З самага пачатку следства Тэрэза пасялiлася ў бацькавым доме на ўскраiне невялiкага гарадка. З таго часу не раз i не два рабiла яна такое падарожжа, як сёння. Але тады яе турбавала толькi адно: як мага больш дакладна ўсё расказаць мужу. Кожны раз перад ад'ездам дадому ўважлiва слухала яна парады адваката Дзюро, як трымацца мужу на чарговым допыце. У тыя днi Тэрэза не адчувала нiякiх пакут сумлення, нiякай няёмкасцi пры думцы, што зараз яна твар у твар сустрэнецца са сваiм хворым мужам. Тое, што адбылося з iмi, нiякага значэння тады не мела, затое важна было ведаць, пра што гаварыць, а пра што лепш памаўчаць. Бяда зблiжала Тэрэзу i Бернара, i нiколi яшчэ не адчувалi яны такой еднасцi, як у тыя днi, - iх яднала маленькая iстота - дачка Мары. Зноў i зноў узгаднялi яны сваю простую, але складную версiю, каб яна не выклiкала падазрэння ў дасцiпных следчых. Кожны раз пасля размовы з адвакатам Тэрэза сядала ў гэты экiпаж i кожны раз ёй хацелася, каб хутчэй скончылася яе начное падарожжа. А цяпер яна марыла пра тое, каб яно было бясконцым! Тэрэза добра памятае: варта было толькi сесцi ў экiпаж, як ёй ужо карцела апынуцца ў Аржалузе. А дарогай яна перабiрала ў памяцi звесткi, якiх чакаў Бернар. Яму не трэба баяцца i можна заявiць, што аднойчы вечарам жонка расказала яму, як нейкi зусiм незнаёмы чалавек упрасiў яе заказаць па рэцэпце лякарства. Сам незнаёмы нiбыта не мог пайсцi ў аптэку, бо быў вiнаваты аптэкару... Адвакат Дзюро лiчыў, аднак, што Бернару не трэба заходзiць занадта далёка i гаварыць, што ён памятае, як папракаў жонку за такую неасцярожнасць...
Але пра што гаварыць з Бернарам сёння, калi гэты жах развеяўся?.. Тэрэзе мроiцца iх адзiнокi дом, дзе муж чакае яе, спальня з кафлянай падлогай, лямпа на стале сярод газет i бутэлечак з лякарствамi... Яшчэ брэшуць на дварэ сабакi, пабуджаныя грукам экiпажа... Потым яны сцiхаюць i зноў усё нямее i настае ўрачыстая цiшыня, як i ў тыя ночы, калi Тэрэза глядзела на Бернара, а той пакутлiва курчыўся ад прыступаў рвоты. Тэрэза спрабуе ўявiць сабе той позiрк, якiм яны хутка абмяняюцца з мужам; а як пройдзе ноч, што будзе заўтра, праз тыдзень, праз месяц - у гэтым доме, дзе ўжо не трэба разам прыдумваць выгадную для сябе версiю перажытай драмы. Цяпер памiж iмi будзе стаяць толькi рэальнае, толькi тое, што адбылося... Тэрэзу ахоплiвае страх, яна штосьцi мармыча, павярнуўшыся да адваката (на самай справе яна гаворыць гэта бацьку):
- Я збiраюся пабыць некалькi дзён дома, з мужам. Калi яму палепшае, я вярнуся да бацькi.
- Вось як? Нi ў якiм разе, дарагая, чуеш?
Фурман заварушыўся на сваiх козлах, i Лярок, панiзiўшы голас, дадаў:
- Ты што, зусiм здурнела? Пайсцi ад мужа ў такi момант? Не, цяпер вы павiнны быць разам, як два пальцы адной рукi. Чуеш? Да самай смерцi...
- Праўда, тата. I што гэта мне прыйшло ў галаву? Але ж ты будзеш прыязджаць да нас у Аржалузу?
- Тэрэза, я буду чакаць вас, як i заўсёды, у чацвер - у днi кiрмашу. Так што прыязджайце да мяне, як i раней прыязджалi!
Проста неверагодна, як яна дагэтуль не зразумела, якой небяспекай было яму i ўсiм найменшае парушэнне прыстойнасцi! Гэта смерць! Зразумела? Цi мог ён разлiчваць на Тэрэзу? Яна ж нарабiла столькi непрыемнасцi сям'i...
