Рамкi гэтага раздзела не дазваляюць нам спынiцца на аналагiчных прыгодах, якiя здзiўлялi людзей на працягу ўсяго мая 1954 года.
Серыя "рассечаных дамоў" цягнулася яшчэ даўжэй, чым "перамяшчэннi людзей". Больш як 100 сем'яў было абменена. I гэтыя абмены сталi ўлюбёнымi тэмамi для пiсьменнiкаў i кiнематаграфiстаў. Тут было нешта фантастычнае, што кранала пачуццi i вельмi падабалася публiцы. Дарэчы, даволi пацешна было бачыць (i гэта адбылося на самай справе), як каралева прачынаецца ў ложку жандара, а расейская танцоўшчыца ранiцай здагадваецца, што яна ў алькове прэзiдэнта ЗША. Потым прыгоды з абменам рэзка спынiлiся.
Настаў час новых прыгод. Здавалася, што таямнiчыя iстоты, якiя забаўлялiся, парушаючы жыццё людзей, былi капрызныя i iм хутка надакучалi адны i тыя забавы.
ЗНЯВОЛЕННЕ Ў КЛЕТКУ
У пачатку верасня невядомая рука, чыю сiлу цяпер ведае ўся Зямля, замахнулася на самых таленавiтых вучоных нашай планеты. 12 чалавек, амаль усе славутыя фiзiкi i хiмiкi, адначасова былi сабраны з розных краiн i дастаўлены на паляну ў лесе Фантэнбло (непадалёк ад Парыжа). Кампанiя маладых людзей кожную нядзелю прыязджала сюды, каб адпачыць i пагуляць па лясных узгорках. Аднойчы яны ўбачылi, як мiж дрэў i камянёў журботна блукаюць старыя. Заўважыўшы iх збянтэжанасць, хлопцы хацелi iм дапамагчы. Падышоўшы блiжэй, яны здзiўлена спынiлiся: ад старых iх аддзяляла нейкая празрыстая непраходная заслона. Хлопцы думалi абмiнуць перашкоду, абышлi вакол i канчаткова ўпэўнiлiся, што старыя акружаны нябачнай сцяной. Некаторыя з маладых пазналi тут сваiх выкладчыкаў. Клiкалi iх, але нiхто iх не пачуў. Гук, вiдаць, не праходзiў праз гэтую сцяну. Вядомыя прадстаўнiкi навукi апынулiся ў клетцы, нiбы драпежнiкi.
Здавалася, яны даволi хутка змiрылiся са сваiм становiшчам: ляглi на сонейку, дасталi з кiшэняў паперу i пачалi пiсаць нейкiя ўраўненнi, даволi весела абмяркоўваючы iх. Адзiн хлопец пайшоў паведамiць уладам. Апоўднi сабраўся натоўп цiкаўных. Мiж тым вычоныя, вiдаць, пачыналi хвалявацца. Яны падыходзiлi да нябачнай сцяны i, разумеючы, што iх галасоў нiхто не чуе, паказвалi на мiгi, каб iм далi есцi.
У натоўпе было некалькi афiцэраў, i адзiн з iх паабяцаў перадаць ежу гэтым няшчасным з самалёта. Задумка была выдатная. Праз дзве гадзiны пачуўся гул матора. Пралятаючы над гэтай нябачнай клеткай, лётчык спрытна, акурат усярэдзiну, выкiнуў пакеты з правiянтам. На жаль, калi да зямлi заставалася метраў дваццаць, пакеты перасталi падаць i нiбы застылi ўгары. У клетцы быў нябачны дах.
Пад вечар вучоныя мелi выгляд безнадзейных людзей. Яны ўсё паказвалi на мiгi, што хочуць есцi i баяцца начнога холаду. Засмучаныя гледачы нiчога, аднак, не маглi зрабiць. I няўжо давядзецца глядзець на пагiбель гэтых свяцiлаў навукi?
Нiхто не думаў, што могуць быць якiя-небудзь змены да заўтрашняй ранiцы. Аднак ужо на досвiтку, калi добра прыгледзецца, можна было заўважыць, што ў цэнтры клеткi з'явiўся новы дэкор. Пра гэта паклапацiлася нябачная рука. Пакеты, якiя кiнуў лётчык, цяпер вiселi на вяроўках на вышынi пяць метраў. Другi канат вiсеў побач i даходзiў да самай зямлi. Кожны малады чалавек мог бы лёгка залезцi па гэтым канаце i зняць выратавальныя пакеты. Але мала было надзеi, што хто-небудзь з гэтых сямiдзесяцiгадовых людзей адважыцца на такую гiмнастыку. Яны хадзiлi вакол канатаў, нават правяралi iх на трываласць, i ўсё ж рызыкантаў сярод iх не знаходзiлася.
