Бородулин Рыгор
Здубавецьця (кнiга) (на белорусском языке)
Рыгор Барадулiн
Здубавецьця
(кнiга)
Замест уступу
Рагацьцё (замалёўкi)
Прыбабунькi (дражнiлкi, хуткамоўкi)
Загадкi
Словы матчыны з Вушаччыны (прымаўкi, прыказкi)
Я сваю Марынку хоць пасярод рынку! (папеўкi)
Замест уступу
(кнiга "Здубавецьця")
А вушацкiя ведалi смак
У вусiм,
Бо жыцьцё любiлi.
Слова,
Як на Вялiчка мацак,
Правяралi на зуб
Зубiлi.
Рэчы ўсе называлi так,
Як назвацца хацелi рэчы.
Кожны быў
Так кахаць мастак,
Каб на печы
Ня зяблi плечы.
Мерзьлi ногi ад сала,
Каб
Разьлятаўся на трэскi ложак.
I ня толькi словам да скаб
Працiналi.
Быў жарт, як вожык.
Спосабам,
Што шукаў iх сам,
Праганялi далей хваробы,
I бяз спонсараў,
Бяз рэклам
Страт ня мелi
Майстры-дзецяробы:
Дзяўчаты, дзяўчаты,
Цi ўсе вы пачаты,
Каторая не,
Падыходзь да мяне!
З тых,
Хто звык хадзiць нацянькi,
Кпяць спрадвеку жанкi й дзядзькi,
Разгаўляюцца словам скаромным
I ня лiчаць яго бессаромным.
На палiцах навукi здаўна
Ня прыстала пылiцца ўзорам.
Хай завецца фалiчным фальклорам
Сьмех здаровы,
Шурпатасьць радна.
Ведай, мудры чытач,
Нi фалiчным,
Нi палiчным з палiцаў
Ня лiчым
Наш запал.
Як няма самагонкi,
Пi здароў, пi з даёнкi.
Да дна!
У кнiзе захоўваецца аўтарскi правапiс
Рагацьцё
(кнiга "Здубавецьця")
Вушацкiя называюць усё абы як сабранае, выдуманае й нявыдуманае, нiшто й нешта, прастакаватае й хiтраватае, вясёлае й сумнаватае адным словам "здубавецьця".
Адзiн
На стол гаспадыня паставiла варыва. Сын першы чарэпнуў лыжкай, сербануў i заплакаў.
- Чаго ты, сынок, плачаш? - пытаецца бацька.
- Што я ў цябе адзiн...
- Ня плач. Адзiн ды ладзiн.
Бацька сьмела чарэпае. Варам абдае ўсё ў роце.
- Адзiн ты ў мяне, каб ты быў апошнi...
Сумеў
Была талака ў пана. Усё зрабiлi. Ну, пан i трактуе талакоўцаў. Сталы ломяцца ад закусi. Толькi там-сям сiрацеюць пляшкi з дарагiм пiтвом. Трохi выпiлi, нешта ўкусiлi. Сумна разышлiся.
I была талака ў беднага мужыка. Той на пачастунак нагнаў самагонкi, мацнейшай за самую заядлую лаянку. А на закусь - напарыў рэпы. Упiлiся як не да сьмерцi. Нехта шыю скруцiў, нехта нагу вывернуў, некаму нос ледзьве не адкусiлi. Прыйшоўшы ў сябе, доўга ўспамiналi ды прыгаворвалi: "Хоць бядняк, а сумеў жа людцаў прывецiць!"
Давай Макеенку
У Вушачы быў славуты савецкi служачы Макеенка. Славуты тым, што выпiваў 25 куфляў пiва. I, казалi, калi заходзiў у раку, яшчэ ў тыя часiны глыбокую, вада сама трымала яго наплыву, як мячык. I яшчэ славуты быў як спец па жанчынах.
Жонка павяла карову да быка ў калгас прыгарадны, якi сваёй галечай апраўдваў назву, у "Пралетарыю". Працаўнiк каровiнага загса ня бачыць, хто прывёў карову, дый пытаецца, а цi здаровая карова, цi дужага быка трэба, а з вулiцы прыёмшчыца адказвае, што здаровая. Тады злучнiк-разлучнiк крычыць:
- Давай ёй Макеенку!
