- Дубчык, у цябе хоць з раднi хто застаўся?
- Ды няма нiкога.
- А сястра старэйшая? Клаўдзiяй, здаецца, звалi?
- Дык памерла.
- А малодшая?
- Тожа памерла.
- А Кандрусёва старэйшы сын. Ён жа табе дваюродным братам даводзiўся?
- Таго ў вайну забiлi.
- Дык што ж ты - адзiн?
- Ну, - цiха азваўся Дубчык.
Дубчык i сапраўды жыў бабылём, адзiн у старой хаце, скацiны нiякай ня меў, не трымаў нават курыцы, рабiў у калгасе па спэцыяльнасьцi "куды пашлюць", еў, дзе што дадуць. Пiў, колькi нальюць, паводзiў сябе цiхмана i непрыкметна. Калi дзе перабiраў, дык там i засынаў - хоць на лаўцы ў хаце, хоць пад кустом у полi. Мужыкi яго недалюбвалi за недаросласьць, а болей за схiльнасьць да дармаўшчыны - у кураве цi выпiўцы; бабы ж нават любiлi - за безадмоўнасьць. Калi дзе што трэба было з мужчынскае працы - напiлаваць дроваў, узьлезьцi на страху да комiна цi выкапаць магiлу нябожчыку, найперш клiкалi Дубчыка. I той рабiў. Пра плату не пытаўся нiколi, ды яму рэдка i плацiлi, - звычайна давалi на бутэльку цi самую бутэльку, якую Дубчык тут жа i выпiваў - з выпадковым сабутэльнiкам. Але i сам пры выпадку не пудлаваў, калi у каго пасьпявала выпiўка. На тое ён меў адмысловы нюх i свайго не ўпускаў нiколi.
Празь якiх паўгадзiны на падворку паявiўся Снайпер-Iван, за iм нетаропка ступаў Саўчанка, якi моўчкi дастаў з кiшэняў пiнжака дзьве паўлiтры, з важнасьцю паставiў на стол.
- Ого! - мiжволi вырвалася ў гаспадара.
- Вось табе i ого! - перадражнiў яго Снайпер-Iван. - Дубчык, а ну, давай, нарвi цыбулi. I гэта - хлеба! Што ў цябе, вучыцель, хлеба няма?
- Хлеб ёсьць. Зараз...
- Дык налiвай!
Пакуль гаспадар хадзiў у хату, шукаў хлеб i надзяваў пiнжак, Снайпер-Iван з Саўчанкам налiлi па шклянцы i выпiлi. Дубчык тым часам нарваў побач на агародзе ладны пук цыбулi. Затым настала iхная з гаспадаром чарга выпiць з тых самых шклянак. У бутэльцы засталося няшмат.
Выпiваць зручна было i стоячы, але каб курыць, мабыць, трэба было сесьцi. На гэты раз за столiкам уладкавалiся Снайпер-Iван з Саўчанкам, гаспадар прымасьцiўся пад грушай, а Дубчык на водшыбе ля вугла, на краi падмурку. Ён не курыў i ў гутарцы амаль ня ўдзельнiчаў. Так, калi запытаюць, адкажа. Але цяпер у яго нi пра што не пыталiся, трое дбалi аб сваiм, i Снайпер-Iван усё ня мог супакоiцца.
- Прыехаў, падлюга! Думае, тут пра яго забылiся. Не, я яму, падлу, таго не дарую...
- А што ты яму зробiш? - спакойна запытаўся Ляплеўскi. - Солi на хвост насыплеш?
- Ды ўжо адпомшчу, сабаку.
- Як? У газэтку напiшаш? - зьедлiва дапытваўся Ляплеўскi. - Вунь адзiн напiсаў, дык з партыi выключылi. За паклёп!
- Не, я пiсаць ня буду! Я яго заб'ю! - нечакана для сябе вырашыў Снайпер-Iван. - А што? Што так гледзiцё?
- Такi рашучы! Глядзi, каб штаны ня ўпалi.
- А i праўда, - стрымана азваўся Саўчанка. - Такому адпомсьцiць - ня грэх. Было ў Сiбiры, аднога вертухая да кедра ў тайзе прывязалi. Празь месяц знайшлi - адзiн шкiлет. Камары заелi.
- Ага, то ў Сiбiры! - з зайздрасьцю вымавiў Снайпер-Iван. - А тут дзе прывяжаш? Свае ж i адвяжуць. Каторыя сексоты.
- Ня ўсе ж сексоты, - цiха зазначыў Ляплеўскi.
- Хапае. I ў нас таксама.
