- Магу... магу... - шаптаў Iван, чытаючы ўласныя, немаведама калi напiсаныя тэксты, i свавольнiца Муза, паблукаўшы па навакольлi, лёгкiм ветрыкам залятала ў пакой.
Гэтым разам хадзiць па лябараторыi не было сiл: ён проста сядзеў, абхапiўшы рукамi голаў i невiдушча глядзеў на падрапаны край стала.
Стол, дарэчы сказаць, займаў добрую трацiну пакою, быў куплены гадоў пятнаццаць назад ва ўдавы аднаго клясыка i, падобна, захоўваў у сваiм нутры думкi былога гаспадара. Нездарма ж першы напiсаны за iм твор - аповед "Маня з Заказельля" - сюжэтна нагадваў апошнi раман памерлага клясыка. Вось i цяпер, пазiраючы на завiлыя драпiны, Iван згадаў героя таго рамана - калгаснага мэханiзатара Сьцёпку, якi, пакахаўшы бiблiятэкарку Клаву, кiнуўся зь сякерай на цяжарную жонку. Уваччу - дарэшты выяўна - паўстаў Сьцёпка-мэханiзатар зь сякерай у руках, увушшу - таксама выяўна - прагучаў жончын голас: - Думае, я яго кармiць буду! - i Iван, каб разагнаць чмуру, ускудлацiў валасы на скронях.
Словы, сказаныя жонкаю паўгадзiны таму, пазбавiлi ня толькi творчага натхненьня, але й душэўнай раўнавагi. Душа Iванава ўжо даўно абмiрала ў прадчуваньнi такiх слоў, i вось яны былi сказаны...
Трэба было штосьцi рабiць, шукаць нейкую працу. Пагатоў, многiя лiтаратары ўжо даўно недзе ўладкавалiся, зарабляючы на хлеб з тонкiм слоем "Рамы". Паэт Мiнковiч падаўся ў начныя вартаўнiкi, эсэiст Анкуда зьехаў у родную вёску i гадаваў там трусоў, драматург Шабуня плёў кашы, а празаiк Ганчарык - заўзяты весялун i залётнiк - гандляваў на Камароўскiм рынку цi то шкарпэткамi, цi то бюстгальтарамi, цi то яшчэ нейкай халерай.
Апошняе прозьвiшча захрасла ў мазгах, i Iван прыгадаў, як летась весялун i залётнiк прапанаваў яму ўключыцца ў базарны бiзнэс. Тады ён толькi рагатнуў у адказ, а цяпер, успомнiўшы тую размову, падняўся на ногi i засяроджана пачухаў патылiцу.
III
На выцьвiлым небе не было нi аблачынкi, i сонца палiла як не ў сабе. Пакуль Iван датупаў да Камароўкi, мазгi амаль што расталi, i кропля ядранага поту сьвярблiва кацiлiся па драбах.
Адразу ж ля брамаў яго падхапiў людзкi натоўп, сьцiснуў з усiх чатырох бакоў, пацягнуў за сабой у напрамку павiльёна "Насеньне". Абышоўшы два разы вакол павiльёна, даверху завешанага скуранымi курткамi, i зразумеўшы, што базарны бiзнэс - гэта не для яго, Iван памкнуўся да выхаду i пачуў, як недзе непадалёку пакрыўджана загарлала кабета:
- А чыво эта вы са мной па-беларускi разгаварваеце?
Давялося стаць на дыбкi, выцягнуць шыю.
- Купiла трусы мужыку... палез у ваду i краска ў с... уелася. Нiчым не адмыць, - галёкала кабета, махаючы ў паветры чырвона-зялёнымi трусамi.
Ганчарык - а лаялiся, вядома ж, на яго - хваравiта крывiўся, змучана аддзiмаўся i, мяркуючы па ўсiм, ня ведаў, што адказаць кабеце, якая патрабавала вярнуць ёй сорак мiльёнаў. Магчыма, Ганчарык i вярнуў бы грошы, ды тут яго падтрымала маладая гандлярка, што вытыркнулася з-за калашыньня разьвешаных штаноў.
- Пемзай пашаруй! - жартам выдала гандлярка, i кабета, забыўшыся на Ганчарыка, накiнулася на тую зь лютымi праклёнамi.
Базарная лаянка Iвана ня толькi ўразiла, але й занепакоiла. Ён утулiў голаў у плечы, прыгнуўся, каб не патрапiць Ганчарыку на вочы, але калега крутнуў галавой, i яны сутыкнулiся позiркамi.