Голас аглаблiны
Сталiнская дэмакратыя. Кулакоў ды шмат каго яшчэ пазбавiлi права голасу ў камедыi выбараў. Едзе заможнiк. Iдзе дзядзька зь бяднейшых. Заможнiк як ехаў ды з разгону яму аглаблiной у плечы. Ня збочыў.
- Ты чаго, класавы вораг! Ня мог крыкнуць? - мацюкаецца хадак.
- Я права голасу лiшон...
Яна не сама сябе прыдумала прымаўка: дурны як аглоблi...
Мая таксама
У аднаго чалавека было шмат дзяцей. I ўсе - дочкi. А жанiхоў няма. У сябра ягонага таксама адны дочкi незамужнiя. Жылi ў розных вёсках, далекавата. Бачылiся рэдка. Сустракаюцца, здароўкаюцца. I адразу:
- Цi ведаеш, Стахван, якое гора ў мяне?
- Не кажы,Селiвей, мая таксама нарадзiла.
Дзецяроб
У багатых-забагатых бацькоў была дачка. Дужа хацела дзiця. Яе супакойвалi, што трэба назьбiраць надта шмат грошай, тады наняць дзецяроба. Ён i зробiць дзiця.
Адлучылiся гэта некуды бацькi. Засталася дома адна дачка. Грукаецца нехта. Дачка пад замком. Пытаецца, хто грукаецца. Чуе ў адказ, што гэта дзецяроб. Дзяўчына й кажа, што не хапае яшчэ грошай на дзецяроба, не назьбiралi. А гэты нехта згодны бясплатна ўсё зрабiць, каб дзiця было. Адамкнула дзьверы. Прыходзяць дамоў бацькi, а дачка сьпяшаецца iм паведамiць радасную навiну: быў дзецяроб i нi капейчыны за працу ня ўзяў...
Сьвiны бык
Жылi суседзямi мужык з жыдом. Мужыкоў кнур раз убiўся ў гарод да жыда. Той з прэтэнзiяй:
- Iван, а Iван! Твой сьвiны бык парыў мая ўся бульба.
- У мяне няма нiякага быка. Ёсьць толькi кнур.
- Пад якi там шнур. Ён парыў абы-як - i ўздоўж i ўпоперак.
У Курты пад хвастом
Адзiн вясковец украў быка, асьвежаваў, пачаў варыць, а ўсё астатняе мяса схаваў у яму пад падлогай.
Прыехалi шукаць. Сядзiць малы галапузы. Участковы яму тыц пальцам:
- Пуп - наеўся круп.
- А вот жа бычыны.
- А дзе бралi бычыну?
- У Курты пад хвастом.
Сучка Курта якраз сядзела на падлозе, дзе яма. На тым сьледства й скончылася.
Даўно сьпяць
Выйшла дзеўка замуж. Ночы зiмовыя даўгiя. А прасьцi ёй даюць дужа. Яна прадзе-прадзе дый прыгаворвае:
- А ў майго таты даўно сьпяць...
Але ў новай сям'i ўвагi не зьвяртаюць.
Цi даўно йдзеш?
Iдзе сабе маладзiца дый, як любiў казаць некалi Караткевiч, маскаля пускае, гучна страляе, бо навокал нiкога. Але празь нейкi час вырашыла азiрнуцца. За ёй iдзе мужчына.
- Цi даўно ты йдзеш, чалавеча?
- Адтаго, як ты першы раз рогнула.
Як ахвяравалася
Маладзiца ахвяравалася паўзьцi ад хаты да царквы. Паўзе. А спаднiца спаўзла. Iдзе чалавек дый пытаецца:
- Як ты паўзеш?
- Як ахвяравалася, так i паўзу...
Дзе два комiны
Пад час польскае акупацыi жаўнеры пасьвiлiся самапасам. У Кавалеўшчыне, што пад Вушачай, дзе нарадзiўся бацька мой, жаўнеры панадзiлiся да крыху заможнейшага кавалеўца. Пазнакай служылi сiнiя вароты. Бедалага, нарэшце, зьняў вароты, тады палякi кiравалiся ў хату, дзе два комiны. Комiн зiмой ня збурыш.
