Кристи Агата
Нябожчыкава люстра (на белорусском языке)
Агата Крысцi
Нябожчыкава люстра
Аповесць
Пераклад: Павел Марцiновiч
1
Кватэра была сучасная. Мэбля ў пакоi таксама была сучасная. Вялiкiя квадратныя крэслы з вострымi кантамi. Сучасны пiсьмовы стол, пастаўлены квадратам насупраць акна. А за сталом сядзеў маленькi пажылы чалавек. Яго галава была, па сутнасцi, адзiная не квадратная рэч у пакоi. Формай яна нагадвала яйцо. Мiстэр Эркюль Пуаро чытаў лiст:
"Станцыя: Уiмпалi
Тэлеграма: Гэмбара Св. Яна
Мiстэру Эркюлю Пуаро
Гэмбара Клоўз
Гэмбара Св. Марыi
Уэстшыр
Верасень, 24, 1936
Дарагi сэр,
Узнiкла справа, якая патрабуе вялiкай далiкатнасцi i такту. Я чуў добрыя водгукi пра вас i вырашыў даверыць гэтую справу вам. Я маю падставы лiчыць, што з'яўляюся ахвярай падману, але па сямейных прычынах не хачу звяртацца ў палiцыю. Я сам раблю пэўныя захады, звязаныя з гэтай справай, але вы павiнны быць гатовыя прыехаць сюды адразу ж, як атрымаеце тэлеграму. Буду вам удзячны, калi вы не адкажаце на гэты лiст. Шчыра ваш,
Гервазы Шэвенi-Гарэ".
Бровы мiстэра Эркюля Пуаро павольна ўзнiмалiся ўгору, пакуль амаль не знiклi ў валасах.
"I хто, уласна кажучы, - спытаўся ён у сябе, - гэты Гервазы Шэвенi-Гарэ?"
Пуаро падышоў да кнiжнай шафы i ўзяў вялiкую тоўстую кнiгу.
Ён знайшоў тое, што хацеў, даволi хутка.
Шэвенi-Гарэ, Сэр Гервазы Фрэнсiс Ксаверы, 1О-ы баранет, роду нададзен тытул у 1694; раней капiтан 17-га ўланскага; нар. 18 траўня 1878; стар. сын сэра Гая Шэвенi-Гарэ, 9-га баранета, памёр у 1911, i лэдзi Клаўдзii Брэзэтан, 2-й дачкi 8-га графа Волiнфорда. Ажанiўся ў 1912, Ванда Элiзабет, стар. дачка палкоўнiка Фрэдэрыка Абасната, гл. спiс асоб, якiя скончылi Iтан. Удзельнiк сусветнай вайны 1914-18. Захапленнi: падарожжы, паляванне на буйную дзiчыну. Адрас: Гэмбара Св. Марыi, Уэстшыр i плошча Лаўндыс, 218, Паўночны Захад I. Клубы: кавалерыйскi, падарожнiкаў.
Пуаро не дужа задаволена пакiваў галавой. Хвiлiну цi дзве ён быў паглыблены ў свае думкi, потым падышоў да стала, выцягнуў шуфляду i дастаў стосiк вiзiтных картак.
Яго твар пасвятлеў.
- А lа bоnnе hеurе!* Якраз тое, што мне трэба! Ён абавязкова будзе там!
* Ну, з богам! (фр.). (Тут i далей заўвагi перакладчыка.)
* * *
Герцагiня сустрэла яго з празмерным захапленнем.
- Дык вы ўсё-такi змаглi прыйсцi да нас, мiстэр Пуаро! О, як цудоўна!
- Мне гэта прыемна, мадам, - прамармытаў Пуаро, кланяючыся. Ён спрытна абмiнуў некалькi важных i блiскучых асоб - вядомага дыпламата, такую ж вядомую актрысу i надзвычай вядомага лорда - аматара вясёлага жыцця - i знайшоў нарэшце персону, якую ён i прыйшоў шукаць: мiстэра Сэтазвэйта, аднаго з тых гасцей, пра каго, пералiчваючы прысутных, нязменна пiшуць: "i iншыя". Мiстэр Сэтазвэйт прыязна гаманiў:
- Дарагая герцагiня... Я заўсёды захапляюся яе гасцiннасцю... Такая асоба, калi вы разумееце, што я маю на ўвазе. Я часта бачыў яе на Корсiцы некалькi гадоў назад...
