- I вы з гэтых, мечаных? - не вытрымала, перапынiла я Анатоля Iванавiча, скарыстаўшы невялiкую паўзу.
- Не, - адмоўна пакруцiў галавою Анатоль Iванавiч. - Правiльней, я таксама мечаны, але мечаны не так, як тыя, а па-асаблiваму. Задача ў мяне iншая. Дый... Усведамляю, ведаю я на багата больш, чым некаторыя. Я... Народжаны цi, правiльней будзе сказаць, створаны дзеля таго, каб трымаць сувязь з тымi, хто над намi.
- I як вы гэта робiце? - зацiкавiлася, аж з лаўкi паднялася, на якую была села, я. - Раскажыце...
- Прыкладна гэтак, як па рацыi, па радыё... Толькi мiкрафона нiякага не трэба... Я выходжу на сувязь, i тыя выходзяць...
- I што вам гавораць, на мове якой?
- Усё, што хочаш. I на той мове, якую я ведаю...
- Цiкава! - аж успляснула я рукамi. - Iвы iх бачылi, ну тых, што над намi?..
- Некалькi разоў.
- Якiя яны з сябе?
- Розныя. Яны могуць прымаць любое аблiчча, якое iм захочацца. Звычайнае, чалавечае, цi ў выглядзе не iснуючых на зямлi стварэнняў альбо яшчэ каго. Найчасцей жа - iх нiхто не бачыць, хоць яны i побач. Справа ў тым, што тыя добра ведаюць магчымасцi нашага зроку i напоўнiцу выкарыстоўваюць гэта. А зрок наш не такi i дасканалы. Мы не ўсё бачым, што ёсць на зямлi i ў небе, а толькi невялiкую частачку... Ды i слых наш не ўсё чуе... Таму, калi трэба, тыя з намi, каля нас, але мы iх не чуем i не бачым... Дарэчы, абмежаваннi ў нас не толькi ў зроку i слыху, але ва ўсiм, i ў розуме таксама. I далей гэтых абмежавальнiкаў... Словам, як кажуць, вышэй сябе не падскочыш... Але людзi ёсць людзi, яны не могуць да чагосьцi не iмкнуцца, iм усё новае ды новае падавай... I абмежавальнiкi даводзiцца адсоўваць. Праўда, прырода чалавека быццам не мяняецца, усё робiцца цераз прыборы. Каб пашырыць зрокавае ўяўленне, прыдумалi тэлескоп i мiкраскоп, для перадачы iнфармацыi - пiсьмо, радыё, тэлебачанне... Каб хуткасць руху павялiчыць - машыны, цягнiкi, самалёты... Але ўсё гэта - дазволена тымi... Яно, паколькi не бiялагiчнае, а механiчнае, вельмi лёгка, калi трэба, знiшчаецца. Дый магчымасцi ў механiкi невялiкiя. Справа iншая - бiялогiя. Але туды... Тыя не пускаюць i, трэба думаць, - не пусцяць. Там яны гаспадары... Што ж да ўсяго астатняга... То жыць жа чалавеку трэба, трэба кармiцца, размнажацца. I дзеля гэтага... Розныя адкрыццi робяцца, правiльней, бачнасць адкрыццяў... Што есцi, чым абагравацца, што надзець на сябе, як хутчэй куды дабрацца, чым цiкавей i весялей прабавiць час... Словам, гэта сфера самаабслугоўвання, i яна ўдасканальваецца. Што ж да ўсяго астатняга... Там табу накладзена. I за гэтым пiльна сочыцца, каб яно не парушалася. Iнакш людзi выйдуць з падпарадкавання, iх давядзецца цi знiшчаць усiх да аднаго, цi... Невядома, што з iмi тады рабiць. Вось цяпер у нас два лагеры - сацыялiстычны i капiталiстычны, у кожнага атамная i вадародная зброя... У бога i чорта не верыце, не баiцеся iх, паверце ў рэальную сiлу атамную i вадародную...
- I вы думаеце, зброю гэтую прыменяць? - спытала я.
