- Мартын-Чайка! - чуўся ў небе яго голас. - Ты кажаш, што ўмееш лятаць на малой хуткасцi. Гаварыць можна абы-што. Пакуль ты не дакажаш - ты нiчога не ўмееш. ЛЯЦI!
I маленькi, цiхi Мартын-Уiльям ад страху, што трапiў настаўнiку пад гарачую руку, сам сабе надзiва, пачаў тварыць сапраўдныя цуды ў палётах на малых хуткасцях. Ён навучыўся так выгiнаць пер'е, што пры сама лёгкiх павевах ветрыку, нi разу не махнуўшы крыламi, падымаўся ажно пад воблакi i вяртаўся назад на зямлю.
А Чарльз-Роланд даляцеў да Гары Вялiкага Ветру i ўзняўся на дваццаць чатыры тысячы футаў; вярнуўся ён пасiнелы ад холаду, узрушаны i шчаслiвы, з цвёрдым намерам падняцца заўтра яшчэ вышэй.
Флетчар, а ён, як нiхто, палюбiў фiгуры найвышэйшага пiлатажу, адолеў шаснаццацiвiтковую вертыкальную запаволеную бочку, а ўжо на другi дзень завяршыў яе трайным пераваротам цераз крыло. Яго белае пер'е так i ззяла на сонцы, калi ён праносiўся над берагам, адкуль за iм крадком сачыла не адна пара вачэй.
Джонатан увесь час не разлучаўся са сваiмi вучнямi: паказваў, падказваў, прымушаў, павучаў. Усе разам яны ляталi з любовi да палётаў i ўночы, i ў непагадзь, i ў шторм, тады як астатнiя чайкi з Чарады тужлiва тулiлiся адна да адной на зямлi.
Пасля палётаў вучнi адпачывалi на пяску i з яшчэ большай увагай слухалi Джонатана. Не ўсе яго шалёныя iдэi ўспрымалiся iмi, але шмат якiя зусiм ясныя думкi былi iм зразумелыя.
З цягам часу вакол гурту вучняў паступова ўночы ўтваралася яшчэ адно кола: цiкаўныя чайкi з Чарады гадзiнамi слухалi Джонатана, але паколькi кожная з iх не хацела бачыць суседзяў i сама баялася, што суседзi ўбачаць яе, перад свiтаннем усе яны знiкалi.
Мiнуў месяц, перш чым першая чайка з Чарады пераступiла мяжу i папрасiла навучыць яе лятаць. Просьба гэтая наклiкала праклён на чайку па iменi Тэранс Лоўэл, паставiла на яго кляймо Выгнанца i... зрабiла яго восьмым вучнем Джонатана.
У наступную ноч з Чарады прыкульгаў, валакучы па пяску левае крыло, Кiрк Мэйнард i павалiўся каля ног Джонатана.
- Дапамажы мне, - папрасiў ён цiха, быццам вось-вось канае. - Больш за ўсё на свеце я хачу лятаць...
- Вось i добра, - сказаў Джонатан. - Узнiмайся разам са мною ў паветра, i пачнём.
- Ты не зразумеў. Маё крыло. Я не магу паварушыць крылом.
- Мэйнард-Чайка, ты вольны, каб стаць самiм сабою, найсапраўднаю чайкаю Кiрк Мэйнард, i нiшто не мае сiлы табе перашкодзiць. Такi Закон Вялiкай Чайкi, такi Закон.
- Ты хочаш сказаць, што я магу лятаць?
- Я кажу, што ты вольны.
I Кiрк Мэйнард лёгка i хутка, без анiякiх намаганняў, распасцёр крылы i ўзняўся ў цёмнае начное неба. Ад яго крыку з вышынi пяцьсот футаў прачнулася ўся Чарада.
- Я магу лятаць! Слухайце! Я МАГУ ЛЯТАЦЬ!
На досвiтку вакол гурту вучняў Джонатана стаяла каля тысячы чаек, усе яны з цiкаўнасцю глядзелi на Мэйнарда. Iм было ўжо ўсё роўна, бачыць iх хто-небудзь цi не, яны слухалi i старалiся зразумець Джонатана.
А ён гаварыў пра рэчы зусiм простыя: пра тое, што лятаць для чайкi - гэта яе звычайны занятак, што воля, свабодны палёт дадзены ёй самой прыродай, а ўсё, што перашкаджае волi, павiнна быць адрынута i адкiнута - звычаi, забабоны, забароны - усё, што абмяжоўвае волю.
- Адкiнута, - пачуўся голас з натоўпу, - нават калi гэта Закон Чарады?
- Адзiны правiльны Закон гэта той, што вядзе да волi, - адказаў Джонатан. - Iншага не iснуе.
- Хiба можна спадзявацца, што мы навучымся лятаць не горш за цябе? пачуўся другi голас. - Ты - асаблiвы, таленавiты, незвычайны, не падобны на астатнiх птушак.