У размове мiстэр Сэтазвэйт надзвычай часта ўпамiнаў сваiх тытулаваных знаёмых. Мажлiва, што ён мог часам знаходзiць прыемнасць i ў кампанii з мiстэрам Джоўнсам, Браўнам цi Робiнсанам, але калi i так, то ён не згадваў пра гэта. I ўсё ж апiсаць мiстэра Сэтазвэйта як пустога сноба, i толькi, было б несправядлiва. Ён быў пранiклiвы назiральнiк чалавечай натуры, i калi праўда, што глядач ведае пра гульню найбольш, дык мiстэр Сэтазвэйт ведаў нямала.
- Ах, дарагi сябар, я вас не бачыў цэлую вечнасць. Я заўсёды адчуваю сябе шчаслiвым, што мне пашанцавала быць побач з вамi, калi вы займалiся справай Варонiнага Гнязда. Пасля таго мне здаецца, што я ў курсе, як кажуць. Дарэчы, я бачыў лэдзi Мэры толькi на тым тыднi. Чароўнае стварэнне - папуры i лаванда!
Паслухаўшы трохi пра свежыя скандалы - нясцiплыя прыгоды дачкi графа i абуральныя паводзiны вiконта, Пуаро здолеў уставiць у гаворку iмя Гервазы Шэвенi-Гарэ.
Мiстэр Сэтазвэйт адгукнуўся адразу ж.
- А, гэта характар, нiчога не скажаш! Апошнi баранет - такая ў яго мянушка.
- Пардон, я не зусiм разумею.
Мiстэр Сэтазвэйт памяркоўна растлумачыў чужому чалавеку:
- Гэта жарт, разумееце - жарт. На самай справе ён не апошнi баранет у Ангельшчыне, але ён такi i ўвасабляе канец эры. Адважны Неразважны Баранет, звар'яцелы баранет сарвi-галава, вельмi папулярны ў раманах мiнулага стагоддзя, чалавек, якi iдзе ў самы неверагодны заклад i выйграе яго.
Сэтазвэйт пачаў больш падрабязна тлумачыць, што ён мае на ўвазе. У маладыя гады Гервазы Шэвенi-Гарэ плаваў вакол свету на паруснiку. Удзельнiчаў у экспедыцыi на полюс. Выклiкаў рызыканта-пэра на дуэль. Пабiўшыся аб заклад, ён заехаў на сваёй любiмай кабыле па лесвiцы ў дом герцага. Аднойчы выскачыў з ложы на сцэну i вынес з тэатра славутую актрысу на сярэдзiне яе ролi. Анекдотаў пра яго было не злiчыць.
- Гэта старадаўняя сям'я, - гаварыў далей мiстэр Сэтазвэйт. - Сэр Гай дэ Шэвенi ўдзельнiчаў у першым крыжацкiм паходзе. Цяпер, на жаль, род, здаецца, згасае. Стары Гервазы - апошнi Шэвенi-Гарэ.
- Ён збяднеў?
- Нiколькi. Гервазы казачна багаты. Валодае каштоўнай нерухомай маёмасцю радовiшчамi вугалю, i ў дадатак ён, калi быў яшчэ малады, заснаваў шахту ў Перу цi недзе ў iншым месцы ў Паўднёвай Амерыцы, i яна прынесла яму багацце. Незвычайны чалавек. За што нi возьмецца, заўсёды ўдачлiва.
- Зараз ён пажылы чалавек, вядома?
- Так, бедны, стары Гервазы. - Мiстэр Сэтазвэйт уздыхнуў, пакiваў галавой. - Большасць людзей сказала б, што ён вар'ят. Гэта праўда, але часткова. Ён вар'ят не ў тым сэнсе, што ў яго няма памяцi або што ў яго галюцынацыi, а ў тым сэнсе, што ён анармальны. Ён заўсёды быў чалавекам вялiкай арыгiнальнасцi.
- I з гадамi арыгiнальнасць становiцца эксцэнтрычнасцю? - зрабiў здагадку Пуаро.
- Менавiта. Гэта якраз тое, што здарылася з бедным старым Гервазы.
- У яго, мажлiва, раздутае ўяўленне пра сваю асобу?
- Абсалютна. Я думаю, у галаве Гервазы свет заўсёды быў падзелены на дзве часткi: на адной яны, Шэвенi-Гарэ, на другой - усе астатнiя людзi.
- Гiпербалiзаванае пачуццё сваёй радавiтасцi!
- Але. Усе Шэвенi-Гарэ фанабэрыстыя, як д'яблы, - законы дыктуюць яны! У Гервазы, апошняга з iх, гэтага аж занадта. Сапраўды, калi яго слухаеш, можна падумаць, што ён, э-э, усявышнi!