- На жаль, я таксама не ўсё ведаю. Усё залежыць, якiя вопыты над намi тыя праводзяць. Калi яны запланавалi гэта зрабiць, дык зробяць. Калi ж не, толькi для страху, каб у пакоры, боязi чалавецтва трымаць, то... Ды, як кажуць, пажывём, пабачым... Мусiць, iнакш кiраваць намi, людзьмi, нельга. Калi ўсе ў згодзе, ладком, мiрненька, спакойненька... Не ведаю, да чаго б гэта прывяло. А так - усюды барацьба, змаганне. Бедныя - супраць багатых, дурныя - супраць разумных, падначаленыя - супраць начальства, невукi - супраць вучоных... Тут тое самае, што i ў прыродзе: на тое ж i шчупак, каб карась не драмаў. Сiла антысiла, прыцягненне i адштурхоўванне, дабро i зло, любоў i нянавiсць, жыццё i смерць... I няма нiдзе спакою, мiру. Iдзе ўсюды барацьба... Яна забiрае час i энергiю, не дае думаць нi пра што iншае, як толькi пра iснаванне - выжыць бы, не даць, каб цябе стапталi, забiлi! А гэта якраз тое, што i трэба тым...
- Вы так адкрыта пра ўсё гаворыце, - сцепанулася як ад холаду я. - А што, калi тыя вас пачуюць?
- Яны ведаюць, што я пра iх думаю, ведаюць, што я не задаволены той роляй, якая мне вызначана. I некалькi разоў папярэджвалi...
- I вы?
- Што я? Не сам жа я сябе ствараў, а яны мяне стварылi. Якога хацелi, няхай такога i маюць, церпяць. Дый... Што мне пагражае? Смерць. Дык я i так ведаю, без iх, што памерцi мне давядзецца. А калi... Гэта не мае значэння. Ва ўсякiм разе для мяне.
- I для мяне таксама, - прызналася я. - Вось толькi б з iмi, тымi, як вы iх называеце, звязацца.
- Добра, я звяжу вас, - паабяцаў Анатоль Iванавiч.
- Калi?
- Сам не ведаю. У мяне цяпер, я казаў вам, адпачынак.
- I ад iх, - паказала я няпэўна ў неба, - таксама?
- На жаль, не, - пакруцiў галавою Анатоль Iванавiч. - Ад iх адпачынку няма. I не будзе. Нiколi i нiдзе. Хiба, можа, на тым свеце.
- А ён, той свет, ёсць?
- Гэтак жа, як у зерня, якое мы мелем на хлеб, цi ў той жывёлiны, якую мы забiваем на свой харч...
I Анатоль Iванавiч падняўся раптам з лаўкi, узяў мяне пад руку, сказаў:
- Пойдземце дадому, вам заўтра трэба на працу. Ды i ў мяне... Справы. А што да таго, каб вас звязаць з тымi... То я... Звяжу. Як толькi яны пераканаюцца, што вы гатовы iх пачуць, яны пададуць сiгнал...
- Як я яго пазнаю?
- Пазнаеце, - яшчэ больш сумна, але ўпэўнена адказаў Анатоль Iванавiч i больш не прамовiў нi слова - моўчкi давёў мяне да дому, дзе я жыла, i гэтак жа моўчкi, нiчога не сказаўшы, расстаўся, знiк з пад'езда, як толькi схавалася, зайшла я ў выклiканы iм лiфт...
I вось я жыву якi ўжо год, чакаю таго абяцанага сiгналу. А яго няма i няма. I Анатоль Iванавiч дзе падзеўся - не прыходзiць, хоць я па-ранейшаму штовечар спяшаюся ў парк, сяджу на лаўцы пад старымi таполямi ля вадаспада. Няўжо ён забыўся на мяне? А мо... Слова не стрымаў, не сказаў нiкому пра мяне, не звязаў па нейкай прычыне з тымi?.. Цi... i самога яго жывога няма, адпомсцiлi яму тыя за яго вальнадумства i размовы пра незямное, вiдаць, не толькi са мной адной?.. А мо ўсё гэта няпраўда, лухта, няма нiдзе нiякiх тых?..
1984
