317
Schaf A. Stereotypy a działanie ludzkie. Warszawa, 1981. S. 71–72.
Allport G.W. T e Nature of Prejudicae. N-Y., 1958.
Jarosz D. Uwagi o polskiej literaturze naukowej na temat stereotypów // Dzieje Najnowsze, R. XXIII. 1991. Nr. 2, S. 93-103; Schaf A. Język – myślenie – dzia-łanie. (Język a stereotyp) // Kultura i społeczeństwo. 1976. Nr 3. S. 39–36; Idem. Pragmatyczna funkcja stereotypów // Kultura i społeczeństwo. 1979. Nr. 4. S. 55–56; Cieński M. Stereotyp – def nicja i funkcje kulturowe. // Acta Universitatis Wratislaviensis. Nr. 712. Germanica Wratislaviensia LV. Wrocław, 1984. S. 111–131; Mity i stereotypy w dziejach Polski / pod red. J. Tazbira. Warszawa, 1991; Stereotypy narodowościowe w Europie XX wieku. (Materiały z konferencji naukowej w Radziejowicach Wydziału Historycznego Uniwersytetu warszawskiego i Oddziału Uniwersyteckiego PTTK 27 IV–3 V 1992 r.) / red. J. Tomaszewski, M. Kula. Warszawa, 1992; W kręgu mitów i stereotypów / praca zbiorowa pod redakcja K. Borowczyka i P. Pawełczyka. Poznań; Toruń, 1993; Narody i stereotypy / pod redakcja T. Walas. Kraków, 1995; Bokszański Z. Stereotypy a kultura. Wrocław, 1997.
Kępiński A. Lach i Moskal. Z dziejów stereotypu. Warszawa, 1990; Idem. Geneza i funkcjonowanie negatywnego stereotypu Rosji i Rosjanina // Narody i stereotypy. S. 153–157; Giza A. Polaczkowie i Moskale – wzajemny ogląd w krzywym zwierciadle (1800–1917). Szczecin, 1993; Karpiński W. Polska a Rosja. Warszawa, 1994.
Tazbir J. Moskwicin w sarmackim zwierciadle // Polityka 1991. Nr. 48.
Bystroń J. Megalomania narodowa. Warszawa, 1935. 1 wyd. Warszawa, 1995. 2 wyd.
Tazbir J. Rzeczpospolita i świat. Warszawa, 1968; Idem. W cudzym i obcym zwierciadle. // Szlaki kultury polskiej. Warszawa, 1986; Idem. Stereotypów żywot twardy, przedmowa do: Mity i stereotypy w dziejach Polski. S. 7-30.
Bokszański Z. Op. cit. S. 86.
Kępiński A. Op. cit. S. 10: В культурах существуют «представления об устойчивых постоянных характерных чертах, конституирующих национальное сообщество. Наиболее существенная черта таких стереотипных представлений это соотнесение и кристаллизация значений посредством устойчивой идентификации понятий типа «варварские москали» или «кичливые ляхи» и превращение их в постоянные тексты культуры, своего рода культурные идиомы, занесенные в код национальной памяти».
По словам журналистки из газеты «Московские новости» Людмилы Сараскиной, россияне унизились де в собственных глазах не потому, что ранее оценивали себя столь высоко, а просто потому, что им внушили представление о собственном величии. См.: Saraskina L. Rosjanie w zwierciadle własnym / tł. A. Kępiński // Narody i stereotypy… S. 151.
Buchwald-Pelcowa P. Pieśni patriotyczne i pieśni religijne po «potopie» // Literatura i kultura polska «po potopie» / red. B. Otwinowska, J. Pelca, B. Falęcka, Wrocław; Warszawa; Kraków, 1992. S. 75–90.
Определение дано К. Добровольским. См.: Dobrowolski K. Studia nad życiem społecznym i kulturą. Wrocław, 1966.
Разделение стереотипов на элитарные и народные обосновано К. Малишевским. См.: Maliszewski K. Kształtowanie się stereotypu Niemca i obrazu krajów niemieckich w potocznej świadomości sarmackiej od XVI do połowy XVIII w. (Próba rekonstrukcji) // Polacy i Niemcy. Z badań nad kształ-towaniem heterostereotypów etnicznych / red. K. Wajda, wyd. R. Marszałek. Toruń, 1991.
