Черный Кузьма
Маё дзела цялячае (на белорусском языке)
Кузьма Чорны
Маё дзела цялячае
I
Плюхаючы па лужах босымi нагамi, член сельскага Савета Юлiк Карнавух шпарка бегаў ад хаты да хаты i "зганяў сход".
Ткнуўшыся тварам у аконца Мацвеевай хаты, ён ахрыпшым голасам крычаў:
- Мацвей, дзе ты там?..
Мацвей, спалохаўшыся, што Юлiк гонiць у фурманку, кiдаўся ў хваробу браўся на печ i казаў адтуль жонцы:
- Тэклечка, скажы, што хворы.
- Мацвей хворы, - крычала Тэкля, - захаладзiўся, цягаючы картоплю... Усе вунь грудзi залажыла.
Ведаючы гэтую хваробу, Юлiк з усмешкаю крычаў:
- Што там за трасца: куды нi кiнься - усюды хворыя. На сход трэба iсцi, сельсавет новы выбiраць!
- Вось мо як узвалакуся, - казаў павесялеўшы Мацвей i ўжо спускаў ногi з печы, але бачачы, што Юлiк ужо прапаў з-пад акна, усцягаў ногi назад i пытаў у жонкi:
- Як ты, Тэкля, думаеш, iсцi цi не?
- Як хочаш, - цiха адказала Тэкля.
Мацвей як след укладаўся на печы i мармытаў сабе пад нос:
- Чорт яго пойдзе. Пакуль зацягнешся па гэтай гразiшчы, блiзкi свет. Ускiнь мне, Тэклечка, кажух на ногi...
- Янка, на сход! - крычаў тым часам Юлiк каля другое хаты.
Янка, не спяшаючы, падыходзiў к акну i пытаўся:
- Кажаш, на сход?!
- Але, сельсавет выбiраць.
- Ну, добра, - адказаў Янка, - як людзi будуць iсцi, то i я пайду.
- Што вам за трасца, - сярдзiта крычаў Юлiк, - усякi, лiха яму, спадзяецца на людзей. Ты iдзi, дык i людзi пойдуць! Трэба ж каму першаму iсцi.
- А чаго мне канешне iсцi першаму, - у сваю чаргу злаваў Янка. - Я ж кажу - як людзi, так i я.
- А няхай вас агонь папалiць, гэтакi народ. Тфу! - пляваў Юлiк i плюхаўся далей.
А Янка пазiраў праз акно, цi скора будуць iсцi "людзi".
- Хвёдар, - крычаў Юлiк каля трэцяе хаты, - скарэй адзявайся на сход!
- На сход? - таксама, як i Янка, дапытваўся Хвёдар.
- Але, скарэй!..
- А чаго?
- Сельсавет выбiраць. Скарэй!
- Хай ты сам скарэй, - агрызаўся Хвёдар. - Чаго ў карк гонiш, яшчэ нiхто не iшоў.
- Дык ты iдзi.
- Як усе будуць iсцi, то i я. Чаго ты гэтак баiшся, як бы там без мяне сходу нельга зрабiць!
- А бадай на вас трасца, - лаяўся Юлiк, лезучы па гразi на другi бок вулiцы к хаце Тараса. - Папалi дурня з сабачымi нагамi.
- Тарас, дзе ты там?
- Чаго! - абзываўся перапалоханы Тарас, выбягаючы з хлевушка. "Пэўна ў фурманку", - думаў ён.
- На сход!
- А, на сход, - гаварыў Тарас i ўжо весела падыходзiў к Юлiку, з выглядам чалавека, якi нейкiм цудам толькi што ўсцярогся вялiкае бяды. - Мо закурыш, Юлiк? - даставаў ён капшук.
Юлiк закурваў, а Тарас тлумачыў яму:
- Гэта я, браце, тут у хлевушку корпаюся. Думаю сабе, адгараджу павольным часам катух парсюку, а то ўчора, каб на яго ўпадкi, абярнуў жонку з ражкаю. А тут якраз свiння на парасеннi...
- Дык, браце, на сход, - перабiваў яго Юлiк.
- Добра, калi кончу зарання, то падыду там, паслухаю...
