Але старая толькi прыкiнулася такою добрай, а была яна на самай справе злая ведзьма, што падпiльноўвае дзяцей, i хацiнку з хлеба зладзiла для таго, каб лепш заманiць. Калi хто трапляў да яе ў рукi, яна таго забiвала, пасля варыла i з'ядала, i было гэта для яе святам. У ведзьмаў заўсёды бываюць чырвоныя вочы, i бачаць яны ўдалечыню слаба, але затое ў iх нюх, як у звяроў, i яны адчуваюць, калi чалавек блiзка.
Калi Гензель i Грэтэль падыходзiлi да яе хацiны, яна злосна зарагатала i пацерла рукi з ухмылкаю:
- Вось яны i мае! Цяпер ужо iм адгэтуль не ўцячы!
Рана-ранiчкай, калi дзецi яшчэ спалi, яна паднялася, зiрнула, як яны спяць спакойна ды якiя ў iх пульхныя i ружовыя шчочкi, i ўсцешылася: "Будзе-будзе для мяне смачны сняданак!"
Яна схапiла Гензеля сваёй кастлявай рукою, занесла яго ў хлеў, а пасля замкнула за сабой дзверы з жалезнымi кратамi - няхай лемантуе колькi хоча, нiшто яму не паможа. Затым пайшла яна да Грэтэль, раскатурхала яе, пабудзiла i кажа:
- Падымайся, гультайка, ды прынясi мне вады, згатуй свайму брату што-небудзь смачнае, - вунь сядзiць ён у хляве, няхай сыцее i гладзее. А калi распаўнее, я яго з'ем.
Залiлася Грэтэль горкiмi слязьмi, але - што рабiць? - давялося ёй рабiць тое, што загадала злая ведзьма.
I вось былi згатаваныя для Гензеля самыя смачныя стравы, а Грэтэль засталiся толькi адны недаедкi.
Кожную ранiцу падыходзiла старая да маленькага хлява i гаварыла:
- Гензель, пакажы мне свае пальцы, я хачу ўбачыць, цi даволi ты папаўнеў.
Але Гензель падымаў костачку, i старая, якая слаба бачыла, не магла разгледзець, што гэта такое, i думала, што гэта Гензелевы пальцы, i здзiўлялася, чаму гэта ён зусiм не правiцца.
Так мiнула чатыры тыднi, але Гензель усё яшчэ быў худы, - тут старая страцiла ўсякую цярплiваць i чакаць больш не захацела.
- Эй, Грэтэль, - крыкнула яна дзяўчынцы, - варушыся жвавей, прынясi вады: усё роўна - цi тлусты Гензель, цi сухарэбры, а ўжо заўтра ранiцай я яго закалю i згатую.
Ой як бедавала няшчасная сястрычка, калi давялося ёй цягаць ваду, як цяклi ў яе слёзы струменямi па шчоках!
- Божа, ды памажы ж ты нам! - усклiкнула яна. - Лепш бы нас разарвалi дзiкiя звяры ў лесе, тады хоць бы загiнулi мы разам.
- Ну, годзе ныць! - закрычала старая. - Цяпер табе нiхто не паможа.
Ранiчкай Грэтэль павiнна была падняцца, выйсцi на двор, пачапiць кацёл з вадою i раскласцi агонь.
- Спачатку мы спячом хлеб, - сказала старая, - я ўжо выпалiла печ i замясiла цеста. - Яна штурхнула бедную Грэтэль да самай печы, адкуль ледзь не апалiла яе пякельным полымем.
- Ну, лезь у печ, - загадала ведзьма, - ды паглядзi, цi добра яна напаленая, цi не час булкi туды падаваць.
Толькi паспрабавала Грэтэль лезцi ў печ, як ужо старая тут жа наладзiлася зачынiць яе там засланкай, каб Грэтэль засмажыць, а потым i з'есцi. Ды Грэтэль здагадалася, што задумала старая, i кажа:
- Ды я не ведаю, як гэта зрабiць, як мне туды залезцi.
- Вось дурная гуска, - незадаволена сказала старая, - глядзi, якiя вялiкiя чалеснiкi, я i то магу туды залезцi, - i яна ўзабралася на прыпек i засунула галаву ў печ.
