I цяжкай працай хлебароба
Набыта розная надоба;
Ўсё зацвiло, загаманiла,
Бы жыватворчая тут сiла
Ад сну прыроду абудзiла.
Гумно паўнела з кожным годам,
I багацеў хлявец прыплодам,
I грош стаў лiшнi завадзiцца,
Было што есцi, чым акрыцца,
I быў парадак, лад у хаце.
Ўжо з тым кутком зжылася мацi,
Даўно прывыкшы к адзiноце;
А цэлы рад збаноў на плоце
Казаў аб тым, што гаспадыня
Была ўжо ў моцнай каляiне
I што яе таксама справа
Вялася добра i рухава,
Бо тут збаны не так стаялi:
Яны за тое ўжо казалi,
Што малака было даволi.
Ў пастаўнiку, пры самым полi,
Свiння, як хворая, стагнала,
Хоць гэтай хворасцi не знала,
Яе такая ўжо натура:
Стагнаць i лыч трымаць панура,
Як бы ёй цяжка жыць на свеце.
А парасяткi, яе дзецi,
Ўсяму дзiвiлiсь несканчона,
Бо надта рохкалi здзiўлёна.
Другi гурток другой жывёлы,
Дзесятак кур, пявун вясёлы
Каля платоў чарвей шукалi;
Квактуха голасна квактала,
А кураняткi чарадою
Паслушна ўсюды йшлi за ёю.
Тут кожна рэч аб тым казала,
Што маладая гаспадарка
Iшла ўпярод паспешна, шпарка
I большы круг яна займала.
Часамi хмурнаю вясною
Цяплом павее, цiшынёю,
I хмарак сiвыя фальбоны
Падуць, апусцяцца нанiз,
I неба яснага абрыс
Зiрне скрозь цяжкiя заслоны,
I дзень тужлiвы, засмучоны
Аздобiць сонцаў агняпiс,
I ўсё вакол павесялее,
На момант сцiшыцца, замлее,
На ўсё адбiтак ляжа згоды,
I нiкнуць подыхi нягоды.
Зямельцы неба усмiхнецца.
Глядзiш - тады табе здаецца,
Што холад згiнуў назаўсёды.
Але цi ж так? Эх, негадана
Вятруга ўсходзiцца паганы,
I даль палёў маркотна стане,
Жалобы цень яна апране,
I ўсё нейк смутна пазiрае,
Чагось нядобрага чакае.
Так i ў жыццi: бягуць часiны,
Лiхiя, добрыя хвiлiны,
Адна змяняецца другою.
Не ўспеў Мiхал з сваёй сям'ёю
I пяць гадкоў спазнаць спакою,
Як сталi чуткi пачувацца
Ляснiчы сам даваў намёкi
Праз час не вельмi так далёкi
Ў другi куток перабiрацца.
I гэта вестка ўсiх смуцiла,
Рабiць ахвоту ўсю адбiла:
Рабi, працуй, кладзi ты сiлы
У гэты дол чужы, пастылы
I горкiм потам аблiвайся;
Зрабiў парадак - выбiрайся
Ды йзноў iдзi адсюль у госцi...
Эх вы, паны! Эх, ягамосцi!..
V. ПЯРЭБАРЫ
Вясны чакаў Мiхал з сям'ёю,
Чакаў з трывогаю: вясною
Ў ляснiцтве йшла ператасоўка
Служачых нiзшых, пераходы
Тут так вялося з году ў годы,
I як нi думае галоўка,
Нiчога выдумаць не можа;
Нiяка просьба не паможа,
Калi на чым ляснiчы ўпрэцца.
- А можа, дасць Бог, ператрэцца.
I тут гадок цi два пабудзем,
Сабе не верачы i людзям,
Мiхал так думаў, сумняваўся
I тут астацца спадзяваўся.
Ды раз у сесiю Мiхася
К сабе ляснiчы заклiкае.
"Ну, гэта нешта азначае",
Ў Мiхала думка праняслася.