"А каб ты па свеце не хадзiў, - сярдзiта думаў Юлiк, iдучы далей. Ён быў сярдзiты на ўсю вёску, на ўсiх гэтых людзей, якiя корпаюцца па сваiх хатах i хлевушках i якiх так трудна выгнаць адтуль на сход. Яму хацелася скарэй скiнуць з сябе гэты непрыемны абавязак, якi прымушае яго лазiць па каленi ў гразi вось ужо трэцi раз дзеля аднаго i таго ж дзела. - Вось жа жыў не буду, а зганю вас, чарцей, - думаў ён, - выбiрайце другога, хай ён запрабуе па дзесяць разоў брахаць каля кожнага акна". I яшчэ з большым поспехам палез ён пад акно канцовае хаты.
- На сход, дзядзька!
- Ат, канечне ўсякаму цягнуцца па гэтай гразi.
- Што "ат", трэба ж як-небудзь сельсавет выбраць.
- Ну, выбiрайце, што я там вам адзiн памагу. Маё дзела цялячае - пад'еў ды ў хлеў.
- Тваё цялячае, а маё дык сабачае?! Што, я павiнен тут каля кожнага акна агыркавацца? Але што з гавядаю гаварыць, - дадаў ён цiшэй i прыйшоў к школе, дзе павiнен быў сабрацца сход.
Там ужо чулiся галасы.
"Што за лiха, - думаў Юлiк, падыходзячы блiжэй, - хто там можа быць? Здэцца ж, нiхто яшчэ не iшоў з вёскi - усякi ўсё "чакае", а тут якраз нейкiя людзi. Няўжо гэта шляхта-хутаранцы? Напэўна яны - iм яшчэ ўчора заказалi".
Юлiк падышоў к лужы, пабоўтаў у ёй нагамi, каб хоць трохi абмыць з iх гразь, i палез на ганак.
I думаў - няўжо гэта хутаранскiя "ягомасцi" сталi гэткiмi шчырымi да сходаў i мiтынгаў. Вось дзiва, калi яны.
- Яны i ёсць, - сказаў ён сабе пад нос, адчынiўшы дзверы. - Стараюцца, лiха iм, каб больш сваiх членаў уперцi ў сельсавет. А нашы дурнi сядзяць сабе па хатах. Усякi, падла, баiцца першым выбрацца з хаты, як бы тут з яго скуру збiраюцца дзерцi.
- Ого, начальства прыйшло, - гукнулi ў грамадзе, убачыўшы Юлiка.
- Жадаю табе сёння жа зрабiцца гэтакiм начальствам, - адказаў Юлiк.
- Чаму, нядобра?!
- Iдзi запрабуй гэтакага дабра. Зразу боты ў гразi пакiнеш.
- Чаго я маю iх пакiдаць?
- Калi не маеш пакiдаць, дык самi пакiнуцца, як станеш кожны дзень па дваццаць разоў лазiць з хаты ў хату.
Пачуўся рогат. Юлiк убiўся ў кучу мужчын.
Iшлi гутаркi.
Гаварылi моцна, аж крычалi пасярод памяшкання каля стала.
На голаў вышэй за ўсiх мужчын стаяў там Данiель Кiралейза - самы багаты шляхцiц з хутароў.
Доўгi, як качарга, з шырокiм аплыўшым тварам i тоўстымi рыжымi вусамi, ён заўсёды стараўся выглядаць чалавекам сталым i важным. Дзеля гэтага ён суконную жакетку сваю зашпiльваў усяго на два гузiкi - верхнi i самы споднi, а пад адтапыраную сярэдзiну грудзiны запiхаў рукавiцы або часам нават i шапку; "тоўсты чалавек зусiм iначай выглядае", - гаварыў ён аб гэтым сваёй жонцы.
У хутаранскай капэле ён граў на кларнеце i, лiчачы гэта вельмi важным i вялiкiм дзелам, стараўся заўсёды ўсiм гаварыць аб гэтым.
I цяпер, чакаючы адчынення сходу, ён гаварыў аб гэтым жа.
- Не тыя гады цяпер, - паважна выпускаў ён праз свае вусы слова за словам, - няма жаднага разгарнення. Вяселлi цяпер найбольш абыходзяцца без музыкi; вечарынкаў i розных там iгрышчаў зноў не спраўляюць, хiба трапiцца калi, гады ў рады, спектакль граць. Ды i то, якая там iгранка! - ты граеш аднаго марша, а кiшкi ў цябе другога. Мо а думаеце, цяпер, граючы, па-людску закусiш?! Бронь божа! Хiба яблык глымзанеш, больш нiчога. Вось бывала, калi забяруць дзе вяселле граць, дык, браткi мае, што там робiцца! Колькi я даўней, граючы, гэта, на вяселлi, кiлбас пераеў. Страшэнная моц! Каб збiраў у адно месца, дык напэўна назбiраў бы кучу, большую за гэтую будынiну.
