Маёр Рыдл адкашляўся.
- Раз вы тут, капiтан Лэйк, можа, вы сядзеце i адкажаце на некалькi пытанняў?
- Добра, сэр.
Лэйк сеў на крэсла насупраць iх.
- Калi вы апошнi раз бачылi сэра Гервазы?
- Сёння, гадзiне а трэцяй. Трэба было праверыць некаторыя рахункi i яшчэ вырашыць пытанне пра новага арандатара адной фермы.
- Доўга вы з iм былi?
- Магчыма, паўгадзiны.
- Падумайце добра i скажыце мне, цi не заўважылi вы чаго-небудзь нязвыклага ў яго паводзiнах?
Малады чалавек задумаўся.
- Не, наўрад. Ён быў, бадай, трошкi ўзбуджаны, але гэта не было нязвыкла для яго.
- Можа, ён быў хоць крыху прыгнечаны?
- О, не, ён быў у гуморы. Ён цешыўся жыццём менавiта цяпер, пiшучы гiсторыю роду.
- I як даўно ён заняўся гэтым?
- Пачаў месяцаў шэсць назад.
- Тады, як прыехала сюды мiс Лiнгард?
- Не. Яна прыехала прыкладна два месяцы назад, калi ён убачыў, што сам не справiцца з даследчай работай.
- Дык вы думаеце, ён быў у добрым настроi?
- О, проста ў цудоўным! Ён сапраўды лiчыў, што на свеце нiшто не мае значэння, апрача яго роду.
У голасе маладога чалавека раптам прамiльгнула горыч.
- Значыцца, наколькi вы ведаеце, у сэра Гервазы не было нiякай трывогi?
Паўза, вельмi кароткая, але паўза была, перш чым капiтан Лэйк адказаў:
- Не.
Пуаро нечакана кiнуў пытанне:
- Вы думаеце, сэр Гервазы зусiм не быў заклапочаны сваёй дачкой?
- Сваёй дачкой?
- Менавiта.
- Як мне вядома, не, - стрымана адказаў малады чалавек. Пуаро больш нiчога не гаварыў. Маёр Рыдл сказаў:
- Добра, дзякуй вам, Лэйк. Мусiць, вам лепш пабыць недзе тут на выпадак, калi мне спатрэбiцца яшчэ што ў вас запытацца.
- Вядома, сэр. - Лэйк устаў. - Я магу што-небудзь зрабiць?
- Вы можаце прыслаць сюды дварэцкага. I, можа, вы пацiкавiцеся для мяне, у якiм стане лэдзi Шэвенi-Гарэ i цi магу я трошкi пагутарыць з ёю зараз; цi яна занадта засмучаная...
Малады чалавек кiўнуў i пакiнуў пакой хуткiм рашучым крокам.
- Прыемная асоба, - сказаў Эркюль Пуаро.
- Але, цудоўны хлопец, i спраўны на службе. Яго ўсе любяць.
5
- Сядайце, Снэл, - сказаў маёр Рыдл сяброўскiм тонам. - У мяне багата пытанняў. Разумею, гэта быў шок для вас.
- О, сапраўды, сэр. Дзякуй, сэр. - Снэл сеў з такiм сцiплым, нясмелым выглядам, што гэта, па сутнасцi, было тое самае, калi б ён застаўся стаяць.
- Служыце тут ужо ладны кавалак часу, цi не так?
- Шаснаццаць гадоў, сэр, з той самай пары, як сэр Гервазы, э, асеў, як кажуць.
- Ага. Вядома ж, ваш гаспадар быў у свой час вялiкi падарожнiк.
- Але, сэр. Ён прымаў удзел у экспедыцыi на полюс i ў многiя iншыя цiкавыя мясцiны.
- Добра, Снэл, прашу, скажыце мне, калi апошнi раз вы бачылi свайго гаспадара сёння вечарам?
- Я быў у сталовай, сэр, сачыў, каб як след быў сервiраваны стол. Дзверы ў залу былi адчынены, i я бачыў, як сэр Гервазы сыходзiў па лесвiцы, iшоў праз залу, а пасля па калiдоры пайшоў у кабiнет.
- А каторай гадзiне гэта было?
- Якраз каля васьмi. Магчыма, ужо было без пяцi восем, - спакойна адказаў Снэл.
- I тады вы бачылi яго апошнi раз?