Ляплеўскi не запярэчыў, толькi прыслухаўся, каб зразумець, на што той намякае? Ляплеўскi заўсёды быў чуйны да нават малога намёку такога кшталту, бо за намёкам магла быць небясьпека цi яе блiзкi сыгнал. Тое, што некалi пасобiла яму ў жыцьцi, дало магчымасьць скончыць iнстытут i нават уступiць у партыю, цяпер вельмi проста магло ўсё спляжыць. Настала iншая пара, пачалася новая палiтыка, i невядома яшчэ, як там, наверсе, паставяцца да iнстытуту сексотаў. Могуць тайна аддзячыць, а могуць i адкрыта спагнаць. У кожным разе было няпэўна i неспакойна. Нарабiў гэты дурань Хрушчоў вэрхалу ня толькi з кукурузай...
Спакваля зусiм зьвечарэла. Густаваты прыцемак праглынуў ужо агарод i падворак, накрыў дрэвы i дахi. Усё навокал сьцiхла, стаiлася насустрач летняй кароткай начы. Толькi пад грушынай за хатай чулася стрыманая гамонка падпiтых людзей, ды мiльгалi ў змроку чырвоныя агеньчыкi цыгарэтаў. Адзiн, выгнуўшы крутую дугу, зьнiк у гародзе за плотам. Снайпер-Iван са злосным мацюгом вырашыў:
- Годзе пiць! Мальцы мы цi засранцы! Гайда помсьцiць!
- Яшчэ бутэлька засталася, - напомнiў Ляплеўскi.
- Тады налiвай! Але па апошняй. Вунь Дубчыку, а то ён мала выпiў.
- Ды выпiў я. Можа, годзе? - няпэўна азваўся Дубчык, аднак, пасоўваючыся блiжэй да стала.
- Выпi. I ты, сусед, выпi, - запрапанаваў Снайпер-Iван Саўчанку. - Там, брат, сiла спатрэбiцца.
- Ад гарэлкi сiла? - усумнiўся Саўчанка.
- А ты думаеш - не? Выпiўшы заўжды дужэйшы за цьвярозага. Навука гаворыць, чытаў.
- Але ноччу нядобра. Нiбы бандыты, - сказаў Ляплеўскi. Яму, пэўна, ня надта хацелася лезьцi ў даволi сумнеўную справу, ды ён ня мог устаяць ад напору Снайпера-Iвана.
- Нам, значыць, па начы нельга? Ага? А iм дык было лацьвей. Заўжды ноччу шчыравалi, каб сьведкаў не было. Я ж памятаю, мне iшоў пятнаццаты год. Прыехалi трох: гэты Вусаў i зь iм яшчэ два мiлiцыянты. Касаты - за панятога. Паднялi ўсiх апоўначы, толькi заснулi. Бацька якраз пастаўкi вазiў на станцыю, прыехаў азяблы, змораны, толькi чунi разуў, анучы ля грубкi разьвесiў. Уставай, ты арыштаваны. I вобыск. Усё перавярнулi, у дзежку з капустай шампалом шпыралi - контррэвалюцыю мацалi. Польскi шпiён! А я, панiмаеш, ня дужа й спалохаўся, бо ведаю ж: не шпiён, мяне яны ня возьмуць. Чаму так думаў, дурань безгаловы? Вунь жа вас, Саўчанка, усiх пабралi, табе ж таксама было няшмат гадоў...
- Дык то ж у трыццаць трэцiм, - азваўся з-за столiка Саўчанка. - На ссылку ўсiх бралi: i старых, i малых.
- А я скуль ведаў: на ссылку цi на расстрэл? Сядзеў зь дзецьмi ў запеччы, каб вобыску не мяшаць, а бацьку яны ля парога з узьнятымi рукамi пад вiнтоўкай трымалi. Бачу, гэты Вусаў выцягвае з куфэрка маю будзёнаўку з чырвонай зоркай. Скажу вам, неяк увосень бацька прывез з кiрмашу, дужа яна мне падабалася, тая будзёнаўка з маленькiмi такiмi гузiчкамi, таксама з зорачкамi. Я ж змалку да вайсковага прыхiльнасьць меў, шкада, праз калецтва не давялося нават да сяржанта выслужыцца.
- Во чаму ты гiмнасьцёрку ўпадабаў. Трэцi год з плечаў не скiдаеш, - цiха пасьмiхнуўся Саўчанка.
- А што - паважаю. Але не пра тое гаворка. Надзеў раз тую будзёнаўку ў школу, ну мальцы й наляцелi: дай ды дай памераць. Адзiн гузiк i адарвалi. Бацька ўвечары пабачыў i адабраў, кажа: сьпярша аблавушку данасi. Крыўдна было, але, думаю, ладна. Ужо хутка дваццаць трэцяга лютага, дзень Чырвонай Армii, ужо тады ён пра мяне ўспомнiць. Выпрашу. Ды во - кукiш, а ня дзень армii. Вусаў гэты маю будзёнаўку мiлiцыянту аддаў, кажа: не дамо польскаму шпiёну чырвонаармейскi ўбор кампрамэтаваць. Тая будзёнаўка мне затым два гады сьнiлася.
