- Добра, так i запiшам у акт, што зневажаў мянушкай таго чалавека, якi выкрыў злачынства. I за гэта судзiць будуць. Нiчога, Тоня, наплюй, не зважай. За гэта суд упячэ.
"За знявагу Тонi Бiрылу будуць судзiць?"
Тоня, аднак, не ўзяў гэта на ўвагу. Сапраўды, гэта небывалая рэч! Паверыў ён толькi тады, калi праз некалькi дзён паклiкалi яго пацвердзiць тое, што ён сапраўды бачыў, як Бiрыла ламаў малатарню i як пасля аблаяў яго мянушкай.
Тонi не было, калi раскулачвалi, судзiлi i высылалi Бiрылу. Тоня ў гэты час ляжаў у бальнiцы. Вечарам таго дня, калi ён пацвердзiў свае паказаннi наконт Бiрылы, большы яшчэ, як калi, сум агарнуў яго. Уся справа была ў тым, што ён цяпер, можна сказаць, з гэтага вечара сам глядзець пачаў на сябе як бы звысоку. Смутак часамi ападаў да лёгкай журбы, пасля зноў даходзiў да найвялiкшага гарту.
"Колькi год я пражыў на свеце? Гадамi сваiмi - цi таварыш я маладым знаёмым людзям? Дзе ж дзелася маладосць? Мураваны скляпок з'еў яе?"
Тоня пачаў дзейнiчаць. Ён ледзьве прычакаў канца ночы. З самага ранку рушыў ён у горад. Явiўся ў бальнiцу, паказаў вочы.
"Чорт яго забяры ўсё, з скляпкамi, з хлевушкамi, усё спушчу, а вочы напраўлю. Хоць адной хiбай будзе ў мяне менш" - так думаў Тоня ў той момант, калi доктар даследаваў яго вочы.
- Можа, якую суму трэба ўнесцi ў бальнiцу, то я магу, - сказаў нарэшце Тоня доктару.
Доктар зiрнуў на Тоню:
- А вы што, багаты?
- Якi там багаты! Але вочы каб як вылечыць.
I Тоня паказаў сваю даведку з сельсавета.
- Можаце свае сумы трымаць пры сабе, - усмiхнуўся доктар.
Тоня ляжаў у бальнiцы чатыры месяцы. Вярнуўся ён дадому тады, калi малады калгас наладжваў сваю работу.
Увосень трэба было малацiць. Пасля Бiрылавых рук малатарню нельга было пускаць. Трэба было намалацiць жыта i пасеяць, усё трэба было рабiць скора. Тоня ўзяўся направiць малатарню за тры днi. Яму далi падручных памагатых.
Тры днi i тры ночы Тоня не пакiдаў работы. Можна сказаць, ён i не спаў гэты час. Так не стараўся ён некалi i каля мураванага скляпка. Вочы яго свяцiлi добра, i ён спрытна вычэсваў i выгаблёўваў дрэва. Адвячоркам, скончыўшы работу, калгаснiкi сыходзiлiся глядзець, цi сапраўды будзе зараз гатова малатарня. Кожны бедаваў, што работа можа зацягнуцца. Многа людзей з надзеяй паглядалi на Тоню - калi зробiць, то вельмi будзе добра, выратуе ўсiх.
Позна ўвечары трэцяга дня месяц стаяў над паплаўным туманам. Тоню хацелася выйсцi туды, на агароды, цераз гэтыя шырока расчыненыя дзверы: агародамi вяла найкарацейшая сцежка дадому. Газа ў лямпе выгарвала. Кнот пагарэў i куродымеў. Гэта вельмi вялiкая работа стомленаму чалавеку - iсцi браць з кута бляшанку з газай, налiваць у лямпу, закручваць. Няхай тухне!
У той якраз момант, як патухла лямпа, Тоня Базылькевiч, разглядаючы пры месячным святле кола над шасцярнёй, стаў на лескi, прыставiў i ўвагнаў абухам апошнi кулак. Малатарня гатова!
Нiколi яшчэ не было такой радасцi. Цяпер можна з гонарам заявiць усiм людзям. Заўтра ўсе ўбачаць.
Ледзьве цягнучы ад стомы ногi, Тоня павалокся сцежкай дадому. Здалёк была вiдна ад двара сцяна Насцiнай хаты.
"Можна i праз Насцiн двор прайсцi. Там выйду на вулiцу, а там i дадому".
У Насцiным двары ён спынiўся.
"Можа, зайсцi? Цяпер жа ў мяне мянушкi няма. I яе iмя цяпер не мянушка, а iмя, сапраўднае, чалавечае".
Ён увайшоў у хату.
- Скончыў, гатова! - сказаў ён замест "добры вечар". - Ледзьве ногi валаку. От бо працы было! Смага мяне мучыць.
- Пачакай, братка, садзiся. У мяне квас на вiшнях. Я табе зараз...
Насця хапiла збанок i выскачыла ў сенцы.
- Рукi памыць, цi што, - сказаў Тоня i з конаўкай вады выйшаў на двор.
Туман плыў над агародамi, паплавамi, цераз платы i садавыя дрэвы. Месяц стаяў высока.
- На ручнiк, - зашаптала Насця.
Яна ўся аблiта была малочным святлом.
1934
