Владимир Орлов - Сiбiрская аповесць (на белорусском языке)

Уладзiмiр Арлоў

Сiбiрская аповесць

Нiчога не памерла ўва мне, толькi iлюзii.

Генры Мiлер

У гэтай гiсторыi пойдзе гаворка пра падзеi, якiя насуперак

усяму сапраўды адбылiся, а таксама пра падзеi, якiя павiнны

былi адбыцца, але ў апошнi момант сарвалiся; якiя чакалiся,

аднак так i не здарылiся; якiя адбылiся не так, не тады i не

з тымi; якiя здарылiся, але былi прызнаныя несапраўднымi;

якiя нiколi не адбывалiся i не маглi адбыцца, аднак зрабiлiся

агульнавядомымi i нават трапiлi ў энцыклапедыi.

Рэмiнiсцэнцыя з забытага аўтара

Загадкавае слова "Сiбiр" жыццёвыя вятры ўпершыню закiнулi ў маю свадомасць, калi я меў гадоў пяць ад нараджэння, а да нашых полацкiх суседзяў прыехаў з гэтага самага "Сiбiру" нейкi крэўны.

Сiбiрскi сваяк выцягнуў з вагона багаж i ўбачыў на пераходзе праз чыгуначную каляiну папярэджанне: "Сцеражыся цягнiка!" Зацкавана азiрнуўшыся, ён выплюнуў з рота "беламорыну" i, схапiўшы валiзы, вомегам кiнуўся далей ад вакзала i ад сцiжмы беларускiх зладзюгаў-цягнiкоў, гатовых вокамгненна прыставiць ягонаму майну ногi.

Гэтую показку на нашай вулiцы не распавядаў хiба што глуханямы дзед, якi жыў са сваiмi двума тузiнамi катоў каля пампоўнi. Слухачы дралi смехам бакi, i я рагатаў разам з усiмi, хоць напачатку - адно за кампанiю, бо, што такое "цягнiк", ведаў не лепей за сiбiрскага чалдона.

Згадка пра маю першую сустрэчу з Сiбiрру твар у твар пахне не кедравай жывiцаю i не гарачымi пельменямi, а - свежай чалавечаю юшкай.

Каляндар паказваў чэрвень, пiк гэтак званага застою. Пахаваўшы бацьку, я даганяў свой студэнцкi будаўнiчы атрад (скарочана - СБА) "Victoria", што ўжо кармiў беларускай крывёю сiбiрскую камарэчу на стромiстых берагах ракi Кець.

Калi вы ўважлiва ўгледзiцеся ў новую палiтычную мапу свету, выдадзеную нядаўна венскай фiрмаю "Freytag und Berndt", дык знойдзеце ценькую чырвоную нiтачку чыгункi, што цягаецца на поўнач ад Томска, безнадзейна абрываючыся ў кропцы з мiкраскапiчным подпiсам Веlуi Jar. Якраз туды я павiнен быў трапiць, каб выпiць з сябрамi за светлую бацькаву памяць ацалелую ад памiнкаў пляшку "Белавежскай" ды зарабiць сваю тысячу, або, як тады казалi, дзесяць "кавалкаў", а потым уразiць чым-небудзь адну полацкую й пару менскiх дзяўчатак, з удаванаю абыякавасцю пракаментаваўшы сiтуацыю сакраментальнаю фразай: "Нiхто не забаронiць нам жыць прыгожа".

Выгрузiўшыся з фiрмовага цягнiка "Масква-Томск", у вагоне-рэстаране якога можна было ўдосыць паразважаць над паведамленнем меню пра "котлеты из медвежатины свиные" i "котлеты из медвежатины говяжьи", я на поўную грудзiну ўдыхнуў сiбiрскага паветра i даведаўся, што адзiны цягнiк на Белы Яр адыходзiць праз гадзiну. Прабiцца за такi час праз бiтма набiтую залю да вакенца касы ўяўлялася задачаю гэткай жа простаю, як далучыць да Беларусi Ямала-Нянецкую аўтаномную акругу. Анiякай чаргi ў касу не iснавала; з розных бакоў да вакенца цягнулiся рукi з грашыма, якiя адпiхвалi адна адну, i ў вынiку касiрка, не маючы клопату, спакойна чытала газету.

Я разумею, што "российское могущество будет прирастать Сибирью", што на яе абсягах безлiч светлага й глыбока народнага, ды яе вiзiтоўкаю назаўсёды застанецца для мяне жанравая сцэнка, убачаная з падваконня томскага вакзала.

Вугрыстаму дзецюку з запаленымi вачыма падфартунiла прашчамiцца да касы i з сцiснута-пераможным выгукам "Белый Яр!" торкнуць касiрцы брудна-жоўты жмуток рублёвак. У той самы момант сiпатае кантральта нема заверашчала: "Ванек, отсеки фраера!" i двухметровы бамбiза з лагодным бурачковым тварам меланхалiчна ўпячатаў дзецюку памiж вачэй валасаты пудовы кулак. Кагадзешны трыумфатар аблiўся юхаю i засумаваў. Ехаць у Белы Яр яму ўжо вiдавочна не праглася. "Товарнищи, расступитесь! Человеку плохо!" - нясмела прапiшчэла з вакенца касiрка, марна спрабуючы перадаць напалову непрытомнаму пасажыру квiток. "Перебьется, дохляк", - пагардлiва кiнуў хтосьцi. Самым вялiкiм гуманiстам выявiўся Ванёк. Не раўнуючы, як выполваюць з ляхi пустазелiну, ён вырваў з натоўпу сваю ўкрываўленую ахвяру i, высока падняўшы яе, запрапанаваў прысутным перадаць "товарища" да выхаду. У аддзяку за гэта, ужо адплываючы ў бок дзвярэй на выцягнутых угору мужчынскiх руках, "товарищ" выпруцiўся й трапна харкнуў у твар Ваньку згусткамi крывi, смаркачоў i слiны. Мне зрабiлася млосна й востра захацелася назад, у Менск i ў Полацак.

У Веlуi Jаr я прыбыў на кукурузнiку, заплацiўшы лётчыку дзвюма пляшкамi "зверабою". Пасажыры дамаўлялiся з экiпажам, i самалёцiк, палохаючы свойскую жывёлу i таежную зверыну, яшчэ два разы незапланавана прызямляўся на аселiцах, прычым аднойчы - бо авiятары адкаркавалi мае пляшкi, не адыходзячы ад штурвала - ледзьве размiнуўся з якойсьцi стадолiнай.

На аэрадроме ўзвышалася велiчная жалезная брама, злева й справа ад якой анiякае абгародкi i не начавала, затое зверху спаруду аздабляла прыкручанае дротам мастацкае пано, з якога брываста-медалясты генсек рабiў падарожнiку ручкай, зазначаючы, што "Верной дорогой идете, товарищи". Ён жа паведамляў: "Вас приветствует центр Верхнекетского района Бл.Яр". Прымайстрыўшыся на драбiнах, гэтыя пранiкнёныя словы з непiсьменна-хулiганiстым скаротам спрытна падмалёўвала мiзэрная iстота з такой казлiнаю бародкай, што, здавалася, у гумовiках у гэткага служкi музаў могуць парыцца адно капытцы.

На ўзлётным полi i вакол яго дацвiтаў малачай, пасвiлiся каровы i нiхто не спускаў нiкому юхi. Трывожную ноту ў гэтую пастараль унёс пастух, што падпiраў браму, пяшчотна пазiраючы на пастаўлены ў нагах зялёны "фаўст" з партвейнам невядомае ў Беларусi маркi "777". Пастух паважна адсмактаў з рыльца колькi глыткоў пiтва, прыкладна столькi ж налiў у чарапок свайму сабачку, якога любасна называў Алкашом, i папярэдзiў, што па дарозе з аэрадрома ў цэнтр Верхнякецкага раёна лютуе беглы калгасны бык-вытворца з неардынарным для парнакапытнага мяном - Юдзенiч.

На шчасце, адмахаўшы па тайзе пару кiламетраў, я спаткаўся не з Юдзенiчам, а з маiм найлепшым сябрам Генiкам, якi вёз на "казле" скрынку маргарыну, што павiнны былi з'есцi байцы СБА, i скрынку дагестанскага каньяку "Абрау Дюрсо", што павiнны былi выпiць з мясцовым начальствам будатрадаўскiя важакi. Генiк займаў адказную пасаду нашага загадчыка гаспадаркi. Ён ужо добра засвоiў, што ўсушка, утруска i асаблiва шклабой на сiбiрскiх дарогах - рэч непазбежная, а таму праз паўгадзiны сiбiрская рэчаiснасць набыла дагестанскую стэрэаскапiчнасць, а камарыныя ўкусы толькi аздаблялi гэтае жыццё.

"Казёл" загамаваў на цэнтральнай плошчы Бл. Яра, i Генiк - меў ён такую жарсць да партыйных i дзяржаўных устаноў - прапанаваў схадзiць за райкам партыi да ветру. Я прагна насычаўся сiбiрскiм каларытам, да якога апрача камар'я належалi старадаўнiя каржакаватыя дамы, што, несумнеўна, даўно пусцiлi ў зямлю каранi, а таксама вусцiшная гайня цi то свойскiх, цi то здзiчэлых сабак усiх магчымых масцяў, што гойсала вакол, не дазваляючы нам з Генiкам ажыццявiць за райкамам свой антыпартыйны намер.

Мы загрузiлiся ў аўто, i Генiк зноў задуменна паглядзеў на залацiстыя плады "Абрау Дюрсо". У вакне мiльгануўся глухi й высачэзны, на тры чалавечыя росты, плот з калючым дротам. "Зона", - лапiдарна патлумачыў загадчык гаспадаркi, i я паспеў заўважыць яшчэ адзiн лозунг - "Запомни сам, скажи другому, что честный труд - дорога к дому".

Данiну тутэйшаму захапленню лозунгамi аддаў i наш будатрад. "Колькi спраў цудоўных намi здзейснiцца!" - было напiсана на нацягнутым памiж дзвюма лiстоўнiцамi кумачовым пасе. Пад iм стаяў з алюмiнiевай мiскаю ў руках яшчэ адзiн мой сябрук Мiшка Чарнавец, вядомы чытачам нашага гiстфакаўскага самвыдавецкага альманаха "Мiлавiца" як паэт Мiхась Чарнiловiч. Мiхась то пiльна, як варажбiтка ў люстэрка, углядаўся ў мiску, то кiдаў хуткi позiрк на гадзiннiк. Гэткiм самым няўцямным клопатам былi занятыя яшчэ колькi байцоў СБА. "Сорак сем!" - выгукнуў Чарнiловiч i выплюнуў змесцiва мiскi ў хмызняк. "Пяцьдзесят!" - азваўся нехта, таксама апрастаўшы мiску. Як хутка высветлiлася, хлопцы лiчылi, колькi камароў уваб'ецца ў iхняе едзiва за хвiлiну. Рэшта байцоў эксперыментамi не займалася, а проста бегала з мiскамi i лыжкамi вакол недабудаванай сталоўкi, спрабуючы абагнаць даўгiя камарыныя шлейфы, што цягнулiся за кожным, i затаптаць у страўнiкi порцыю слiзкiх гумовых макаронаў. Той, хто быў з намi летась у казахстанскiм будатрадзе, вiдаць, тужлiва прыгадваў нашага кухара карэйца Кiма, якi на Дзень будаўнiка згатаваў нам фiрмовую тушонку з суслiкаў, па буднях жа штодня рэзаў барана, а калi барана не прывезлi, дык зарэзаў на гуляш аднаго са сваiх мясных карэйскiх сабакаў, i той гуляш атрымаўся найсмачнейшым за ўвесь сезон, вось толькi дарма Кiм адкрыў нам потым кулiнарную таямнiцу ды яшчэ i тады, як увесь атрад сядзеў за сталом.

Днi, адведзеныя нам на здзяйсненне цудоўных спраў, былi цiкавейшыя, чым ночы пад накамарнiкамi, якiя слаба ратавалi ад машкары, павутоў i iншае заедзi, што прагла ўзяць у нас аналiз крывi. Удзень мы заводзiлi знаёмствы з iстотамi больш адметнымi. На будаўнiцтве цагельнi разам з намi рабiлi зэкi з зоны i вольныя пасяленцы, або папросту хiмiкi. Зэкi былi падканвойныя, i даступiцца да iх мы не маглi, затое з хiмiкамi без цырымонiй перакурвалi, а то i выцэджвалi пляшку "777-га", што ў белаярскiм абыходку з любасцю зваўся "трыма сямёрачкамi".