- Але, сэр.
- Вы чулi стрэл?
- О, так, сэр; але, вядома, я i не падумаў, што гэта стрэл. Ды i як я мог падумаць?
- А што вы падумалi?
- Я палiчыў, што гэта аўтамабiль, сэр. Шаша зусiм блiзка ад паркавай агароджы. Або гэта мог быць стрэл у лесе - браканьер, можа. Я нiяк не думаў...
Маёр Рыдл перабiў яго:
- Калi гэта было?
- Роўна восем хвiлiн дзевятай, сэр.
Галоўны канстэбль рэзка запытаўся:
- Як вы можаце памятаць час з такой дакладнасцю?
- Проста, сэр. Я толькi што даў першы гонг.
- Першы гонг?
- Але, сэр. Паводле загаду сэра Гервазы, гэты гонг заўсёды павiнен быў гучаць за сем хвiлiн да сапраўднага абедзеннага гонга. Ён заўсёды пiльна сачыў, сэр, каб усе ўжо былi ў сталовай, калi ўдарыць другi гонг. Дык вось, даўшы другi гонг, я падышоў да дзвярэй сталовай i абвясцiў абед, i ўсе ўвайшлi.
- Я пачынаю разумець, - сказаў Эркюль Пуаро, - чаму ў вас быў такi здзiўлены выгляд, калi вы сёння абвясцiлi абед. Сэр Гервазы, звычайна, быў у сталовай?
- Нiколi раней не здаралася, каб ён у гэты час не быў там, сэр. Гэта быў проста шок. Я падумаў, што...
Маёр Рыдл зноў спынiў яго:
- I астатнiя таксама звычайна былi там?
Снэл кашлянуў.
- Нiводзiн чалавек, якi спазнiўся на абед, сэр, нiколi не запрашаўся ў дом другi раз.
- Гм, вельмi сурова.
- Мой гаспадар, сэр, наняў кухара, якi раней быў ва ўладара Маравii. Сэр Гервазы нярэдка гаварыў, сэр, што абед - гэткая ж важная справа, як i рэлiгiйны рытуал.
- А што наконт яго ўласнай сям'i?
- Лэдзi Шэвенi-Гарэ заўсёды вельмi клапацiлася, каб не засмуцiць яго, сэр, i нават мiс Рут не асмельвалася спазнiцца на абед.
- Цiкава, - прамармытаў Эркюль Пуаро.
- Зразумела, - сказаў Рыдл. - Значыцца, раз абед - у чвэрць дзевятай, то вы далi першы гонг у восем хвiлiн дзевятай, як звычайна?
- Так, сэр, толькi ж гэта было не як заўсёды. Звычайна абед у нас быў а восьмай. Сэр Гервазы загадаў, каб сёння абед быў у чвэрць дзевятай, бо ён чакаў джэнтльмена з апошняга цягнiка.
Снэл злёгку пакланiўся Пуаро.
- Калi ваш гаспадар iшоў у кабiнет, цi не здаўся ён вам засмучаным або ўстурбаваным?
- Я не магу адказаць, сэр. Ён быў занадта далёка ад мяне, каб я мог бачыць выраз яго твару. Я проста заўважыў сэра Гервазы, вось i ўсё.
- Ён адзiн iшоў у кабiнет?
- Так, сэр.
- Цi заходзiў хто-небудзь у кабiнет пасля гэтага?
- Я не магу адказаць, сэр. Потым я пайшоў у буфетную i быў там да першага гонга ў восем хвiлiн дзевятай.
- Тады вы i пачулi стрэл?
- Так, сэр.
Пуаро мякка ўставiў пытанне:
- Думаю, iншыя таксама чулi гэты стрэл?
- Так, сэр. Мiстэр Х'юга i мiс Кардвэл. I мiс Лiнгард.
- Гэтыя людзi таксама былi ў зале?
- Мiс Лiнгард выходзiла са сталовай, а мiс Кардвэл i мiстэр Х'юга якраз спускалiся па лесвiцы.
Пуаро пацiкавiўся:
- А была якая-небудзь размова пра тое?
- Была, сэр. Мiстэр Х'юга спытаўся пра шампанскае на абед. Я сказаў яму, што на стол пастаўлены чэры, рэйнвейн i бургундскае.
- Ён падумаў, што стрэлiў корак ад шампанскага?
- Так, сэр.