Шыла
Шавец наказваў жонцы:
- Калi памру й будзеш хаваць, пакладзi мне ў труну шыла.
- Што, й там зьбiраешся боты шыць?
- Ды не. Калi ты сядзеш на маю магiлку сраць, каб мог я табе ў зад шыла загнаць...
Там i радзiма
Пасля вайны па фiнансавай лiнii працаваў недалужны, падсьлепаваты Пейсахоў. Зь яго звычайна нязлосна пакеплiвалi, асаблiва дзяўчаты, на якiх ён ласа пазiраў.
Перавялi Пейсахова з раёна ў недалёкi сельсавет. Прыязджае ён неяк у Вушачу. Яго й пытаюць:
- Ну, цi сумуеш ты па радзiме? (Гэта значыць, па Вушачы. Сельсавет чамусьцi некаторым здаваўся ледзь не далёкай дзяржавай).
Пейсахоў прастадушна-тужлiва адказаў:
- Дзе хлеб, там i радзiма.
Паслухалася
Галосiць жонка па мужыку, аж разрываецца i прыслухоўваецца, каб суцешылi. Нарэшце нехта з суседак паспачуваў:
- А досыць табе, Праксэда, убiвацца, пашкадуй сябе.
Гаротнiца плача, але ўжо весялей:
- Калi ж досыць, дык i досыць...
Стаiць
Хварэў дзед. Захацеў скаромiны. Зарэзала жонка пеўня й паставiла ў печку варыць. Памёр, так i не паспытаўшы пявучага мяса. Стаiць кацёл за заслонкай. Плача баба нарасьпеў:
- А ты ж памёр, а твой пеўнiк стаiць...
Такая й мазь
На калёсах мужык вязе Калiнiна. Колы нямазаныя. Рыпяць. Седаку гэта не па нутру. Вазак спыняе каня. Ськiдвае порткi й проста на ўтулкi валiць. Калiнiн абураецца:
- Што ты робiш?
- Якая ўлась, такая й мазь! А не падабаецца - злазь!
Дай дзёрну
Маладзiцы трэба абкласьцi магiлку. Узяла яечак у кошык ды пайшла да пана па дзёран. Прыходзiць i просiць:
- Паночак, дай за яйцы дзёрну.
Пан, ня зразумеўшы каламбуру, шарахаецца ад маладзiцы.
Прыехала
У Вушачу прыехала прадстаўнiца ЦК камсамола. Ходзiць важна адказная. Местачкоўцы заўважаюць:
- Прыехала нейкая с цыка й стрыбчыць сабе гэткай начальнiцай... Сiкша...
Пей!
Да лекара прыйшла жанчына ў гадах. Лекар гаворыць, як i належыць "вучонаму" чалавеку, толькi па-расейску. Ставiць шклянку з вадой дый кажа:
- Пей!
Жанчына й запела:
- Пасею гурочкi...
Лянько
- Лянько, на яйко.
- А цi аблупленае?
- Не.
- Тады еш сам!
Радзей
Сын прыслаў мацi лiст, напiсаны дужа ўборыстым почыркам, густа.
Мацi й папрасiла ў адказ у лiсьце: "Сынок, пiшы радзей, бо вочы мае кепска бачаць..." I сын пачаў пiсаць гады ў рады. Зразумеў мацi.
Не па катлу
Выйшла замуж маленькая дзяўчына, як у нас кажуць, курдупэпачка за здаравiлу. I меў гэты здаравiла ўручча нападоймiшча. Зусiм зьвялася. Усе са спачуваньнем казалi:
- Дзiва што! Не па катлу затаўчына.
У дзьве рукi
Сын мацi рэзаў танюсенькую скiбачку хлеба й падаваў, прыгаворваючы: "Пераймай, мамачка, у дзьве рукi, а то пераломiцца". Жонцы ж даваў у вадну руку ў паўбохана. Пра мацi "рупiўся" болей.
Клёцка з вачыма
У местачковай жыдоўскай хаце. Малому паставiлi нешта есьцi. Аднекуль жаба скокнула ў талерку. Малы чуў пра клёцкi, ды ня часта, вiдаць, iх еў. Таму й крычыць:
