Мудров Винцесь
Дарога ў дваццаць крокаў (на белорусском языке)
Вiнцэсь Мудроў
Дарога ў дваццаць крокаў
I
- Месца - дакладна тое? - крыкнуў Мiкола, выцiраючы чупрыну калашыньнем спартовых штаноў.
- Тое, - адгукнуўся дзед Трахiм, - якраз насупраць камня. Тады ён на паверхнi быў, а цяпер во... у зямлю ўехаў, - дзед прысеў на камень, выцягнуў пачак "беламору".
- Можа далей адплывем? - падаў голас Гасюта, зiрнуў на дзеда i той, чыркнуўшы запалкай, страсянуў галавой: - Самазвал на паўкола ў ваду ўехаў, як скiдваў. Так што - шукайце. Дзесьцi там i ляжыць.
Мiкола памыляў сьсiнелымi ад холаду вуснамi, зморана ўздыхнуў i, пастаяўшы, як той скакун на вышцы, на носе лодкi, сiгануў у ваду. Гэтым разам ён прабыў пад вадой як нiколi доўга: Гасюта нават сьцягнуў з галавы кашулю, зьбiраючыся ратаваць сябра, ды тут Мiкола вылецеў, па самы пояс, з вады i з панiкай у голасе выдыхнуў:
- Ёсьць!
Пару хвiлiнаў Мiкола аддзiмаўся, трымаючыся за вясло, потым насунуў на плячук зашмаргу, нырцануў пад лодку i з такой рашучасцю адштурхнуўся нагамi ад днiшча, што Гасюта, якi стаяў у поўны рост i разблытваў вяроўку, ледзь не кульнуўся за борт.
Першыя, а таму самыя гострыя сонечныя промнi працялi небасхiл i рака з серабрыстай ператварылася ў ружовую.
- Глеем зацягнула... ледзь адшукаў, - прамармытаў Мiкола, выбраўшыся на бераг: небараку даймалi дрыжыкi, ён увесь сьсiнеў, зуб паганяў зуба i Гасюта, перш, чым пачапiць да трактара канец вяроўкi, палез у кабiнку, выцягнуў адтуль пачатую пляшку.
Мальцы глынулi на поўную губу, працягнулi пляшку дзеду Трахiму, але дзед пiць адмовiўся.
Праз пару хвiлiн гасютавы "беларус" залескатаў на высокiх абаротах, вяроўка напялася i струной засьпявала ў паветры. Дагэтуль дзед Трахiм паглядаў на сьвет зь лёгкай ўсьмешкаю, а ўгледзеўшы напятую вяроўку, ураз пасур'ёзьнеў, прыхапiўся на ногi i застыў, з прыгаслай папяроскай у зубах.
Трактар натужлiва завуркатаў, зямля здрыганулася i з вады ўзьнялося штосьцi зялёнае i круглявае. Напачатку цяжка было ўгледзець у бясформеннай камлызе чалавечыя вiдарысы i толькi калi камлыга прапаўзла па пясочку, а затым успарола берагавы дзiрван, пакiнуўшы на iм пасму зялёнай тванi, сталi праглядацца няўклюдная галава i шырокая грудзiна.
- Някволы бюсьцiк... чатыры тоны пацягне! - выдыхнуў Мiкола, з натхненьнем выкручваючы свае шырозныя, у "сэканд-хэндзе" куплёныя трусы.
Сябрук у адказ задаволена крэкнуў, перакiнуў з рукi на руку пакарабачаную манцiроўку i мiжволi прыпынiў крок, рахуючы - колькi "зялёных" iм адваляць за бронзавага балвана.
Манцiроўка ляснула тупым канцом па балвану i гук ад удару атрымаўся глухiм i няўцямным.
- Цэмэнт, - прамовiў дзед Трахiм, а ўнук, пасьпеўшы нацягнуць трусы толькi на левую кумпячыну, перахапiў манцiроўку i з амонаўскiм натхненьнем стукнуў балвана па няўклюднай галаве.
- Цэмэнт, - уголас прашапталi хлопцы i разам паглядзелi на дзеда.
- Ну што, дзядуля... дзе твая бронза? - голас Мiколавы дрыжэў, як авечы хвост, - папёрлiся... зь цёмнага рана... по-омнiк... бро-онзавы... - унук мацюкнуўся, падцягнуў трусы i рушыў да "беларуса" - дапiваць рэшткi гарэлкi.
Добрых поўгадзiны хлопцы моўчкi ляжалi на траве, смалiлi цыгарэты, нарэшце, Гасюта падняўся на ногi i, кiўнуўшы ў бок камлыгi, запытаў:
- Дык што, адвязваем?
- Ды не-е... - прыспана прамовiў Мiкола, - цягнi да дзедавай хаты. Будзе ведаць, як народу мазгi дурыць.
- Ты што, ашалеў? Навошта мне гэтая халера! - крыкнуў дзед Трахiм, але Гасюта тым часам ужо залез у кабiнку, паддаў газу i цэмэнтавая гаргара, пакiдаючы па сабе глыбокую баразну, папаўзла па беразе.
Унук Мiкола ўжо трэцi тыдзень гасьцяваў у дзедавай хаце. Адранку глушыў рыбу на рачных затоках, удзень непрабудна спаў, а ўвечары хадзiў у мясцовы клюб, альбо пiў гарэлку на пару зь дзедавым суседам - трыццацiгадовым мэханiзатарам Гасютам. Вось i пазаўчора, узяўшы пляшку, унук выправiўся да суседа, але неўзабаве вярнуўся, цягнучы на плячы двухвядзёрны, зьзелянелы ад часу самавар.
- У Гасюты, на гарышчы знайшлi, - патлумачыў унук, а калi дзед з усьмешкай спытаў - навошта ён прыпёр гэтае ламачча? - безнадзейна махнуў рукой i падаўся з хаты.
Наступным ранкам Мiкола спаў даўжэй звычайнага, а прачнуўшыся, працягнуў няскончаную размову.
- Гэта, дзеду, не ламачча, а каляровы мэтал. Мне за яго пяць тваiх пэнсiяў дадуць, - унук спружна пацягнуўся, вохнуў i пачухаў абедзьвума рукамi свае пакусаныя камарамi i парэпаныя аб рачныя карчажыны ногi.
Словы такiя пакрыўдзiлi дзеда.
- Мне маёй пэнсii хапае. I табе даю... на пляшку, - буркнуў стары, пайшоў да дзьвярэй, i ўжо з парогу дадаў: - Тут, непадалёку, гэтага мэталу цэлая тона ляжыць.
Сказаў гэта дзед не падумаўшы, а калi падумаў, унук ужо стаяў на ганку i дапытлiва чухаў голае чэрава.
- Ты што, сапраўды ведаеш, дзе медзь прыхавана?
Стары дастаў "беламорыну", скамечыў яе ў гармонiк, потым выцягнуў запалкi i ўнук, перарахапiўшы карабок, паднёс запаленую сярнiчку да дзедавага носу.
- У рацэ ляжыць, - выдыхнуў, разам з папяросным дымам, дзед Трахiм, прысеў на край ганку i, пасьля глыбокай зацяжкi, ад якой нават пацямнела ўваччу, распавёў унуку гiсторыю саракагадовай даўнiны.
... Аднойчы, золкай восеньскай ноччу, Трахiм пайшоў на раку ставiць донкi, i нечакана з прырэчных кустоў насустрач яму выйшаў мiлiцыянт у плашч-накiдцы. Зыркнуўшы з-пад насунутага на вочы капюшону, мiлiцыянт загадаў тэрмiнова пакiнуць бераг, бо тут мусяць адбыцца вайсковыя вучэньнi.
"Цi не пантонны мост наводзяць?"- падумаў Трахiм, адышоў мэтраў на дзьвесьце i залёг за купiнай - вырашыў паглядзець, як там усё будзе. Ляжаў доўга, скалеў увесь, хацеў быў ужо да хаты падацца, ды тут на бераг - з натужлiвым выцьцём - выехаў самазвал i, даўшы задам, заехаў у ваду. Месца, куды заехаў самазвал, было адметным: там, непадалёку ад берага, круцiў хлапякi белай пены глыбокi вiр - у вiры, адразу па вайне, знайшлi тапельца, а таму тутэйшыя рыбакi нiколi не закiдвалi там вуды.
У цемры пачулiся галасы, мiльгнулi жарынкi цыгарак, самазвал загуў - цяпер ужо iз страшнай натугай - i ў вiр, узьняўшы нябачныя пырскi, бухнулася штосьцi цёмнае i важкае.