- Таму ты i снайперам стаў? - спытаў Ляплеўскi.
- Не, снайперам не таму. Снайперам - гэта па слабасьцi характару. У партызанку, як вока асколкам выбiла, ну трохi загаiлася, а тут блякаду немцы распачалi. Загад: усiх iнвалiдаў у строй. Якраз снайпера нашага Бiклагу забiла, вiнтоўка з прыцэлам засталася. Каму яе аддаць? Усе адмаўляюцца: то не магу, то ня ўмею. Вядома, дрэйфяць, бо тут адвагi паболей трэба, чым з простым ружжом. Дык камандзiр кажа: Iвану Ярашэвiчу, у яго адно вока спраўнае, а другога няма, то i прыплюшчваць ня трэба. Будзе бiць нямецкiх захопнiкаў. Во я i бiў, як снайпер. Двух палiцаяў шлёпнуў i аднаго захопнiка. Як цяпер памятаю: ранiчкай на ўзьлеску вылез зь люку на танку, узiраецца ў дальнi ўзьлесак зь бiнокля. А я праз сто мэтраў пад кустом ляжу. Ну, я яму й гваздануў проста пад бiнокаль, так i абвiс у люку.
- Герой! - няпэўна сказаў Ляплеўскi.
- А ты думаў! Мэдаль "За адвагу" ня кожнаму давалi.
- Ну, i камандуй. А мы за табой.
- Лады, мальцы! Тады яшчэ па калiву, i завязалi. А то... Ня знаю, якi ён цяпер, а тады ладны бугай быў.
- Ня думай, не зьмiзарнеў. Такiя не мiзарнеюць, - сказаў Саўчанка.
Яны i яшчэ выпiлi - на гэты раз моўчкi, ужо агорнутыя новым клопатам, якi абрынуў на iх гэты няўрымсьлiвы Снайпер. Пасьля Ляплеўскi ненадоўга адлучыўся да плоту i зноў вярнуўся да столiка. Iншым разам пара было ўжо i разыходзiцца, усё ж купальская ноч караценькая, ды нейкая сiла трымала iх разам, як змоўшчыкаў небясьпечнае справы, якая немаведама яшчэ чым скончыцца. I яны ўсе сядзелi за столiкам, на якiм цьмяна шарэла газэта зь дзьвюма парожнiмi шклянкамi. Саўчанка нялоўка неяк саўгануў локцем i скiнуў кудысь кавалак хлеба, якi тут жа палез шукаць у траве. I доўга ня мог знайсьцi, пакуль Дубчык не намацаў яго зводдаль на сьцежцы.
- I каб усе разам! Каб нiхто не сачкануў, - папярэджваў Снайпер-Iван.
- А чым мы яго? - прастадушна запытаўся Дубчьж.
- А хто чым. Бяры кол або камень. Нажа няма?
- Нажа няма, - сказаў Ляплеўскi бязь ценю гумару.
- Дык прынясi! Ужо ж у хаце нож ёсьць?
- Не, няма.
- Ну i хазяйства! Нават нажа ня маюць. А калi зарэзаць каго?
Дубчык аж дробненька засьмяяўся ад таго Iванавага досьцiпу, а можа, успомнiўшы, што i ў яго не было нажа. Можа, гады чатыры, як зламаўся бацькаў саморобны, выкуты ў местачковай кузьнi, з драўлянымi тронкамi. У сваёй бабыльскай гаспадарцы Дубчык абыходзiўся сякерай, праўда, таксама старой i заржаўленай, зь нязручнай i кароткай расхiстанай ручкай. Яшчэ ягоны бацька, калгасны вартаўнiк, зьбiраўся яе паправiць, мацi ўсё лаяла яго за няздатны iнструмэнт, ды так i не сабраўся да арышту. Тупаючы марознай зiмой ля калгаснага сьвiрану, ён усё сьпяваў прыпеўкi - недзе пачутыя, а таксама ўласнага сачыненьня, часам бязглуздыя, а часам з пэўным дужа надзённым сэнсам. I хтосьцi яго ўчуў. Цi адмыслова падслухаў. Як арыштавалi ўначы, дык гэты Вусаў, мабыць, не стрымаўшыся, працытаваў адну, якая на ўсё жыцьцё ўрэзалася ў памяць падлетка-сына: "У калгасе добра жыць, хто на могiлках ляжыць". Бацька тады аж заўсьмiхаўся з радасьцi ад увагi да ягонай творчасьцi. Тады наўрад цi ён прадбачыў, што i сам хута ляжа на нейкiх могiлках, i паўмiраюць малымi ягоныя тры дачушкi, састарыцца сынок, а тая сякера-iнвалiд з раструшчаным тронкам усё будзе служыць. Несьмяротная сякера.