Тут Грэтэль як пiхне ведзьму, ды так, што тая апынулася ў самым полымi. Хуценька Грэтэль прыкрыла печ жалезнай засланкаю i заперла на засаўку. У-ой як страшэнна завыла ведзьма! А Грэтэль пабегла; i згарэла ведзьма-душагубка ў страшэннай пакуце.
Кiнулася Грэтэль хутчэй да Гензеля, адчынiла хлеў i ўсклiкнула:
- Гензель, мы выратаваныя: старая ведзьма згiнула!
Выiмчаў Гензель з хлява, быццам птушка з клеткi, калi адчыняць перад ёй дзверцы. Як узрадавалiся яны, як кiнулiся адно да аднаго, як скакалi яны ад уцехi, як моцна яны цалавалiся! I паколькi iм не было чаго цяпер баяцца, дык яны ўвайшлi ў ведзьмiну хацiну, а стаялi там усюды па кутах куфэркi з жэмчугам i каштоўнымi каменьчыкамi.
- Гэтыя, бадай, будуць лепшыя за нашыя пясчанiкi, - сказаў Гензель i напоўнiў самацветамi поўныя кiшэнi.
- Мне таксама хочацца што-небудзь прынесцi дадому, - прамовiла Грэтэль i насыпала каменьчыкаў у фартух.
- Ну, а цяпер бяжым хутчэй адсюль, - сказаў Гензель, - бо нам трэба яшчэ выбрацца з ведзьмiнага лесу.
Вось прайшлi яны подбегам гадзiны са дзве i натрапiлi нарэшце на вялiкае возера.
- Не перабрацца нам цераз яго, - засмуцiўся Гензель, - нiдзе не бачна нi кладачкi, нi мосцiка.
- Ды i лодачкi нiдзе не вiдаць, - уздыхнула Грэтэль, - а вунь плыве белая качачка; калi я яе папрашу, яна паспрыяе нам перабрацца на той бераг.
I папрасiла Грэтэль:
- Кача, качачка, хутчэй
Падплывi да нас яшчэ.
Няма сцежкi, няма кладкi
Перапраў нас неадкладна!
Падплыла качачка, сеў на яе Гензель i паклiкаў сястрычку, каб i яна села побач з iм.
- Не, - адказала Грэтэль, - качачцы будзе зацяжка; няхай перавязе яна спачатку цябе, а потым i мяне.
Так добрая качачка i зрабiла, i калi яны шчаслiва перабралiся на той бераг i пайшлi далей, дык лес пачаў iм усё больш знаёмець, i яны заўважылi нарэшце здалёку бацькоўскi дом. Тут з радасцi яны кiнулiся бегчы, ускочылi ў пакой i прыпалi да бацькi.
З таго часу як той звёў дзяцей у лес, не было ў яго нi хвiлiны вясёлага настрою, а жонка ягоная памерла. Апусцiла Грэтэль падол фартуха, i пасыпалiся на дол жэмчуг ды самацветы, а Гензель дастаў iх з кiшэнi жменяю.
I скончылася iхняя нястача i гора, i пачалi жыць яны шчаслiва ўсе разам.
Тут i казка запыняецца,
А вунь мышка наперад спяшаецца;
Хто зловiць яе, той
Пашые сабе шапку скураную,
Ды вялiкую, не малую.
ШЭСЦЬ ЛЕБЕДЗЯЎ
Паехаў аднойчы кароль на паляванне ў вялiкi глухi лес; без стомы ганяўся ён за звярамi, i нiхто з яго людзей не мог за iм паспець. А тут ужо добра такi звечарэла; прытрымаў тады кароль свайго каня, азiрнуўся i бачыць, што заблудзiўся. Давай ён шукаць дарогу, але знайсцi нiяк не можа.
I вось убачыў ён у лесе бабульку, галава ў яе аж траслася ад старасцi; а iшла яна проста насустрач яму, i была то ведзьма.
- Бабуля, - звярнуўся кароль да яе, - цi не маглi б вы паказаць мне дарогу з лесу?