Ганчарыка сустрэчы ня надта ўзрадавала: калега ўздыхнуў, скасiў вока на сварлiвую кабету i, спахапiўшыся, стаў зрываць зь вяроўчыны разьвешаныя мэтлахi ды запiхваць у вялiзную цыратавую сумку.
- Усё, зь мяне хопiць! - выгукнуў весялун i залётнiк, усьпёр напакаваную сумку на голаў, як гэта робяць афрыканскiя тубыльцы, i кiўком галавы загадаў Iвану iсьцi сьледам.
Не згаворваючыся, яны рушылi ў напрамку прадуктовай крамы. Ганчарык за ўсю дарогу не прамовiў нi слова; нават купляючы газэту ў шапiку, моўчкi паказаў пальцам на тыднёвiк "Наша Пiва", i толькi ля крамных дзьвярэй, дастаўшы з кiшэнi пачак грошай, коратка запытаў:
- Пiшаш?
У адказ Iван неакрэсьлена страсянуў галавой, потым гэтак жа неакрэсьлена кiўнуў i хуценька падаўся ў краму.
Лёшку Ганчарыка ў пiсьменьнiцкiм асяродку ня надта любiлi. Быў ён творцам таленавiтым, амбiтным i, да таго ж, церабiў, а то й рэзаў праўду-матку. Калi Ганчарыка пыталiся, што ён думае пра новы раман цi аповед якога-небудзь жывога клясыка, Лёшка заўсёды хмурнеў i прамаўляў ня надта мiлагучнае слова (каб чытачы здагадалiся - што гэта за слова, паведамiм: яно сугучнае драсёну, Дрысе i Дрысьвятам).
Праўда, была ў Лёшкi й дадатная рыса: калi хто з знаёмцаў прасiў грошай на пахмелку, ён нiкому не адмаўляў, а, атрымаўшы буйны ганарар, частаваў братоў-пiсакаў на поўную губу.
Частаваў Ганчарык i Йвана. Налiваў гранёную шклянку, абдымаў за плечы i, згадаўшы "Маню з Заказельля" - той самы аповед, у якiм трактарыст Трыфан кiнуўся з сякерай на абрыдлую цешчу, - прамаўляў сваё ўлюбёнае слоўца. Iван пры гэтым ня мог уцямiць - жартаваў Ганчарык цi казаў усур'ёз; прытоеная крыўда штораз падступала да горла, i даводзiлася заганяць яе ў страўнiк глытком пякучай гарэлкi.
... Стоячы ў чарзе, Iван пералiчыў грошы, i старая крыўда зварухнулася на дне страўнiка. "Я ў падзёртых штанах хаджу, а ў гэтага прайдзiсьвета па мiльярду ў кожнай кiшэнi", - бязгучна прабубнеў Iван i, кiўнуўшы прадаўшчыцы, цяпер ужо ўголас прамармытаў:
- Тры вiна i слоiк салянкi.
IV
Жлукцiць такою парою вiно можна было толькi ў адным месцы: ля рэчкi. Туды яны i скiравалi.
Людзей на рэчцы было аж занадта. Сам бераг апанавала дзятва - вiскат стаяў неверагодны, крыху зводдаль усё было застаўлена машынамi, на вузкай лугавiне ўпокат ляжалi тлустыя цёткi, падставiўшы сонцу свае неабдымныя жываты, i пiсьменьнiкi, паблукаўшы, знайшлi сабе месца пад гонкай бярэзiнай, якая, аднак, амаль не давала ценю.
Пакуль Iван адкрываў салянку i адкаркоўваў пляшку, напарнiк, сьпехам распрануўшыся, пабег да вады. Ганчарык любiў купацца - мог адседзець у вадзе цэлую гадзiну, Iван гэта ведаў, а таму, нюхнуўшы счарнелую салянку, устурбавана зiрнуў з-пад рукi на тлумны бераг.
Калега вярнуўся хвiлiн празь пяць - задыханы i задаволены.
- Давай i ты... адразу палягчэе, - бадзёра гукнуў Ганчарык, казелячы вочы на кабету, што загарала непадалёку.
Iван адмахнуўся ад такой прапановы, напоўнiў шклянку - у бяздоннай ганчарыкаўскай сумцы знайшлiся i сьцiзорык, i вiдэлец, i шклянка - i натхнёна пацёр далонi:
- Паехалi!