- Адно, думаеце, кiлбас, - перабiў другi музыкант хутаранскае капэлы Гаронiм Цурубалка, даўжэйшы яшчэ за Данiеля i трошкi згорблены багатыр-шляхцiц. - Каб жа адно кiлбас. А пiрагоў... процьма! Бывала, выйграеш кракавяк ды зразу за стол. Набярэшся - ледзьве вылезеш. Не ведаеш, Данiель, пачом цяпер струны ў Слуцку? - раптоўна абярнуўся ён да Данiеля, каб паказаць, што гаварыць-то я гавару, але i дзела не забываю. I, не чакаючы адказу, зразу загаварыў далей к грамадзе мужчын: - Гэта, бачыце, у мяне адна струна, лiха ёй, стала дрынгаць. Абы смыкам да яе дабяруся, дык усё роўна, як цвiкам па шклу. Але потым нiчога, - дадаў ён, каб яшчэ больш паказаць сваю здольнасць ва ўсякiм дзеле, - нiчога, умеючы можна зрабiць, што гладка зыдзе, як на тое i трэба. У мяне нiколi нiхто фальшы не знойдзе. - I, падмiргнуўшы ўсёй грамадзе, ён важна дадаў: - Трэба ўмець як выкруцiцца, на ўсё трэба лоўкасць.
- Як жа ты выкручваешся? - запытаў нехта ззаду.
- Я?! Як толькi дабяруся да гэтае струны, дык у той жа момант таркану нагой бубнага Фабiяна Свiнкоўскага. А ён ужо ведае, што гэта значыць, i зразу з усiх сiл як урэжа ў барабан, дык i заглушыць усё. Тады трасцу разбярэ там хто якую фальш.
- Ха-ха-ха... О гэта дык музыканты, - зарагаталi ў грамадзе.
- Музыканты! - раззлаваўся Гаронiм. - Пры чым жа тут музыканты? Тут струна вiнавата, а не музыканты. А ён - музыка-а-нты! Вунь папытай у Фабiяна.
- Ат, што гаварыць, - абазваўся бубнач хутаранскай капэлы Фабiян Свiнкоўскi, якi даўно чакаў ужо якое-небудзь прычыны, каб уставiць сваё слова. - Кажа, музыканты яму нядобрыя, а таго не ведае, што гэтыя музыканты гралi ў касцёле на хорах, як прыязджаў бiскуп.
- Уй, гралi яны ў касцёле, - зацягнуў, смеючыся, вясковы Марцiн. - Каб гэтак лiхi на свеце жыў i быў, як гэта праўда. Чуеце, браткi, што гэта ён плявузгае?
- Ат, усякi ўсё ў свой бок горне, - абазваўся нехта ззаду.
- Можа, i ты з сваiм бубнам быў на хорах, га? Фабiян! - запытаўся скрозь смех Марцiн i вызваў гэтым доўгi i моцны рогат.
Фабiян, бачачы, што ўгаварыўся, махнуў рукою i недзе згiнуў. Засмуцiлiся нават i Гаронiм з Данiелем i гэтаксама адышлiся назад. I ўся грамада стала разбiвацца на новыя кучкi.
А тым часам сталi падыходзiць вясковыя. Час ад часу паволi адчынялiся скрыпучыя дзверы i прапускалi ўсярэдзiну шэрых ад змроку людзей.
Прыйшоў чырвоны, як бурак, Тодар Грыб, у чырвонай мультановай кашулi, выпушчанай з-пад камiзэлькi, i ў суконным халаце наапашцы.
Моцна i густа сапучы з-пад сваiх велiзарных вусоў, ён некалькi хвiлiн пастаяў каля дзвярэй, разглядаючы, к якой тут лепш грамадзе прыстаць з гутаркамi, потым паволi пайшоў у самы цёмны кут, дзе Грыгор Шамяцiла, шапяляючы на гукi "ж" i "ц", не спяшаючы расказваў "гiсторыю пра Бога i яго слугу - чалавека".