Так прайшоў увесь дзень. Надышла ноч. Цiкаўныя пачалi разыходзiцца. Апоўначы адзiн студэнт вырашыў паспрабаваць, цi на месцы нябачная сцяна. На яго вялiкае здзiўленне, нiякай заслоны ён не адчуў i з радасным крыкам iшоў уперад. Жорсткая сiла, якая два днi насмiхалася з людзей, нарэшце злiтавалася. Вучоных накармiлi, сагрэлi, i нiхто з iх не захварэў.
Вось тыя асноўныя факты, якiя характарызавалi гэты незразумелы перыяд. Сёння, аднак, мы ведаем, што гэта быў перыяд, калi ўранскiя вучоныя праводзiлi свае эксперыменты. А цяпер мы падаём найбольш важныя фрагменты з кнiгi славутага А.Е.-17.
Чытач зразумее, што мы былi вымушаны знаходзiць зямныя эквiваленты ўранскiм словам, пераклад якiх не заўсёды быў лiтаральны. Час уранцы адлiчваюць гадамi, якiя значна даўжэйшыя, чым зямныя. Там, дзе гэта было можна, мы зрабiлi пералiк часу на прывычныя нам зямныя меркi. Акрамя таго, уранцы, гаворачы пра людзей, ужываюць слова, якое прыкладна азначае "бяскрылыя двухногiя". Гэтае занадта складанае слова мы амаль усюды замянiлi на "людзi" або "зямляне". Гэтаксама мы зрабiлi з паняццем "горад", якое ўранцы азначаюць як "чалавечы мурашнiк". Дарэчы, у гэтым, як нам здаецца, яны мелi рацыю. I яшчэ трэба, каб чытач не забываўся, што ўранцы, як i мы, адораны зрокам, аднак гукi iм зусiм невядомыя.
Уранцы "гавораць" мiж сабой пры дапамозе спецыяльнага органа, якi складаецца з мiгатлiвых каляровых лямпаў. Вядома, што ўранцы, не знайшоўшы гэтых апаратаў у людзей, тут жа вырашылi, што мы наогул няздольныя перадаваць свае думкi адзiн аднаму.
Тут мы змяшчаем толькi кароткiя фрагменты кнiгi А.Е.-17 i настойлiва раiм усiм студэнтам прачытаць яе поўнасцю. Ёсць цудоўнае выданне гэтай кнiгi з каментарыем прафесара Пекiнскага ўнiверсiтэта Аг-Чу.
Як ужо, вiдаць, здагадаўся чытач, А.Е.-17 - гэта не ўранскае прозвiшча аўтара, а наменклатурны iндэкс, дадзены прафесарам Аг-Чу.
ЖЫЦЦЁ ЛЮДЗЕЙ ПАВОДЛЕ А.Е.-17
Пры дапамозе звычайнага тэлескопа на паверхнi малых планет, i ў прыватнасцi на Зямлi, можна ўбачыць плямы. Яны настолькi вялiкiя, што нельга дапусцiць, каб гэта былi азёры цi моры. Калi доўгi час назiраць гэтыя плямы, то можна заўважыць, што на працягу некалькiх зямных стагоддзяў яны павялiчваюцца, дасягаюць максiмальных памераў, потым пачынаюць меншаць, а часам нават зусiм знiкаюць. Многiя назiральнiкi лiчылi, што гэта - вынiк захворвання глебы. Сапраўды, гэта вельмi магло нагадваць утварэнне i рассысанне пухлiны. I толькi пасля вынаходнiцтва ўльтратэлемiкраскопа стала зразумела, што мы маем справу са скопiшчам жывой матэрыi. Першыя апараты ўсё ж не былi яшчэ дасканалыя i дазвалялi бачыць, нiбы ў тумане, нешта накшталт жывога жэле. Вядомыя назiральнiкi, як, напрыклад, Н.-33, сцвярджалi тады, што гэтыя скопiшчы - зграi жывёлiн, якiя вядуць агульны спосаб жыцця. З дапамогай сучасных апаратаў удалося высветлiць, што ўсё гэта не так. Цяпер не толькi былi вiдаць iндывiдуумы, але i тое, што яны адрознiваюцца памiж сабою i робяць пэўныя рухi. Плямы, якiя заўважыў Н.-33, на самай справе аказалiся велiзарнымi гнёздамi. Iх, бадай, можна параўнаць з уранскiмi гарадамi. (Гэтым гнёздам мы далi назву "гомiльеры" - "чалавечыя мурашнiкi".)