- Ты будзеш рабiць усё, што скажа муж. Здаецца, я гавару ясна.
I месьё Лярок падштурхнуў Тэрэзу ў экiпаж.
Адвакат падаў Тэрэзе руку з цвёрдымi пачарнелымi пазногцямi: "Добра ўсё, што добра канчаецца", - сказаў ён. I гэта прагучала шчыра, бо калi б справа пайшла iнакш, ён не меў бы нiякай выгады: сям'я Лярокаў i Дэскейру наняла б адваката Пэйрэкава з судовай акругi Вардо. Сапраўды, усё скончылася добра...
II
Тэрэзе падабаўся гэты асаблiвы пах прэлай скуры старога экiпажа. Яна не любiла палiць у цемры i таму не вельмi перажывала, што забылася цыгарэты. Лiхтары асвятлялi адхон дарогi, махрыстую папараць, тоўстыя камлi волатаў соснаў. На грудах шчэбеню адбiваўся цьмяны сiлуэт экiпажа. Часам сустракалiся вазы, запрэжаныя муламi. Мулы самi скiроўвалi ўправа, а разамлелыя вазакi драмалi. Тэрэзе здаецца, што нiколi не будзе канца гэтай дарозе. Яна цешыць сябе надзеяй, што нiколi не даедзе да Аржалузы. Яшчэ больш за гадзiну язды да станцыi Нiзан, потым прыгарадны цягнiк з бясконцымi прыпынкамi. Ад Сэн-Клера, дзе ёй трэба выходзiць, да Аржалузы - 10 кiламетраў на двухколцы (дарога такая, што нiякi шафёр уночы не рызыкне туды ехаць на аўтамабiлi). На кожным павароце яшчэ можа ўмяшацца лёс i ўратаваць яе ад гэтай страшнай сустрэчы з мужам. У галаву ёй зноў прыходзяць думкi, якiя валодалi ёю напярэдаднi суда: калi б следства падтрымала абвiнавачанне, ёй хацелася б толькi аднаго землетрасення. Яна зняла капялюшык i прыцiснулася шчакой да пахучай скураной абiўкi. Ад штуршкоў кiвалася яе маленькая галоўка, яе бледны твар...
Да гэтага вечара яна жыла, нiбы загнаны звер, i толькi цяпер адчула непамерную стому. Асунуты скуласты твар, выцвiлыя губы i прыгожы высокi лоб. У яе быў выгляд чалавека, якi страцiў усе надзеi. I хоць людзi не прызналi яе вiнаватай, яна была прыгаворана - да вечнай адзiноты. Такую абаяльнасць (а раней яе лiчылi прыгожай) маюць людзi, якiм не заўсёды ўдаецца схаваць свае патаемныя пакуты i шчымлiвы душэўны боль. Затаiўшыся ў куточку экiпажа, Тэрэза - гэтая выкрытая атручальнiца, - едзе па калдобiстай дарозе праз гушчар сасновага бору. Яна з пяшчотай гладзiць правай рукой свой твар пакутнiцы, якiх жывых спальваюць на вогнiшчы. Што скажа ёй пры сустрэчы Бернар? Ён жа выратаваў яе сваiмi непраўдзiвымi паказаннямi... Наўрад цi ён сёння будзе пра што-небудзь пытацца... Але заўтра? Тэрэза заплюшчвае вочы, потым, расплюшчыўшы iх, глядзiць навокал. Конi iдуць паволi. Тэрэза спрабуе пазнаць, дзе яна, што гэта за ўзгорак... Ах, не варта думаць пра гэтую сустрэчу. Магчыма, усё будзе намнога прасцей, чым ёй здаецца. Не трэба нiчога думаць. Заснуць... Чаму яна ўжо не ў экiпажы? Стол, засланы зялёным сукном. За сталом нейкi чалавек. А-а, гэта следчы... Iзноў ён... Але ж ён добра ведае, што справа спынена. Тым не менш ён адмоўна кiвае галавой i справа не спыняецца, ёсць новы факт. Новы факт? Тэрэза адварочваецца, каб вораг не бачыў яе перакошанага твару. "Паспрабуйце ўспомнiць, мадам, хiба вы нiчога не схавалi ў кiшэнi той старой палярыны, якую вы носiце цяпер толькi ў кастрычнiку, калi iдзяце на паляванне, пастраляць вехiроў?" Адмаўляцца немагчыма. Тэрэза задыхаецца. Не зводзячы вачэй са сваёй ахвяры, следчы кладзе на стол пакецiк, запячатаны чырвоным сургучом. Тэрэза магла б на памяць расказаць, што там напiсана, а з вуснаў следчага ляцяць словыстрэлы:
Хлараформ - 10 грамаў.
