Лэдзi Шэвенi-Гарэ перабiла яго.
- Праўда, спачатку было як шок, - пагадзiлася яна. Яе тон быў лёгкi, гутарковы. - Але, ведаеце, нiякай смерцi ў сапраўднасцi няма, ёсць толькi Змена. -Яна дадала: - На самай справе, Гервазы стаiць зараз якраз за вашым левым плячом. Я выразна бачу яго.
Левае плячо маёра Рыдла злёгку ўздрыгнула. Ён з недаверам паглядзеў на лэдзi Шэвенi-Гарэ.
Яна ўсмiхнулася яму загадкавай, шчаслiвай усмешкай.
- Вы не верыце, вядома! Мала хто верыць! А мне свет духаў такi ж рэальны, як гэты. Але, калi ласка, пытайцеся ў мяне, што хочаце, i не бойцеся ўсхваляваць мяне. Я зусiм не засмучана. Разумееце, усё - Лёс. Чалавек не можа мiнуць сваёй Кармы*. Усё супадае - люстра - усё.
* Карма - з рэлiгii iндуiзму: вучэнне аб пераўвасабленнi душ, вера ў тое, што ўсе ўчынкi чалавека вызначаюць яго лёс у будучым, пасля пераўвасаблення.
- Люстра, мадам? - запытаўся Пуаро.
Яна слаба кiўнула галавой у той бок.
- Але. Яно разбiта, вы бачыце. Сiмвал! Ведаеце верш Тэнiсана? Я любiла чытаць яго дзяўчынай, хоць, вядома, тады не разумела глыбiннага сэнсу. "Раскалолася люстра ад краю да краю. Праклён мяне спасцiгае!" - крыкнула лэдзi з Шэлата". Вось што здарылася з Гервазы. Праклён спасцiгнуў i яго. Я думаю, вы ведаеце, што большасць вельмi старых родаў носяць на сабе праклён... Раскалолася люстра. Ён ведаў, што быў асуджаны! Праклён збыўся!
- Але, мадам, не праклён раскалоў люстра, - гэта была куля!
Лэдзi Шэвенi-Гарэ ўсё тым жа саладжавым голасам сказала:
- Гэта ж тое самае... Гэта лёс.
- Але ваш муж застрэлiўся.
Лэдзi Шэвенi-Гарэ паблажлiва ўсмiхнулася.
- Ён не павiнен быў так рабiць, зразумела. Але Гервазы быў заўсёды нецярплiвы. Ён нiколi не ўмеў чакаць. Яго час прыйшоў - ён ступiў насустрач. Усё так проста...
Маёр Рыдл раздражнёна выкашляўся i рэзка сказаў:
- Дык вы не былi здзiўлены, што ваш муж скончыў жыццё самагубствам? Вы чакалi, што так здарыцца?
- О, не! - Яе вочы акруглiлiся. - Нельга заўсёды прадбачыць будучыню. Гервазы, несумненна, быў вельмi дзiўны чалавек, незвычайны чалавек. Ён быў зусiм не падобны нi на кога. Ён быў адным з Вялiкiх i цяпер народжаны зноў. Я ведала гэта даўно. Думаю, ён сам гэта ведаў. Яму цяжка было прыстасоўвацца да дурных i дробных стандартаў штодзённага жыцця. - Пазiраючы цераз плячо маёра Рыдла, яна дадала: -Ён усмiхаецца зараз. Ён думае, якiя ўсе мы неразумныя. Такiя мы i ёсць, сапраўды. Проста як дзецi. Прыкiдваемся, што свет iснуе на самай справе i што гэта мае значэнне... Жыццё - толькi адна з вялiкiх Iлюзiй.
Адчуваючы, што ён прайграе бiтву, маёр Рыдл у роспачы запытаўся:
- Вы зусiм не можаце дапамагчы нам высветлiць, чаму ваш муж скончыў жыццё самагубствам?
Яна пацiснула сваiмi тонкiмi плячыма.
- Сiлы рухаюць намi - яны рухаюць намi... Вы не можаце зразумець. Вы рухаецеся толькi ў матэрыяльнай сферы.
Пуаро кашлянуў.
- Гаворачы пра матэрыяльную сферу, цi ведаеце вы што-небудзь, мадам, пра тое, як ваш муж размеркаваў свае грошы?
- Грошы? - Яна здзiўлена паглядзела на яго. - Я нiколi не думаю пра грошы. - У яе голасе гучала пагарда.
Пуаро пераключыўся на iншую тэму:
- У якi час вы спусцiлiся сёння ўнiз на абед?