Першую пляшку адолелi моўчкi, Iван адкаркаваў другую i, упiхнуўшы ў рот жмутак асьлiзлай салянкi, у сваю чаргу запытаў:
- А ты... пiшаш што-небудзь?
Калега зiрнуў на кабету, i тая, адчуўшы мужчынскi пагляд, зьняла з носа лiсьцiк трыпутнiку i падабрала пукаты жывот. Ганчарык нiчога не адказаў, выцягнуў з сумкi "Наша Пiва", а разам зь ёю яшчэ адну газэту - "Лубянскi набат".
- Во ё... кiяскёрка не дагледзела - упёрла, - уражана мацюкнуўся весялун i залётнiк, узяў "Лубянскi набат" двума пальцамi - нiбыта гэта была здохлая вужака - i кiнуў Iвану: - Зрабi сабе капялюш, а то галава ўгрэецца.
Iван садраў корак з трэцяй пляшкi, навалiўся плечукамi на сумку, разгарнуў газэту. Без асаблiвай увагi прачытаў развагi прафэсара Кракадзiлава пра натаўскiх людажэраў, потым пераключыўся на артыкул лiтаратуразнаўцы Лява Бердашкевiча аб крывавых оргiях, што ўчыняюцца ва ўправе ПЭН-цэнтра, потым пазяхнуў i памацаў угрэтую макаўку. "I сапраўды - трэба зрабiць якi каптур", з гэткаю думкаю Iван склаў газэту ў дзьве столкi i паскроб няголенае падбародзьдзе. Апошнi раз ён займаўся такой справай гадоў трыццаць таму i адразу ня мог уцямiць - куды якiя канцы загiнаць. Як бы там нi было, а нейкую падабiзну каптура ён усё ж такi зьляпiў i нацубiў на самыя вочы.
Не пасьпеў Iван зьмежыць павекi, як слых напоўнiўся набатным звонам. Званы гулi недзе далёка, цi не за рэчкай. Неўзабаве набат стаў мацнець i ўраз рабiцца ўсё больш адрывiстым i бразгатлiвым. Стваралася ўражаньне, што нехта зацята бiў чымсьцi жалезным у падвешаную рэйку. Iван разьмежыў павекi, страсянуў галавою. Сон, здавалася, доўжыўся кароткую хвiлю, а Ганчарык мiж тым ужо сядзеў ля кабеты, i цёплы ветрык даносiў да вушэй абрыўкi фраз:
- Што ж вы... такая элегантная... i адна?
Рука мiжволi пацягнулася да пляшкi, Iван зрабiў ладны глык - ажнуль закашляўся - i зноў навалiўся на сумку. Нейкая хваравiтая стома авалодала целам i Iвану падалося, што ён плыве ў пругкiм паветры, не даючы рады паварушыць нi рукой, нi нагой. Дзесьцi зноў ударылi ў рэйку; удары сталi сыпацца ўсё часьцей i часьцей, аж пакуль не ператварылiся ў ляскат танкавых гусенiц. I вось, на тле злавеснага ляскату, прагучаў суворы i крыху надтрэснуты голас:
- Натаўскiя бранятанкавыя армады ўжо гатовыя былi рынуцца на ўсход, каб расьцiснуць сваiмi тракамi славянскiх дзяцей i жанок, ды на iхнай дарозе грознай скалой паўстаў Абаронца Ўсiх Славянаў...
Гэта быў ня сон, а нейкае трызьненьне. Надтрэснуты голас слова ў слова паўтараў надрукаваны ў газэце артыкул, i ў Iвана ад такой праявы - ён адчуў гэта - варушылiся i выпроствалiся мазгавыя зьвiлiны, халодным сьвербам працiнаючы ўгрэты голаў. Ён паспрабаваў растулiць павекi i раптам убачыў Абаронцу Ўсiх Славянаў. Убачыў не ўсяго яго, а толькi перапэцканыя ў глiну гумовiкi ды калашыньне картовых штаноў. Абаронца быў такiм магутным i велiчным, што, пачынаючы ад крысься балоньневай курткi, хаваўся ў шэрых аблоках. Надтрэснуты голас яшчэ сьвiдраваў левае вуха, але Iван ужо нiчога ня чуў. Ён зачаравана глядзеў угору, i духi яму займала ад велiчы Славянскага Волата.