У гэтых гарадах жывуць маленькiя iстоты - людзi. Гэта двухногiя бяскрылыя млекакормячыя з нязначным валасяным покрывам на целе, якое звычайна ахiнаецца штучнымi матэрыяламi. Доўгi час меркавалася, што гэту дадатковую скуру людзi ўтвараюць самi па сабе. Мае ж даследаваннi даюць падставы сцвярджаць, што гэта - памылковае меркаванне, бо людзi маюць нейкi iнстынкт, якi вымушае iх збiраць i сплятаць раслiнныя або жывёльныя валокны, каб баранiцца ад холаду.
Я сказаў: "iнстынкт" i з самага пачатку гэтай працы з усёй яснасцю хачу адзначыць, што пытанне, якое ўвогуле нiколi не варта было ставiць, на працягу некалькiх гадоў абмяркоўвалася з неверагоднай лёгкасцю. Асаблiва гэта датычыцца маладых натуралiстаў, бо яны ўзялi сабе за моду прыпiсваць гэтым зямным лiчынкам розум, якi па сваёй прыродзе нiбыта такi, як i ў нас, уранцаў. Хай сабе iншыя разбiраюцца, наколькi жахлiвая такая дактрына з рэлiгiйнага погляду. Я ж пакажу ў гэтай кнiзе ўсю абсурднасць падобных канцэпцый толькi з навуковага пункту гледжання.
Сапраўды, калi ўпершыню назiраеш за гэтым жэле i бачыш тысячы жывых цiкавых сцэн: доўгiя вулiцы, па iх ходзяць людзi, яны часам спыняюцца i, здаецца, нават разумеюць адзiн аднаго, або калi глядзiш на прыватнае асобнае гняздо, дзе бацькi пiльнуюць сваiх малых, сочыш за армiямi на маршы цi захапляешся працай будаўнiкоў, - то ўсё гэта ўяўляецца такiм прыгожым спектаклем, што сапраўды можа здацца, нiбы людзi такi надзелены нейкiм розумам. Аднак каб дасканала вывучыць псiхiчныя здольнасцi гэтых жывёлiн, недастаткова выкарыстоўваць толькi выпадковыя карцiны, што перш-наперш паўстаюць перад даследчыкам.Трэба ставiць людзей у такiя абставiны, якiя найлепш будуць спрыяць даследаванню, трэба як мага больш змяняць гэтыя абставiны, карацей кажучы, трэба эксперыментаваць i ствараць навуку толькi на аснове фактаў. Менавiта так мы падышлi да справы, правёўшы вялiкую серыю эксперыментаў, якiя будуць апiсаны нiжэй. Але перш чым распачаць наш выклад, я прашу чытача ўявiць тыя неверагодныя цяжкасцi, з якiмi мы сутыкалiся ў сваёй працы. Безумоўна, як толькi мы пачалi выкарыстоўваць праменнi, значна лягчэй стала праводзiць эксперыменты на далёкай адлегласцi, бо дзякуючы праменням мы атрымалi магчымасць падхоплiваць целы, манiпуляваць iмi i нават пераносiць з аднаго месца ў другое. Аднак людзi - iстоты вельмi маленькiя, кволыя, i выпрабаванне на iх праменняў - справа грубая i жорсткая. Таму спачатку некаторыя людзi гiнўлi ў час эксперыментаў. Спатрэбiлiся звышдакладныя выпрамяняльныя прылады, каб дасягаць аб'екта назiрання i абыходзiцца з iм з патрэбнай асцярожнасцю. У прыватнасцi, калi мы пачалi пераносiць людзей з аднаго месца ў другое, то спачатку не ўлiчвалi супрацiўлення гэтых iстот. Мы пераносiлi iх занадта хутка праз паветраныя слаi, якiмi акружана Зямля, i людзi задыхалiся. Мы былi вымушаныя стварыць такую ўстаноўку, усярэдзiне якой шкодныя эфекты ад хуткасцi перамяшчэння не ўспрымалiся. Праводзячы доследы па разразанню i пераносу людскiх гнёздаў, мы спачатку не ўлiчвалi канструкцыi будынкаў. I толькi ў ходзе эксперыментаў навучылiся ўтрымлiваць iх, выкарыстоўваючы моцны пучок праменняў.