I ў канцылярыю ўваходзiць,
Вачэй з ляснiчага не зводзiць,
Чагось-та важнага чакае.
- Ага, ты тут! Ну, чалавеча,
Збiрай манаткi i ў Парэчча
За добры час перабiрайся!
Перад Вялiкаднем старайся
Туды, на месца, перабрацца.
Жывi там, нечага баяцца.
- Панок, за што? - Мiхал пытае.
Што за прычына ёсць такая?
Цi я па службе правiнiўся?
Цi на мяне пан угнявiўся?
Я не прадаў, не ўкраў нiчога...
Скажы, панок, на лiтасць Бога,
За што нас пан перамяшчае?
Ляснiчы строга пазiрае.
- Мне чалавек там добры трэба,
А не гультай якi, нязгрэба;
Такi ляснiк, як ты, каторы
Не будзе спаць п'яны ў разоры...
Парэчча - месца неблагое,
I поле там не так пустое,
Хоць менш яго, затое ж - паша!
Дык будзе хлеб табе i каша.
Пакуль я жыў, i ты не згiнеш,
Свае сям'i нябось не кiнеш
Куды ты дзенешся? трымайся,
Жывi i з Богам разжывайся.
Пайшоў Мiхал наш у задуме,
А па дарозе к цётцы Хруме
Ён трапiў з гора выпiць чарку,
Каб галаве яго на карку
Было лягчэй крыху трымацца.
- I што за страх перабiрацца?
Мiхал дарогай разважае.
Мяне ляснiчы паважае!..
А месца, праўда, не лiхое...
"I г-э-э-эй ты, наша жыццё зло-оо-е!"
Мiхась у лесе песню цягне
I тахты стрэльбай выбiвае,
Назад, наперад выкiдае,
Зайсцi скарэй дадому прагне
Навiнай важнай падзялiцца.
Iдзе ён смела, не баiцца
Праборкi дома за гарэлку:
Вялiка важнасць, што кватэрку
Ён з гора тога перакiнуў!
I на Мiхася жаль нахлынуў
I нейкi смутак навязаўся,
А ўрэшце ён усердаваўся,
А на каго? за што? - не знае,
А можа, так злосць напускае,
Каб дома жонка не крычала,
Тым болей што ўжо выглядала
Яго пасада з-за узгорка
I трохi рупiла праборка.
Мiхал вайшоў не зразу ў хату:
Каля хлява перш затрымаўся
I на свiнню так углядаўся,
Як бы за гэта браў ён плату.
Ад хлевушка ў гумно заходзiць,
З Антосем гутарку заводзiць,
I ўжо адтуль, раўней, як можна,
Iдзе дахаты асцярожна.
Але як бацька нi стараўся,
А ўсё ж ён лёганька хiстаўся.
Антось даўно замецiў гэта:
"Плыве, як панская карэта!"
I чуць ад смеху не качаўся.
А каб прымусiць i паверыць,
Што ён гарэлкi i не нюхаў,
Ў садок зайшоў i пчол паслухаў,
А ў сенях стаў сабаку перыць,
Што ўночы кепска дом пiльнуе,
Што мала брэша, кепска чуе,
Зайцоў не гонiць i не ловiць,
А толькi знае i наровiць,
Каб як у хату зачасацца.
- А, лiха матары i батцы!
А, дурань, воўча тваё мяса!
На двор брахаць, стары дурнiца!
Гаршчэчнiк, чортава ты пыца!
I, на сабаку накрычаўшы,
Тады ўжо стрэльбу з плеч знiмае
I на сцяну яе чапляе,
У хату ўходзiць, торбу зняўшы,
Садзiцца там, гаворыць мала,
Каб жонка зразу не пазнала,
Бо толькi скажа адно слова
Прапала хiтрасць, i гатова!
- I дзе ты гэтак налупiўся,
Каб ты смалы ўжо быў напiўся!
Ото натура! - жонка лае,
А ён смяецца, не шманае.