- Час? Якi ён, Час? Бясконцы, вось вам адказ. Час бясконцы.
Пуаро сказаў:
- Але ваш муж, мадам, быў даволi пунктуальны ў часе - асаблiва, як мне казалi, калi датычылася абедзеннага часу.
- Ах, мiлы Гервазы... - Яна памяркоўна ўсмiхнулася. - Ён быў такi дурненькi з той пунктуальнасцю. Але гэта рабiла яго шчаслiвым. I таму мы нiколi не пазнiлiся.
- Вы былi ў сталовай, мадам, калi пачуўся першы гонг?
- Не, я была тады ў маiм пакоi.
- Цi памятаеце вы, хто быў у сталовай, калi вы сышлi ўнiз?
- Амаль усе, мне здаецца, - няўпэўнена сказала лэдзi Шэвенi-Гарэ. - Гэта мае значэнне?
- Магчыма, не, - пагадзiўся Пуаро. - Тады што-нiшто яшчэ. Цi казаў вам калi-небудзь ваш муж, што яго, як ён падазрае, абкрадваюць?
Лэдзi Шэвенi-Гарэ, здавалася, не дужа цiкавiла гэта пытанне.
- Абкрадваюць? Не, я не думаю.
- Абкрадваюць, ашукваюць, абiраюць нейкiм чынам?..
- Не, я не думаю... Гервазы вельмi ўгневаўся б, калi б хтосьцi адважыўся на такое.
- Прынамсi, ён нiчога не гаварыў вам?
- Не, не. - Лэдзi Шэвенi-Гарэ адмоўна пакiвала галавой, па-ранейшаму без вялiкай цiкавасцi. - Я памятала б...
- Калi апошнi раз вы бачылi свайго мужа жывога?
- Ён заглянуў, як звычайна, спускаючыся ўнiз перад абедам. Мая служанка была там. Ён проста сказаў, што iдзе ўнiз.
- Прыгадайце, пра што ён больш за ўсё гаварыў апошнiя некалькi тыдняў?
- О, пра гiсторыю роду. Ён так паспяхова займаўся гэтым. Забаўная, мiлая мiс Лiнгард, - ён ужо не мог без яе. Яна шукала i знаходзiла яму матэрыялы ў Брытанскiм музеi - усё, што патрэбна. Яна, ведаеце, працавала з лордам Малкастарам над яго кнiгай. I была тактоўная - я маю на ўвазе, яна абмiнала лiшняе. Урэшце, ёсць такiя продкi, якiх не хочацца чапаць. Гервазы быў вельмi чуллiвы. Яна дапамагала i мне. Здабыла мне процьму iнфармацыi пра Хэтшыпсат*. Я - пераўвасабленне Хэтшыпсат, ведаеце. - Ледзi Шэвенi-Гарэ зрабiла гэтую заяву спакойным голасам. - А да таго, - гаварыла яна далей, - я была жрыцай у Атлантыдзе.
* Хэтшыпсат - егiпецкая царыца (XV ст. да н.э.).
Маёр Рыдл пакруцiўся ў крэсле.
- Э-э, вельмi цiкава, - сказаў ён. - Добра, лэдзi Шэвенi-Гарэ, я думаю, гэта ўсё. Вы былi надзвычай зычлiвыя.
Лэдзi Шэвенi-Гарэ ўстала, разгладзiла свае шаты.
- Дабранач, - сказала яна. Позiрк яе скiраваўся ў нейкую кропку за маёрам Рыдлам.
- Дабранач, любы Гервазы. Я хацела б, каб ты прыйшоў, але, ведаю, ты мусiш заставацца тут. - Яна дадала, растлумачваючы яму: - Ты мусiш заставацца там, дзе ты адышоў ад нас, самае меншае дваццаць чатыры гадзiны. Павiнен мiнуць пэўны час, перш чым ты зможаш свабодна рухацца i камунiкавацца.
Яна выплыла з пакоя.
Маёр Рыдл выцер лоб.
- Ух! - мармытнуў ён. - Вар'ятка куды большая, чым я думаў. Яна сапраўды верыць ва ўсё гэтае глупства?
Пуаро з сумненнем, задумлiва пакiваў галавой.
- Магчыма, яна так ратуецца, - сказаў ён. - Ёй трэба стварыць свет iлюзiй, каб уцячы ад суровай рэальнасцi, ад мужавай смерцi.
- Мне здаецца, - сказаў маёр Рыдл, - фармальна яе можна палiчыць вар'яткай. Нагаварыць кучу ўсялякай лухты - i нiводнага разумнага слова!