Пуаро павольна i задуменна пакiваў галавою.
- Так, я падумаў пра гэта. Я атрымаў, разумееце, ад яго лiст. Гэта незвычайны лiст, якi не просiць, а клiча!
- Каралеўскi загад, - сказаў мiстэр Сэтазвэйт, злёгку хiхiкнуўшы.
- Менавiта. Гэтаму сэру Гервазы не прыйшло ў галаву, што я, Эркюль Пуаро, салiдны чалавек, у якога так многа спраў! Што надзвычай малаверагодна, каб я адкiнуў усё ўбок i прыбег, як паслухмяны сабака, як нiкчэмны паслугач, якi рады атрымаць хоць якое даручэнне!
Мiстэр Сэтазвэйт прыкусiў губу, каб схаваць усмешку. Ён мог падумаць, што калi гаварыць пра эгаiзм, дык тут не было вялiкай рознiцы памiж Эркюлем Пуаро i Гервазы Шэвенi-Гарэ.
Ён прамармытаў:
- Вядома; а калi справа, якой датычылася гэтая позва, была пiльная?..
- Не была! - Рукi Пуаро ўзнялiся ў паветра, зрабiўшы выразны жэст. - Я павiнен быў быць у яго пад рукою, вось i ўсё, на выпадак, калi яму спатрэбiцца выклiкаць мяне! Еnfin, jе vous dеmеndе!*
* Нарэшце, прашу вас! (фр.).
Рукi зноў красамоўна ўзнялiся ўгору, лепш за словы перадаючы гнеў мiстэра Эркюля Пуаро.
- Я зразумеў так, - сказаў мiстэр Сэтазвэйт, - што вы адмовiлiся?
- Я яшчэ не меў магчымасцi, - павольна сказаў Пуаро.
- Але вы адмовiцеся?
Новы выраз мiльгануў на твары маленькага чалавека. Яго брыво разгублена тарганулася. Ён адказаў:
- Як бы гэта сказаць? Адмовiцца - так, гэта была мая першая рэакцыя. Але я не ведаю... Часам ёсць нейкае прадчуванне. Цi не пахне тут рыбай...
Мiстэр Сэтазвэйт успрыняў гэтыя апошнiя словы сур'ёзна.
- Вось як? - сказаў ён. - Цiкава...
- Мне здаецца, - гаварыў далей Эркюль Пуаро, - што чалавек, якога вы намалявалi, можа быць вельмi крыўдлiвы...
- Крыўдлiвы? - здзiвiўся мiстэр Сэтазвэйт. Гэтае слова было не з тых, якiя ў яго звычайна асацыiравалiсяi з Гервазы Шэвенi-Гарэ. Але ён быў пранiклiвы i кемлiвы чалавек. Ён разважлiва сказаў:
- Здаецца, я разумею, што вы маеце на ўвазе.
- Гэта чалавек у латах, так, у латах - у сапраўдных латах! Латы крыжакоў нiшто ў параўнаннi з iмi, з латамi фанабэрыi, гонару, страшэннай самаўпэўненасцi. Гэтыя латы ў пэўным сэнсе абарона: стрэлы, штодзённыя стрэлы жыцця, адлятаюць ад iх. Але тут ёсць i небяспека: чалавек у латах часам можа нават i не ведаць, што яго атакуюць. Ён бачыць запаволена, запаволена чуе, яшчэ павольней адчувае.
Пуаро памаўчаў, потым спытаўся ўжо iначай:
- Якая сям'я гэтага сэра Гервазы?
- Ванда - яго жонка. Яна з Абаснатаў, была вельмi прыгожая дзяўчына. Яна i цяпер прыгожая жанчына. Страшэнна незразумелая, аднак. Адданая Гервазы. У яе, я ведаю, прыхiльнасць да акультных навук. Носiць амулеты i скарабеяў i заяўляе, што яна - пераўвасабленне егiпецкай царыцы... Далей, Рут - прыёмная дачка. У iх няма сваiх дзяцей. Вельмi прывабная дзяўчына ў сучасным стылi. Вось i ўся сям'я. Апрача, вядома, Х'юга Трэнта. Гэта пляменнiк Гервазы. Памела Шэвенi-Гарэ выйшла замуж за Рэгi Трэнта, i Х'юга быў iх адзiнае дзiця. Ён сiрата. Х'юга не можа атрымаць у спадчыну тытул, вядома, але я думаю, што яму пяройдзе ўрэшце большасць грошай Гервазы. Прыгожы хлопец; служыць у коннай гвардыi.