- Няма табе граху, нi посту!
Хоць у палонку кiдай з мосту!
- А ў пост, скажы, сварыцца можна,
Калi ты гэтака набожна?
Мiхал у жонкi запытаўся.
Або я п'яны цi валяўся?..
От не крычы ты i не лайся!
Лепш у дарогу ты збiрайся!
- Куды ў дарогу? Што пляцеш ты?
Прапiў свой розум, цi што, ўрэшты?
З трывогай жонка ўжо пытае
I тон сярдзiты свой мяняе,
Бо ёй у голасе Мiхася
Адразу праўда пачулася;
I дзецi блiжай селi к тату,
Якраз вайшоў i дзядзька ў хату.
- Дык так, Антось, пераязджаем,
Апошнi час тут дажываем.
- Куды? - Ў Парэчча, у балота!..
- Бадай ты спрахла! от брыдота!
Цягнiся зноў, а глуш такая!
Антось Парэчча праклiнае.
Ўздыхнула цяжка-цяжка мацi,
I зразу стала смутна ў хаце,
Як бы з усiх куткоў i шчылiн,
З усiх чуць-чуць заметных звiлiн
Сюды бяда панапаўзала
I гэтак прыкра пазiрала
На ўсiх, ад мала да вялiка,
Бязжаласна i без'языка,
Зрабiўшы ўмомант замяшанне,
I змоўклi ў хаце ўсе дазвання.
Знячэўку мацi аж прысела
Так пераборка ўжо дадзела!
Апроч таго, тут абжылiся,
На ногi трохi паднялiся;
Яшчэ б гадочак пажыць цiха,
Але найгоршае тут лiха
Збiрай зноў цапстрыкi, трасiся
Па каранях з дабром, з сям'ёю,
У саму бездараж вясною.
- Дзе наша, брат, не прападае!
Мiхал гаворку зачынае.
Цi ж толькi свету, што ў аконцы?
Або так мiла тут бясконца?
I там мы будзем жыць таксама;
Няма ўжо горшай, як тут яма.
А сенакос тут дзе? за светам!
А там блiзютка, каля дома
Парэчча добра мне знаёма!
А колькi зеленi там летам!
Як у вяночку, стаiць хата.
Грыбоў i ягад - страх багата!..
Там выгад болей, чалавеча!..
- Паедзем, татачка, ў Парэчча!
Ось там грыбоў папазбiраю!
Ой, iх збiраць ахвоту маю!
Схапiўся Костуська i скача,
А мацi з гора чуць не плача.
- Згараць яны няхай з грыбамi!
Але цi будзе хлеб часамi?
Антось пытае ўжо сярдзiта.
А колькi там пасеем жыта?
Зямлi, як бабе старой сесцi.
Папробуй сядзь на гэтым месце...
- А дзе ты дзенешся? i сядзеш!
Нiчога, браце, не парадзiш.
- Яму, як выпiў, гора мала!
На бацьку мацi зноў напала.
- А мне, ты думаеш, салодка?
Ды справа проста i каротка:
Не будзеш ты з ляснiчым спорыць,
Рабi вось тое, што гаворыць.
А не - йдзi вон: варона з куста,
А пяць на куст, бо хлеба луста
Нялёгка ўсiм, брат, дастаецца.
Пустым той кут не астанецца:
Не будзе нас - другi там сядзе,
I не зважаючы, не глядзя,
Якое месца i выгода.
- Што так, то так, ды працы шкода,
Якую мы тут палажылi;
Зямлю так добра мы ўгнаiлi.
А на каго мы працавалi?
Каму пасаду гатавалi?
Так, чорту лысаму з балота.
Прыпрэцца нейкая галота
Тваёю працай карыстацца,
Тваiм мазолем нажывацца.
Не толькi "дзякую" не скажа,
А хвiгу ў нос табе пакажа.
- Ну, што паробiш, як такая
Ужо нам доля выпадае?