- I нiхто не ўспрыняў гэта ўсур'ёз?
- Нiхто, сэр. Яны ўсе пайшлi ў сталовую, усе гаманiлi i смяялiся.
- Дзе былi астатнiя сямейныя?
- Я не магу адказаць, сэр.
Маёр Рыдл спытаўся:
- Вы што-небудзь ведаеце пра гэты пiсталет? - Гаворачы, ён працягнуў яго Снэлу.
- О, так, сэр. Пiсталет належыць сэру Гервазы. Ён заўжды трымаў яго ў шуфлядзе стала, вось тут.
- Ён звычайна быў зараджаны?
- Я не магу сказаць, сэр.
Маёр Рыдл паклаў пiсталет i адкашляўся.
- Зараз, Снэл, я задам вам досыць важнае пытанне. Я спадзяюся, вы адкажаце на яго з усёй шчырасцю. Цi ведаеце вы якую-небудзь прычыну, якая магла прывесцi гаспадара да самагубства?
- Не, сэр. Я нiчога такога не ведаю.
- Вас не здзiўлялi ў апошнi час сэр Гервазы, яго манеры? Ён не быў прыгнечаны? Альбо ўстурбаваны?
Снэл кашлянуў, як бы просячы прабачэння.
- Даруйце мне, сэр, тое, што я скажу, але сэр Гервазы заўсёды здаваўся чужым людзям трохi дзiўным. Ён быў надзвычай арыгiнальны джэнтльмен, сэр.
- Угу, угу, я ведаю гэта.
- Людзi збоку, сэр, не заўсёды разумелi сэра Гервазы.
Снэл вымавiў слова "разумелi" з такой значнасцю, што яно павiнна было б пiсацца з вялiкай лiтары.
- Ведаю, ведаю. Але цi не было чаго-небудзь, што вы назвалi б нязвыклым?
Дварэцкi вагаўся.
- Я думаю, сэр, што Гервазы быў нечым заклапочаны, - нарэшце вымавiў ён.
- Заклапочаны i прыгнечаны?
- Я не сказаў бы, што прыгнечаны, сэр. Але што заклапочаны - дык напэўна.
- Вы не здагадваецеся, якая магла быць прычына яго заклапочанасцi?
- Не, сэр.
- Можа, гэта было звязана, напрыклад, з якой-небудзь канкрэтнай асобай?
- Я зусiм нiчога не магу сказаць, сэр. Ва ўсякiм выпадку, гэта толькi маё ўражанне.
Пуаро загаварыў зноў:
- Вы былi здзiўлены яго самагубствам?
- Надта здзiўлены, сэр. Для мяне гэта быў страшэнны ўдар. Я не мог уявiць, што такое магчыма.
Пуаро задуменна пакiваў галавой.
Рыдл зiрнуў на яго i сказаў:
- Добра, Снэл, вiдаць, гэта ўсё, пра што мы хацелi спытацца ў вас. Вы цвёрда ўпэўнены, што ў вас няма больш нiчога расказаць нам - нiякага незвычайнага выпадку, напрыклад, якi здарыўся ў апошнiя днi?
Дварэцкi, устаючы, адмоўна пакiваў галавой.
- Нiчога, сэр, абсалютна нiчога.
- Тады вы можаце iсцi.
- Дзякую, сэр.
Снэл пайшоў быў да дзвярэй, але адступiў назад i стаў убаку: лэдзi Шэвенi-Гарэ заплыла ў пакой. Яна была апранута ў нейкi ўсходнi ўбор пурпурова-аранжавага шоўку, якi туга аблягаў яе цела. Твар яе быў спакойны, i ўся яна была спакойная i засяроджаная.
- Лэдзi Шэвенi-Гарэ! - Маёр Рыдл ускочыў.
- Мне сказалi, вы хацелi б пагаварыць са мной, вось я i прыйшла.
- У гэтым пакоi вам, напэўна ж, надта балюча. Пяройдзем у iншы?
Лэдзi Шэвенi-Гарэ адмоўна пакiвала галавой i села на адно з крэслаў чыпендэйл. Яна прамармытала:
- О, нiчога, якое гэта мае значэнне?
- Гэта вельмi добра, лэдзi Шэвенi-Гарэ, што вы не даяце волi сваiм пачуццям. Я разумею, якiм страшным шокам гэта было, i...