- О, так, ваша ягамосць кароль, - адказала яна, - я гэта магу, але пры адной умове, калi вы не выканаеце яе, то не выйсцi вам з лесу нiколi i загiнеце вы тут ад голаду.
- А якая ж гэта ўмова? - пытаецца кароль.
- Ёсць у мяне дачка, - гаворыць старая, - яна такая прыгажуня, якой вам у цэлым свеце не знайсцi, i вартая яна таго, каб стаць вашай жонкай; калi вы згодны зрабiць яе каралевай, дык я пакажу вам дарогу з лесу.
Кароль ад страху згадзiўся, i старая прывяла яго ў сваю хацiну, дзе ля печы сядзела яе дачка. Яна сустрэла караля так, нiбыта толькi яго i чакала; i ўбачыў кароль, што яна вельмi прыгожая, аднак яна не спадабалася яму, i ён не мог пазiраць на яе без затоенага страху. Калi кароль пасадзiў дзяўчыну на каня, старая паказала яму дарогу i кароль зноў вярнуўся ў свой каралеўскi замак, дзе яны i справiлi вяселле.
А кароль ужо быў аднойчы жанаты, i ад першай жонкi было ў яго сямёра дзяцей - шэсць хлопчыкаў i адна дзяўчынка, i любiў ён iх больш за ўсё на свеце. Але ён баяўся, каб не пачала мачыха дрэнна з iмi абыходзiцца, каб не зрабiла iм якога лiха, i вось адвёз ён iх у таемны замак, якi знаходзiўся якраз пасярод лесу. Ён быў так схаваны ў лясным гушчары i так цяжка было адшукаць да яго дарогу, што i сам кароль не знайшоў бы яе, каб не падаравала яму адна чарадзейка клубок чароўных нiтак; i быў той клубок такi, што варта кiнуць яго перад сабою, як ён сам размотваўся i паказваў шлях-дарогу.
Вельмi часта ездзiў кароль да сваiх любiмых дзяцей у лес; i нарэшце каралева зацiкавiлася пастаяннымi яго адлучкамi; захацелася ёй даведацца, што ён робiць у лесе адзiн. Шмат грошай дала яна сваiм слугам, i яны выдалi ёй таямнiцу, а таксама расказалi пра клубок нiтак, якi адзiны можа паказаць туды дарогу. I не мела яна спакою да той пары, пакуль не выведала, дзе кароль хавае гэты клубок; затым пашыла яна з шоўку маленькiя белыя сарочкi i зашыла ў iх свае чары, бо яшчэ ад мацi ведала яна сакрэты чарадзейства.
Вось аднойчы паехаў кароль на паляванне, а яна ўзяла тыя сарочкi i выправiлася ў лес, i клубок паказаў ёй шлях-дарогу. Дзецi, калi ўбачылi здалёку, што нехта наблiжаецца, падумалi, што гэта iдзе да iх дарагi бацька, i радасна выбеглi насустрач яму. I тады накiнула яна на кожнага з iх сарочку; i як толькi дакранулiся тыя сарочкi да iхняга цела, ператварылiся браты ў лебедзяў, узнялiся над лесам i паляцелi.
Вярнулася каралева дамоў дужа задаволеная, думаючы, што яна пазбавiлася ад сваiх пасынкаў; але дзяўчынка не выбегла разам з братамi насустрач ёй, а каралева гэтага не заўважыла. На наступны дзень кароль прыйшоў праведаць сваiх дзяцей, але знайшоў толькi дачку.
- А дзе ж твае браты? - спытаўся ён.
- Бяда, дарагi татка, - адказала дачка, - яны паляцелi i пакiнулi мяне адну. - I расказала яму, што бачыла з акенца, як браты лебедзямi праляцелi над лесам, i паказала пер'е, якое скiнулi яны на падворку i якое яна падняла. Замаркоцiўся кароль, але не ведаў, што гэтую нядобрую справу зрабiла каралева; спалохаўся, што ў яго ўкрадуць i дачку, i вырашыў забраць яе з сабою. Але яна баялася мачыхi i ўпрасiла караля пакiнуць яе яшчэ на адну ноч у лясным замку.