См., в частности: Tyszkowski K. Plany unii polsko-rosyjskiej na przełomie XVI i XVII wieku. // Przegląd Współczesny. 1928. T. 24. S. 392–402; Gruszecki S. Idea unii polsko-rosyjskiej na przełomie XVI i XVII wieku. // Odrodzenie i Reformacja w Polsce. 1970. T. 15. S. 89–99; Трачевский А. Польское бескоролевье. М., 1869; Turgieniew A., Historica Russiae Monumenta. Petropoli, 1841. T. 1. S. 232–233, Собрание государственных грамот и договоров, хранящихся в государственной коллегии иностранных дел. М., 1819. Ч. 2; Дебров Л.А. К вопросу о кандидатуре Ивана IV на польский престол (1572–1576). // Ученые записки Саратовского университета. Саратов, 1954. Т. 39; Fłorja B. Rosyjska kandydatura na tron polski u schyłku XVI wieku // Odrodzenie i Reformacja w Polsce. 1971. T. 16. S. 85–95; Sobieski W. Zabiegi Dymitra Samozwańca o tron polski. Kraków, 1908; idem. Żółkiewski na Kremlu. Warszawa, s.d.; Tyszkowski W. Poselstwo Lwa Sapiehy do Moskwy. Lwów, 1927, Elementa ad fontium editiones. Romae, 1966 / editi W. Meysztowicz. Vol. 15. P. IV; Polska a Moskwa w pierwszej połowie wieku XVII. Zbiór materiałów do stosunków polsko-rosyjskich za Zygmunta III / wyd. A. Hirschberg. Lwów, 1901; Gawlik M. Projekt unii rosyjski-polskiej w drugiej połowie XVII w. // Kwartalnik Historyczny. 1909. T. 23. S. 78-123; Wójcik Z. Polska i Rosja wobec wspólnego niebezpieczeństwa szwedzkiego w okresie wojny północnej 1655–1660 // Polska w okresie drugiej wojny północnej 1655–1660. T. 1. Rozprawy. S. 331–378; Kossarzewski K. Szlachta litewska wobec panowania szwedzkiego i moskiewskiego w okresie załamania Rzeczypospolitej przełomu 1655 i 1656 roku // Z dziejów stosunków Rzeczypospolitej Obojga Narodów ze Szwecją w XVII wieku / pod red. M. Nagielskiego. Fasciculi Historici Novi. Warszawa, 2007. T. 8. S. 227–302; Skorobohaty Aleksander D. Diariusz (1639–1697) / oprac. T. Wasilewski. Warszawa, 2000; Jemiołowski Mikołaj. Pamiętnik dzieje Polski zawierający (1648–1679) / oprac. J. Dzięgielewski. Warszawa, 2000; Łoś Jakub. Pamiętniki towarzysza chorągwi pancernej (1695–1712) / oprac. R. Śreniawa-Szypiowski Warszawa, 2000. Ср.: Żółkiewski Stanisław. Pamiętniki o wojnie moskiewskiej / oprac. W. Sobieski. Kraków, 1920. BN. Seria I. Nr. 12; Dębołęcki Wojciech. Przewagi elearów polskich (1619–1620) / oprac. i wstęp R. Szyber. Toruń, 2005; Vorbek-Lettow Maciej. Skarbnica pamięci. Pamiętnik lekarza króla Władysława IV / oprac. E. Galos, F. Mincer. Wrocław; Warszawa; Kraków, 1968; Kochowski Wespazjan. Lata potopu 1655–1657 / wybór i tł. L. Kukulski, wstęp J. Krzyżanowski, posłowie A. Kersten. Warszawa, 1966; Pamiętniki Filipa, Michała i Teodora Obuchowiczów (1630–1707) / red. A. Rachuba, H. Lulewicz. Warszawa, 2003.
Malec J. «Unia troista». Rozwój projektów unii polsko-litewsko-rosyjskiej w XVI i XVII wieku // Idem. Szkice z dziejów federalizmu i myśli federalistycznej w nowożytnej Europie. Kraków, 2003. S. 11–38.
Ibidem. S. 38.
Основные источники, использованные в статье, содержатся в трех научных публикациях произведений польских публицистов и политиков: Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia / wyd. J. Czubek. Kraków, 1906. (Далее – Pisma pierwszego bezkrólewia); Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606–1608 / wyd. J. Czubek, Kraków, 1916–1918. T. 1–3. (Далее – Pisma rokoszowe); Pisma polityczne z czasów panowania Jana Kazimierza Wazy (1648–1668), Publicystyka, eksorbitancje, projekty, memoriały / wyd. S. Ochmann-Staniszewska. Wrocław, 1989–1991. (Далее – Ochmann).
Для сравнения: Literatura barska (antologia) / oprac. Janusz Maciejewski. Wrocław; Warszawa; Kraków; Gdańsk, 1976. BN. Seria I. Nr. 108. Wyd. 2.
Kot S. Ciesielski Stanisław h. Zadora (daty życia nieznane) z Cieśli koło Piotrkowa, publicysta, uczeń A.F. Modrzewskiego // Polski Słownik Biograf czny. T. 4. S. 58. (Далее – PSB).
Dworzaczek W. Mycielski Piotr h. Dołęga (zm. 1599–1601), pisarz polityczny z Mycielina w ziemi kaliskiej // PSB. T. 22. S. 345–346.
