы бурмістр Вільні.
Астрожскі Канстанцін - гетман Вялікага княст-
ва Літоўскага.
Гусоўскі Мікола-паэт.
Лонгій Мацей - павераны Скарыны.
Скаргардыян Валянцін-бурмістр Познані.
Войт.
Лаўнікі і радцы.
ДЗЕЯ ПЕРШАЯ
I
Познань. У цеснай вязніцы на драўлянай лаве, прыкаванай да сцяны, сядзіць Скарына . Замест вопраткі па небараку лахманы. Ён паднімае галаву, прыслухоўваецца. Здалёк чуецца сумная-сумная песня.
Як было ў мамкі да тры донькі,
Да пайшлі ж яны ў бор па ягадкі.
Адна донька ўтапілася,
Другую доньку звяры з'елі.
Другую доньку звяры з'елі,
Трэцюю доньку татары ўкралі.
Скарына сціскае галаву рукамі. Лязгаюць запоры. Адкрываюцца дзверы. Уваходзіць Вартаўнік. Ён прыносіць ваду і хлеб і моўчкі падае вязню. Той бярэ прынесенае, з удзячнасцю схіляе галаву. Есць няспешна, з павагаю да вады і хлеба. Вартаўнік назірае за ім.
В а р т а ў н і к. Чы пан зна цэнэ хлеба?
С к а р ы н а. Так, пан ведае цану хлебу...
В а р т а ў н і к (пасля паўзы). Валацуга?..
С к а р ы н а. Валацуга... ды яшчэ які...
В а р т а ў н і к. Далёканька ж цябе занесла, нябога.
С к а р ы н а. Мяне яшчэ не так заносіла...
В а р т а ў н і к. Выходзіць, пабачыў свету?
С к а р ы н а. Пабачыў, хоць і не так многа, як бы хацелася...
В а р т а ў н і к. І дзе ж цябе яшчэ нялёгкая насіла?
С к а р ы н а. Калі мне было гадоў 14, занесла ў Кракаў да палякаў, а як споўнілася 17, падаўся я ў Капенгаген да датчан, пасля 22-х апынуўся сярод італьянцаў у Падуі, адтуль накіраваўся ў Прагу да чэхаў, у 27 вярнуўся дамоў, потым занесла мяне Вітэнберг да немцаў, у Кёнігсберг да прусакоў, а зараз, як бачыце, у Познань зноў да палякаў. Між іншым, Маскву таксама не абмінуў...
В а р т а ў н і к (з зайздрасцю і недаверам ). Палётаў, голуб!..
С к а р ы н а. Палётаў бы яшчэ, ды крылы звязаны...
В а р т а ў н і к (нечакана). І ўсюды краў?..
С к а р ы н а (здзіўлена). Чаму краў?..
В а р т а ў н і к. Каб папрасіць, трэба ж ведаць па-нямецку, і па-дацку, і па-чэшску! А італьянцы?!.
С к а р ы н а. Я яшчэ магу прасіць па-руску, па-грэчаску, па-яўрэйску і на... латыні...
В а р т а ў н і к (з недаверам). Трапляліся мне прахвосты, а такіх, як ты, яшчэ не было!
С к а р ы н а. І не будзе!.. А мо ў наступным стагоддзі і народзяцца...
В а р т а ў н і к. Але ж ты нарадзіўся?..
С к а р ы н а. Я апярэдзіў час... Гадоў гэтак на сто-паўтараста.
В а р т а ў н і к. Прахвост няшчасны!..
С к а р ы н а (без крыўды і нават з усмеш кай).Памыляешся, шаноўны. Перад табой чэсны і... даволі шчаслівы чалавек...
В а р т а ў н і к. Влазнаваты ты, а не шчаслівы. І ўпякуць цябе паны суддзі за валацужніцтва туды, дзе ты яшчэ не быў...
С к а р ы н а. Мяне не за валацужніцтва, мяне за даўгі ўпякуць.
В а р т а ў нік. І многа ты напазычаў?
С к а р ы н а. Кажуць, нібыта 206 коп грошаў.
В а р т а ў н і к (аж прысеў). Колькі?!.
С к а р ы н а. 206 коп.
В а р т а ў н і к. Дык гэта ж статак коней. Такіх грошай у Лазара з Мойшам не будзе!
С к а р ы н а. Будзе!.. Калі з мяне суд спагоніць, то ў Лазара і Мойшы будзе больш якраз на 206 коп.
В а р т а ў н і к (з іроніяй). А ты часам не Радзівіл будзеш? Ці мо сам Сапега?..
С к а р ы н а. Бяры вышэй!
В а р т а ў н і к. Дык жа некуды браць... вышэй.
С к а р ы н а. Сапраўды, вышэй некуды...
В а р т а ў н і к. Ілгаць, братка, таксама трэба ўмець...
С к а р ы н а. Бадай што, трэба...
В а р т а ў ні к. Тут і сумнявацца няма чаго, бо затаўкуцъ... Хочаш анекдот?.. Не бойся, не пра караля з каралеваю...
С к а р ы н а. Калі не пра караля, то хіба што...
В а р т а ў н і к. Быў у нас такі Янка - ілгаў, недавядзі бог. Яму ўжо не тое што суседзі, родныя дзеці не верылі. Дык прыходзіць ён аднойчы да свайго дзядзькі, а той і кажа: салжы, пляменнічак, толькі гладка,- авечку дам. Няма, адказвае, часу лгаць,- бяры, дзядзька, венікі і прыходзь у лазню. Прыйшоў дзядзька з венікам, а лазня, вядома, не топленая. (Весела рагоча.) Я тут усялякіх нагледзеўся, але, калі шчыра,- ты мне даспадобы. Люблю вясёлых.
С к а р ы н а. Дзякуй на добрым слове.
В а р т а ў ні к. Ілжы на здароўе - у мяне ўсё роўна авечкі няма. А хлеба дабаўлю.
С к а р ы н а. Шчыра дзякую.
В а р т а ў н і к. Дзякуй на зуб не пакладзеш.
С к а р ы н а. Многа есці шкодна.
В а р т а ў н і к. Сказаў бы нехта іншы, можа б, я і паверыў.
С к а р ы н а. Ты мне павер - я лекар.