- Не, не, дружа мой. Самае цiкавае, як Х'юга Трэнт мiмаходзь заўважыў, тое, што з усяго гэтага пустаслоўя праблiскваюць разумныя думкi. Яна паказала гэта сваёй заўвагай пра тактоўнасць мiс Лiнгард, што тая не выпiнала непажаданых продкаў. Паверце мне, лэдзi Шэвенi-Гарэ нiякая не дурная.
Ён устаў i пахадзiў туды-сюды.
- У гэтай справе мне сёе-тое не падабаецца. Так, зусiм не падабаецца.
Рыдл з цiкаўнасцю паглядзеў на яго.
- Вы маеце на ўвазе матыў самагубства?
- Самагубства, самагубства! Усё гэта памылкова. Гэта памылкова псiхалагiчна. Кiм лiчыў сябе Шэвенi-Гарэ? Калосам, незвычайна важнай асобай, цэнтрам сусвету! Хiба такi чалавек знiшчае сябе? Зразумела, не. Хутчэй ён знiшчыць каго-небудзь iншага, раздушыць, як мурашку, нiкчэмную чалавечую iстоту, што адважылася раздражняць яго... Такi ўчынак ён мог бы лiчыць як неабходны, свяшчэнны! Але самазнiшчэнне? Знiшчэнне такiм эгаiстам самога сябе?
- Усё гэта вельмi добра, Пуаро. Але факты, факты. Дзверы замкнуты, ключ у яго ўласнай кiшэнi. Акно зачынена на шпiнгалет. Я чытаў пра такiя рэчы ў кнiгах, але я нiколi не сустракаўся з iмi ў рэальным жыццi. Што-небудзь яшчэ?..
- Так, ёсць што-нiшто яшчэ. - Пуаро сеў на крэсла. - Я Шэвенi-Гарэ. Я сяду тут, за мой стол. Я вырашыў забiць сябе, бо, дапусцiм, я адкрыў у гiсторыi нашага роду нешта страшэнна ганебнае. Не дужа пераканаўча, праўда, але гэтага будзе дастаткова. Еh biеn*, што я раблю? Я крэмзаю на кавалку паперы слова "ДАРУЙЦЕ". Так, гэта зусiм магчыма. Потым адчыняю шуфляду стала, дастаю пiсталет, якi тут хаваю, зараджаю, калi ён не зараджаны, i потым - страляюся? Не, я спачатку паварочваю сваё крэсла кругом - так, i трохi нахiляюся направа - так, i тады - тады прыкладваю пiсталет да скронi i страляю!
* Так (фр.).
Пуаро ўскочыў з крэсла i, апiсаўшы круг, усклiкнуў:
- Я пытаюся ў вас, цi гэта мае сэнс? Навошта паварочваць крэсла кругом? Калi б, напрыклад, тут на сцяне вiсела карцiна, тады, так, гэта можна было б вытлумачыць. Нейкi партрэт, апошняя рэч на свеце, якую хацелася б убачыць перад смерцю; але фiранка - аh nоn*, гэта не мае сэнсу.
* Не (фр.).
- Ён мог захацець глянуць з акна. Апошнi позiрк на маёнтак.
- Мой дарагi дружа, вы самi не верыце ў тое, што гаворыце. Вы самi ведаеце: гэта нонсэнс. У восем хвiлiн дзевятай было цёмна, i ў любым выпадку фiранкi апушчаны. Не, тут павiнна быць нейкае iншае тлумачэнне...
- Я тут бачу толькi адно. Гервазы Шэвенi-Гарэ быў вар'ят.
Пуаро адмоўна пакiваў галавою: не, гэта яго не задавольвала. Маёр Рыдл устаў.
- Хадземце, - сказаў ён. - Пойдзем i пагутарым з усiмi астатнiмi. Можа, што-небудзь высветлiм такiм шляхам.
6
Пасля цяжкай гутаркi з лэдзi Шэвенi-Гарэ маёр Рыдл адчуў значную палёгку, размаўляючы з такiм спрактыкаваным юрыстам, як Фобз.
Мiстэр Фобз быў надзвычай стрыманы i асцярожны ў сваiх заявах, але яго адказы вызначалiся беззаганнай дакладнасцю. Ён прызнаўся, што самагубства сэра Гервазы аглушыла яго. Ён нiколi не палiчыў бы сэра Гервазы такiм чалавекам, якi можа адмовiцца ад свайго жыцця. Ён не ведаў нiякай прычыны для такога кроку.