Ранiцою, як толькi разьвiднела, Трахiм пабег на раку i нагнаў па дарозе Сяргейчыка - аднаногага iнвалiда, якi таксама быў зацятым рыбаком i хата якога стаяла на другiм баку вулiцы.
- Чуў? - стоена вымавiў Сяргейчык, калi яны парукалiся.
Трахiм таргануў галавой i сусед, секануўшы паветра бамбукавым вудзiльнам, прамармытаў:
- Сталiна скiнулi.
- Як скiнулi? Куды? - гукнуў было Трахiм, прыцiшыў крок, а пачуўшы пра бюст, што стаяў у парку, шпарка пайшоў, прыладжваючы крок да мернага рыпеньня салавейчыкавага пратэзу...
- I што... сапраўды з бронзы? - запытаўся ўнук, не даслухаўшы дзедавага аповеду.
- Ну так... жоўты такi стаяў, - дзед павёў рукамi, малюючы ў паветры вiдарыс сталiнскага бюсту i Мiкола чародным разам пачухаў нiз жывата.
- Гiпс, вiдаць... Пафарбавалi пад бронзу.
- Ды не-э... Гiпс бы ў вадзе развалiўся, а ён цалюткi, - Трахiм вытрымаў паўзу i з разважнасьцю патлумачыў: - У семдзесят другiм годзе, як рака абмялела, макаўка паказалася. Мальцы яшчэ там нырца давалi...
Стары ўздыхнуў, пацёр даланямi санлiвыя вочы, а калi зноў зiрнуў на сьвет, унук ужо бег са двара i на пытаньне: - Куды ты паляцеў? - коротка азваўся: Да Гасюты!
II
Зялёная ад тванi, спрэс залепленая куклянкамi камлыга не пасьпела як сьлед прасохнуць, як на яе ўзьбiўся гурт мясцовых падшыванцаў. Падшыванцы пры гэтым бязладна гарлалi, сьпiхвалi адно другога з бэтоннай камлыжыны, а неўзабаве й пачалi стукаць па ёй нечым жалезным.
- Во йоп... - вылаяўся Мiкола, пачуўшы скрозь ранiшнi сон мэталёвае бразганьне. Сёрбнуўшы на хаду збружэлага квасу, ён выйшаў да весьнiц.
- А ну, салагi, прэч адсюль! - пагрозьлiва гукнуў Мiкола, але голас пасьля купаньня дарэшты асiп i падшыванцы працягвалi валтузiцца на помнiку.
- Каму сказаў... - Мiкола выдзер з паркану збуцьвелую штыкецiну i гэта дапамагло: дзятва сыпанула ўбокi, але далёка не адбегла.
- А гэта што - помнiк? - запытаўся адзiн з падшыванцаў - малец грыз нясьпелы яблык i пры гэтым гучна чвякаў.
- Помнiк... помнiк, йоп вашу... - буркнуў Мiкола, перакрывiўся i сплюнуў пракiслую сьлiну.
Пасьля недасыпу i выпiтай гарэлкi галава Мiколава балела, настрой быў паганы, а таму зь языка зьляталi мацюгi i глытку вярэдзiлi глухiя ўздыхi. Аднак, абышоўшы помнiк, Мiкола пажвавеў i, маракуючы пра штосьцi сваё, павадзiў рукамi ў паветры, нiбыта ён - у думках - укараноўваў сьнежную бабу важкай галавою.
- Ну i што ты будзеш рабiць з гэтай халерай? - гукнуў, перабiваючы думкi, дзед Трахiм: дзед стаяў ля весьнiц i пыхкаў беламорынай.
- Як што? Адрэстаўруем. Выставiм на продаж, - унук выцяў бэтоннага балвана мыском чаравiка. - Думаю, пару тысячаў баксаў возьмем.
- Эгэ-э, Мiколка... Каму ён трэба? - стары папярхнуўся дымам, здушана закашляў. - Вунь i нос адбiты... i ў дзiрах увесь...
- Кавэрны замажам, нос прылепiм... пафарбуем. Карацей, будзе правадыр як навюткi... Ты вось што, дзеду... - унук азiрнуўся, увабраў голаў у плечы, трэба хлопцам... з пiльнi... пару пляшак паставiць... Пазыч да вечару... Гасюта прыедзе - аддасьць.