Аканiцiн - 2 грамы.
Дыгiталiн - 0,2 грама.
Следчы пачынае рагатаць... Заскрыгатаў тормаз. Тэрэза прачынаецца. На поўныя грудзi ўдыхае ў сябе туман (мусiць, пачаўся спуск да Белага ручая). Вось так i ў юнацтве ёй не раз снiлася, што яе памылкова прымушаюць другi раз здаваць выпускныя экзамены. I цяпер да яе прыйшло тое радаснае адчуванне палёгкi, як i тады, калi яна прачыналася ад страшнага сну. Непакоiла трохi толькi тое, што няма афiцыйнага дакумента пра спыненне справы. "Але ты ж ведаеш, што спачатку давядуць да ведама адваката..."
Вольная! Чаго ж яшчэ жадаць? Цяпер можна будзе проста наладзiць жыццё з Бернарам. Адкрыць яму ўсю душу, нiчога не ўтойваючы, - вось дзе выратаванне. Неадкладна, сёння ж вечарам, трэба расказаць яму пра ўсё. Ад гэтага рашэння Тэрэзе становiцца лёгка i радасна. Па дарозе да Аржалузы ў яе яшчэ хопiць часу, каб "падрыхтавацца да споведзi", як любiла гаварыць яе верная сяброўка Анна дэ ля Траў кожную суботу ў бесклапотную пару iх летнiх канiкулаў. Мiлая малодшая сястра Анна, нявiннае стварэнне, ты так многа месца займаеш ва ўсёй гэтай гiсторыi! Нават людзi крыштальнай чысцiнi не ведаюць, у якiя путы яны ўблытваюцца кожны дзень, кожную ноч i якiя атрутныя зярняты прарастаюць там, дзе ступалi iх дзiцячыя ножкi...
Што казаць, гэтая маленькая дзяўчынка мела рацыю, калi паўтарала лiцэiстцы Тэрэзе, гэтай разважлiвай насмешнiцы: "Ты i ўявiць сабе не можаш, якую палёгку адчуваеш, калi на споведзi прызнаешся ва ўсiм i атрымлiваеш адпушчэнне грахоў. Усё нядобрае знiкае, сцiраецца, i можна пачынаць жыццё нанава". I праўда, варта было Тэрэзе наважыцца пра ўсё расказаць мужу, як з яе спаў цяжкi груз: "Бернар будзе ведаць усё. Я сама яму раскажу..."
Але што яна скажа? З чаго пачаць прызнанне? Хiба можна перадаць словамi гэтае заблытанае спляценне жаданняў, рашэнняў, непрадбачаных учынкаў? А як спавядаюцца тыя, хто свядома iшоў на злачынства?... "Але ж я... я не разумею свайго злачынства. Я не хацела зрабiць таго, у чым мяне абвiнавачваюць. Я сама не ведала, чаго хацела. Я не ведала, куды прывядзе мяне гэтая неўтаймоўная сiла. Колькi ж яна разбурыла на сваiм шляху? Нават самой страшна..."
Пад'ехалi да чыгуначнай станцыi Нiзан. Закураны лiхтар асвятляў пабеленую сцяну вакзала. Каля ўвахода стаяла брычка. (О, якая цемра пануе над лiхтаром!) Недзе зусiм побач пыхкаў паравоз. Гардэр узяў Тэрэзiн сакваяж, зноў акiнуўшы яе сваiм цiкаўным позiркам. Яму, вiдаць, жонка загадала: "Ты ж хоць паглядзi на яе добранька, якая яна цяпер, мо i з твару змянiлася..." Тэрэза падаравала бацькаваму фурману тую сваю колiшнюю ўсмешку, якая вымушала людзей гаварыць: "Яе не зразумееш, прыгожая яна цi не, проста адчуваеш яе абаяльнасць..." Тэрэза папрасiла Гардэра купiць бiлет - самой страшна было iсцi ў касу праз пачакальню, дзе сядзелi над сваiм вязаннем нейкiя дзве жанчыны.