- Паглядзiце на Флетчара! На Лоўэла! На Чарльза-Роланда! На Джудзi Лi! Яны таксама асаблiвыя, таленавiтыя i незвычайныя? Анi не больш, чым вы i чым я. Адзiная, адна-адзiная рознiца ў тым, што яны пачалi ўсведамляць сябе, разумець, хто яны такiя, i трэнiравацца ў гэтым усведамленнi.
Усе вучнi Джонатана, апрача Флетчара, памулялiся ад няёмкасцi. Дагэтуль яны яшчэ самi не ўразумелi, што займаюцца менавiта гэтым.
З кожным днём натоўп павялiчваўся; прыходзiлi, каб распытаць, каб выказаць сваё захапленне, прыходзiлi i каб пакпiць.
- У Чарадзе кажуць, што калi ты не Сын Вялiкай Чайкi, - загаварыў Флетчар да Джонатана аднойчы ранiцай пасля трэнiроўкi ў хуткасных палётах, - дык, значыцца, ты на тысячу гадоў апярэдзiў свой час.
Джонатан уздыхнуў. "Вось яна - цана неразумення, - падумаў ён. - Цябе называюць або д'яблам, або богам".
- А як думаеш ты, Флетч? Апярэдзiлi мы наш час?
Флетчар доўга маўчаў.
- Гэтак лятаць, як лятаем мы, можна было навучыцца заўсёды i любому, хто пажадаў бы зрабiць такое адкрыццё, - прамовiў ён. - А да часу гэта не мае нiякiх адносiн. Хiба што мы апярэдзiлi моду. Апярэдзiлi той спосаб, якiм лятае большасць чаек.
- Гэта ўжо нешта значыць, - сказаў Джонатан, перакулiўся i паплыў у паветры дагары нагамi. - Гэта ўжо напалову лепш, чым апярэдзiць час.
Гэта здарылася роўна праз тыдзень. Флетчар паказваў прыёмы хуткаснага палёту групе навiчкоў. Ён якраз выходзiў з пiке, якое рабiў з вышынi сем тысяч футаў, i тонкай шэрай палоскай праносiўся за некалькi дзюймаў ад пляжа, калi на дарозе ў яго апынулася нейкае птушаня, што з крыкам "Мамачка!" выконвала свой першы ў жыццi палёт. Птушаня ляцела наперарэз. Каб пазбегнуць сутыкнення, Флетчар Лiнд за дзесятую долю секунды рэзка рвануўся ўлева i на хуткасцi дзвесце мiляў у гадзiну ўрэзаўся ў гранiтную скалу.
Яму здалося, што гэта была не скала, а вялiзныя акаваныя дзверы ў iншы свет. Удар - i выбух страху, шок, цемра, а потым ён кудысьцi плыў у дзiўным незнаёмым небе, памяць то вярталася да яго, то знiкала, ён чагосьцi баяўся i нечага шкадаваў, страшэнна шкадаваў.
Як i ў дзень першай сустрэчы з Джонатанам Лiвiнгстанам, ён пачуў голас:
"Сакрэт заключаецца ў тым, Флетчар, што мы стараемся пераадолець межы нашых магчымасцей паступова i цярплiва. Калi прытрымлiвацца праграмы, дык нам яшчэ рана прабiвацца праз скалы".
- Джонатан!
- Той самы, якога ведаюць як Сына Вялiкай Чайкi, - суха абазваўся яго настаўнiк.
- Што ты тут робiш? А скала? Няўжо я не... хiба я не памёр?
- Ды ну, Флетч! Падумай сам. Калi ты цяпер са мною гаворыш, дык, вiдаць, не памёр, хiба няпраўда? А адбылося вось што: табе ўдалося даволi рэзка змянiць узровень свядомасцi. Цяпер ты мусiш выбiраць сам. Ты можаш застацца тут i вучыцца на гэтым узроўнi - дарэчы, куды больш высокiм, чым той, якi ты пакiнуў, - або можаш вярнуцца i весцi далей заняткi з Чарадой. Старэйшыны спадзявалiся, што ўрэшце здарыцца якое-небудзь няшчасце, але нават яны здзiвiлiся, як здорава ты iм дагадзiў.
- Вядома, я хачу вярнуцца ў Чараду. Я толькi-толькi распачаў заняткi з новай групай.
- Цудоўна, Флетчар. Ты памятаеш нашы размовы пра тое, што цела - гэта не што iншае, як думка?
Флетчар страсянуў галавою, распрастаў крылы i адплюшчыў вочы: ён ляжаў каля падножжа скалы, а наўкол сабралася ўся Чарада. Пры першым жа яго руху ў натоўпе пачулiся пранiзлiвыя злосныя крыкi i лямант:
