- I яшчэ, - працягваў iнспектар, - я так упэўнены, што Мэрэй i Сен-Клэр прымалi ў гэтым удзел, што атрымаў у палiцэйскiм упраўленнi акругi ордэр на iхнi арышт. Кожны, хто дасць iм прытулак, будзе вiнаваты ў патураннi iм, i лiчыце гэта за афiцыйнае папярэджанне. Гэтым валацугам дарогi сюды няма, i ў тутэйшым лесе iм нiколi не паляваць. Пра гэта я паклапачуся.
Зноў панурае маўчанне. Iнспектар усмiхнуўся: ён, вiдаць, пашкадаваў, што стварыў такую напружаную атмасферу, але што-небудзь змянiць ужо не мог.
- Я не хачу вас крыўдзiць, звераловы, - сказаў ён, - таму што горшае яшчэ наперадзе, але я хачу, каб вы зразумелi, што ўсё мяняецца. Калi вы хочаце калi-небудзь паляваць у Муск-о-гi, шмат што трэба змянiць, таму не думайце, што я круты таму, што я iнспектар. Я вымушаны прымаць крутыя меры таму, што ўся гэтая тэрыторыя, можна сказаць, вычарпана для звералова, i я проста спрабую ўратаваць рэшткi. - Ён кiўнуў на Бэрка, якi стаяў побач. - Вось мiстэр Бэрк з Аховы пушных i рыбных рэсурсаў. Ён раскажа вам, што засталося ад нашага Муск-о-гi, а засталося няшмат. Ён скажа вам i пра пастанову, i думаю, што многiм з вас яна будзе не даспадобы.
Бэрк не глядзеў на iх, здавалася, ён звяртаўся да жменькi дробязi, якую падкiдваў на далонi.
- Вы ўсе за апошнi год у розны час бачылi Ласона i мяне ў Муск-о-гi, i вы ведаеце, што праведзена надзвычай сур'ёзнае абследаванне дзiчыны гэтага ўчастка. - Ён падняў вочы. - Вы, звераловы, ведаеце пра дзiчыну больш за мяне, i вы ведаеце, як яе становiцца мала. Вы ведаеце, што пушнiны ў Муск-о-гi не можа больш хапаць на жыццё трынаццацi трапераў на трынаццацi ўчастках. - Бэрк на iмгненне затрымаў вочы на Роi, але быў падкрэслена абыякавы, трымаўся холадна. - Многiя з вас, вiдаць, памятаюць, чым было звералоўства да тысяча дзевяцьсот трыццаць пятага года, калi былi створаны заказнiкi. Да тысяча дзевяцьсот трыццаць пятага года гэта была шалёная гонка па азёрах, рэках i сцежках, i кожны трапер ставiў свае пасткi там, дзе хацеў, пакуль не сустракаў пасткi iншых. Тады ён збочваў, калi баяўся, альбо вычышчаў чужыя пасткi, калi быў дастаткова нахабны. Падзел усёй тэрыторыi Муск-о-гi на ўчасткi спынiў такое становiшча. Ён даў вам трынаццаць пэўных участкаў, па, адным на кожнага. Гэта спынiла сваркi i драпежнiцтва адзiн супраць аднаго, але не знiшчыла пагрозы залiшняга аблову Муск-о-гi. Магчыма, калi б вы больш ашчадна абыходзiлiся з вашымi ўчасткамi, дык там i зараз было б больш дзiчыны, але не ўсе былi дбайнымi гаспадарамi. Некаторыя з вас ганялiся за кожным цэнтам, якi можна было выцiснуць з пастак, i вы спусташалi ўчасткi дарэшты. Я нiкога не абвiнавачваю, бо ведаю, што трапер сам сабе не вораг, я ведаю, што спусташалi ўчасткi вы не без падстаў. Але факт ёсць факт. Пушнiны засталося хiба што на палову вас, i калi зараз не прыняць неадкладных мер, дык хутка яе не застанецца зусiм. Мы меркавалi, што заказнiк на Сярэбранай рацэ калi-небудзь уратуе Муск-о-гi, мы на гэта спадзявалiся.
Рою хацелася пратэставаць, апраўдвацца, але ён слухаў Бэрка, а яго траперскае сумленне мучыла яго.
- На няшчасце, - працягваў Бэрк, - заказнiк не даў яшчэ жаданых вынiкаў, часткова з-за браканьерства, але галоўным чынам таму, што ён яшчэ занадта малады. - Рой адзначыў гэта як частковае апраўданне яго вiны, а Бэрк працягваў гаварыць: - Дык вось, паколькi няма надзеi захаваць увесь Муск-о-гi, я прыехаў сюды, каб паведамiць вам пастанову дэпартамента. Цi ёсць у вас пытаннi, перш чым я абвяшчу яе?
Нiхто не скрануўся з месца, нiхто не прамовiў нi слова.
- Яна надта простая, - рэзка прамовiў Бэрк, апусцiў свае манеткi ў кiшэню i агледзеў прысутных, - i яна надта суровая: з трынаццацi ўчасткаў Муск-о-гi сем будуць закрыты, а шэсць захаваны. - Тут ён прыпынiўся, даючы магчымасць пярэчыць i пытацца, але пэўны час усе маўчалi.
Затым пачаў Самсон:
- А якiя ўчасткi будуць закрыты?
Iнспектар падаў Бэрку карту.
- Нам давядзецца закрыць тыя ўчасткi, дзе менш за ўсё засталося дзiчыны, сказаў Бэрк. - Зараз я назаву iх. - Ён вадзiў тоўстым пальцам па зялёнай карце Муск-о-гi i абвяшчаў канец аднаго ўчастка за другiм, а траперы сачылi за гэтым пальцам, якi абвяшчаў лёс кожнага з iх. Ён закончыў, лёс стаў вядомы. Участак Роя ацалеў, адзiн з двух участкаў Скоцi i Самсона быў закрыты, закрыты былi i ўчастак Iндзейца Боба.
Але гэта не магло быць канчатковым рашэннем.
- А як жа быць нам? - сказаў нехта.
Многiя незадаволена зашумелi, але тут умяшаўся iнспектар.
- Мiстэр Бэрк толькi назваў закрытыя ўчасткi. Ён не сказаў, хто будзе карыстацца тымi, што засталiся. Нам здаецца, што вы павiнны вырашыць гэта самi, памiж сабой. Вас тут трынаццаць, адкрытых участкаў шэсць, i мне здаецца, што адзiная магчымасць паступiць справядлiва - гэта кiнуць жэрабя. Як вы лiчыце?
Зноў пачаўся шум.
- А вы прагаласуйце, - прапанаваў Бэрк.
Прагаласавалi, i большасць была за жэрабя.
- Лепш за ўсё зрабiць так, - прапанаваў Бэрк. - Той, чый участак аб'яўлены адкрытым, калi выцягне жэрабя, захавае свой участак. Той, чый участак закрыты, калi выцягне жэрабя, атрымае блiжэйшы з адкрытых участкаў. Добра?
- Добра! - Iм хацелася скончыць як мага хутчэй.
- Перш чым вы будзеце цягнуць жэрабя, - працягваў Бэрк, - я мушу паведамiць вам новыя правiлы, якiя дзейнiчаюць падчас новага становiшча. Нам вядома, што пры iснуючай норме адлову немагчыма пражыць, таму мы хочам даць вам палёгку. Больш не будзе жорсткай нормы альбо сезонных абмежаванняў для бабра i андатры.
Гэта iм спадабался, i яны зашумелi з адабрэннем.
- Але, - працягваў Бэрк, - за кожны сезон будзе дазволена браць не больш як двух баброў i дзвюх андатраў з кожнай нары вашага ўчастка. Вы павiнны кожны год самi вызначаць, колькi ў вас хатак i нор, i колькасць здабытых скурак не павiнна перавышаць гэтую колькасць больш як удвая. Калi будзеце лавiць залiшне, колькасць хатак зменшыцца, а разам i ваша норма. Калi будзеце разумна гаспадарыць, вы станеце звераводамi, колькасць хатак будзе з кожным годам павялiчвацца, а з iмi i ваша здабыча. Ну як, справядлiва?
- Справядлiва, - адгукнулiся яны i запатрабавалi цягнуць жэрабя.
- Павiнен яшчэ дадаць, - дыпламатычна закончыў Бэрк, - што лоўля рыбы ў любы час забаронена на два гады.
Гэта была крутая мера, але iх больш цiкавiла звералоўства, i яны зноў сталi падганяць з жараб'ёўкай.
Iнспектар i Бэрк нарэзалi трынаццаць лiсцiкаў паперы, напiсалi на шасцi з iх адно слова "Участак" i склалi шэсць разоў.
- Пазычце нам сваю шапку, Рой, - папрасiў Бэрк, i цень усмешкi мiльганула ў ягоных вачах.
На хвiлiну ў iх прачнулася пачуццё гумару. Самсон сарваў з галавы ў Роя яго пашкуматаную шапку i кiнуў Бэрку. Усе засмяялiся, а Рой з панурай нiякаватасцю прыгладзiў мокрыя валасы.
- Ну, давайце пачнем! - сказаў Бэрк i пачаў паволi абносiць шапку.
Першыя два выцягнулi пустыя паперкi i прамаўчалi. Трэцiм цягнуў Льюiс Бэрк, старэйшы звералоў Муск-о-гi, дзiўнаваты маленькi iрландзец з сiвой галавой i шэра-карычневым ад загару тварам. Ён лавiў звяроў у Муск-о-гi ўсё сваё жыццё i жыў лясным сычом, не пакiдаючы свайго ўчастка. Пра яго паспелi ўжо забыцца i ўспомнiлi толькi зараз, калi ён цягнуў жэрабя. Калi выцягнуў паперку, ён бездапаможна азiрнуўся - ён не ўмеў чытаць.
- Табе пашанцавала, Лью! - закрычаў яму Скоцi. - Участак твой!
Стары нiчога не адказаў, толькi акуратна склаў лiсток, нiбыта гэта быў на самай справе законны дакумент на права валодання.
Затым падышоў Самсон, азiрнуўся на Скоцi i пацягнуў.
- Пуста, - сказаў ён. - Нiчога няма.
Скоцi мiргнуў i асцярожна выцягнуў руку. Ён спачатку ўсмiхнуўся, паказваючы падпiсаны лiсток, але затым знiякавеў.
- Я не вiнаваты, - сказаў ён Самсону. - Праўда, не вiнаваты!
- Рой, - хутка паклiкаў Бэрк i падаў шапку.
Рой зiрнуў на Бэрка i згадаў шалёную гонку па возеры Т, калi прыляцеў самалёт бiёлагаў. У ягоных пальцах зараз было возера Т i яго хацiна, i ўвесь Муск-о-гi, i на iмгненне ён убачыў, як вяртаецца туды i зноў шукае шчасце нават на ўсечанай тэрыторыi, у Муск-о-гi, якi страцiў палову свайго насельнiцтва i большую частку дзiчыны.
- Гэта ваша шапка, Рой, - сказаў Бэрк. - Смялей цягнiце!
Рой пацягнуў - - i Рой выйграў, i пачулiся вiтаннi ў гонар Роя, i ён зразумеў - перад iм толькi адно рашэнне: як i раней - лес. Не было нi Сент-Элена, нi Сэма, нi Эндзi, нi нават Джын. Пасля ён зразумеў, што выбраў сабе лясную адзiноту, i пачаў назiраць за Iндзейцам Бобам.
Iндзеец не прывык гуляць пры вырашэннi жыццёва важных пытанняў, азарт не быў характэрным для яго народа. Рабiць стаўкi яго прымушалi толькi вымушаныя адносiны з белымi людзьмi, але i тут закон адбiраў у яго аднолькавы шанц, як закон адбiраў, напрыклад, права ўжываць спiртное. Але зараз яму была навязана сама буйная гульня ў ягоным жыццi, i ён паглядзеў на Бэрка з пагардай iндзейца не толькi да аднаго Бэрка, але i да ўсiх Бэркаў на свеце.
Боб прайграў, але, памiраючы, яго вочы i смяротна белыя губы нiчога з ягоных пачуццяў не выявiлi.
Тры iншыя надпiсаныя лiсцiкi былi хутчэй трагедыяй, чым спрыяннем лёсу, i апошнi выцягнуў п'янiца iрландзец, якога лес паступова губiў i зараз мог загубiць канчаткова.