Czapliński W. Fredro Andrzej Maksymilian (zm. 1679), kasztelan lwowski, wojewoda podolski, pisarz polityczny i teoretyk republikanizmu // PSB. T. 7. S. 114.
Ochmann. T. 3. 154. Dyskurs pana Leszczyńskiego kanclerza wielkiego koronnego de abdicatione Regni Króla JMci i jeżeli nastąpi jako sobie w niej postąpić, wydany in Anno D[omini] 1668 [po 12 VI] 1668.
О российской кандидатуре на польский престол после смерти короля Михала Вишневецкого см.: Kulecki M. Wygnańcy ze wschodu. Egzulanci w Rzeczypospolitej w ostatnich latach panowania Jana Kazimierza i za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Warszawa, 1997. S. 70–76.
Ochmann. T. 3. 111. Projet de m[onsieur] Pactz (Krzysztof Zygmunt Pac, kanclerz w. lit.) Varsovie le 1 Mai 1665, Copie XXI, 43 [1 V 1665]; ibidem. 156. Respons jm. p. kasztelana liwskiego (Adama Oborskiego) p. Łuszczewskiemu (Wojciechowi, adherentowi Lubomirskiego, występującemu w jego imieniu na procesie w 1664 r.) [1668].
Ochmann. T 1. 35. [Stefan Koryciński]. Zdanie jmci pana kanclerza wielkiego koronnego około Rzeczypospolitej in Octobre 1656 [X 1656]. S. 165.
Zwycięstwa Konstantego Ostrogskiego i Jana Świerczeńskiego w czasach Zygmunt I // Pisma pierwszego bezkrólewia. 32 b: Dialogi de regis Poloniae electione. Dialogus I. S. 668; Ochmann. T. 1. 29. Oświecenie tępych oczu synów koronnych i W. Ks. Litewskiego w ciemnej chmurze rebeliej schizmaty-ckiej będących [1653]. S. 123. Авторы смешивают данные о численности войск в военных походах и кампаниях разных лет. Так, победоносная для Польши кампания против 200-тысячной московской армии имела место не в правление Василия III Шуйского, а в правление Ивана IV Грозного в 1579 г. В равной мере приводятся неправдоподобные сведения о потерях с обеих сторон.
Ochmann. T 2. 62. Явно не соответствует действительности, содержащаяся в двух рассказах [конца 1661] история (S. 38–39) о приеме императором Священной римской империи и отправке в Россию нескольких десятков знатных московских пленников, присланных польским королем ко двору римского папы. Этот исторический анекдот с выражением обиды на Апостольскую столицу и папу Льва X (Джованни Медичи) почерпнут у Бернарда Ваповского. См.: Wapowski Bernard. Fragmentum Sigismundi senioris, regis Poloniae, res gestas. // Kromer M. Polonia sive de origine et rebus gestis Polonorum libri XXX. Köln, 1589. S. 556.
Sully de Bethune Maximilien. Memoires des Sages et royales Oeconomies d’Etat. Nouvelle Collection des Memoires relatifs l’Histoire de France. Paris, 1854. Vol. 16–17.
Pisma rokoszowe. T. 2. LXV. S. 294. („Naród marny, niewolej przywykły”).
Pisma rokoszowe. T. 3. XXIV. S. 69 („potężni, dostatni choć głupi nieprzyja-ciele”).
Pisma pierwszego bezkrólewia. XXV. Gdyby panowie Polacy cesarza albo Niemca obrali, toby na nie przyść musiało. S. 361.
Pisma rokoszowe. T. 2. X. S. 341; XXXVI. S. 197; XL. S. 259.
Ochmann. T. 1. 30. S. 133–134; T. 1. 35. S. 159; T. 2. 157. S. 280.
Bokszański Z. Op. cit. S. 102; Eisenstadt S.N, Giesen B. T e Construction of Collective Identity. maszynopis.
Pisma pierwszego bezkrólewia. I. Ad equites legatos[…] oratio. S. 137. (Qualem opulentisssimum Magnum Moschorum Ducem esse scimus et vicinum habemus, dominatu, imperio, divitiarum copia et magna equitum exercitu abun-dantem, gloria belli excellentem, omni apparatu rerum splendidum atque toto orbe fama illustrem).
Pisma pierwszego bezkrólewia. LXIV. Komornik a burmistrz, S. 649. «Ten ci [o Moskiewskim] powiadają, ma pieniądze i mieć może, kiedy chce, gdyż „woda i las twoje”, ryby i miód gospodarskie; ująłby wam ten bujności, panowie ziemianie». (Рассказывают, что тот [московский государь], имеет деньги и иметь может, когда бы захотел, и “воды и леса твои”, рыбы и мед хозяйский, отнял бы у вас все изобилие, господа землевладельцы).
