На хаду глытаючы трунак, Лябёдка кiнуўся да дзьвярэй, а сьледам, падхапiўшы сябруковы кiрзач, рынуўся ў сенi й Iван.
- А што ж гэта такоя-а!! А цi ж не цябе я кармiла-гадавала-а?!
Яны вылецелi на ганак, ачмурэлымi вачыма паглядзелi спачатку на бабцю Мар'яну, потым на перакуленыя ночвы i на пляму крывi ля дзьвярэй сьвiнушнiка. Кабана, якога яны зьбiралiся смалiць, на двары не было.
- А куды ж ты зьбег... куды ж ты зьбег, мой парсючо-ок?! - галасiла старая, i ад гэтага ляманту стыла кроў у жылах, сьцягвалася скура на лобе, i гарачыя голкi калолi ў пахвiне.
Тупкая сьцяжына, што вяла са двара да весьнiц, была пазначана крывавай пасмай, крывёю былi запырсканы i самi весьнiцы, i Лябёдка, перш чым кiнуцца за кабаном, сьцiснуў кулакi i кляцьвенна выдыхнуў:
- Далёка не ўцячэш!
Iван ляцеў, ня гледзячы нi вока, нi бока, а паперадзе, прыпадаючы на босую нагу, бег, як жару хапiўшы, былы кiнамэханiк Лябёдка.
Крывавы сьлед кiраваў да берага ракi. Перагнаўшы сябра, Iван першым уляцеў у кусты, спынiўся на iмгненьне, каб падняць згубленую вепруком вяроўку, i сябра, наляцеўшы на яго, засоплена вылаяўся:
- Чаго ты тут стаў, як ёлупень...
Iван пацёр пабiты азадак, застагнаў, падхапiў вяроўку i так - зь вяроўчынай у адной руцэ i з кiрзачом у другой, - дадыбаў да вады.
- Вунь ён, сука, на дне ляжыць! - не сваiм голасам гукаў Лябёдка, апантана ўглядаючыся ў рачную плынь. Яшчэ празь iмгненьне сябрук ускочыў на камень, няўклюдна махнуў рукамi i нечакана плазам паляцеў у ваду. Халодныя пырскi ўзьнялiся ў халоднае неба, разьляцелiся ва ўсё канцы, кранулiся Iванавага твару.
- Сьлiзка, халера... лёд пад нагамi... - выгукнуў памiж мацюгамi Лябёдка i вокраччу вылез на бераг. Не падымаючыся з каленяў, ён працягнуў Iвану нецярплiвую руку, а Iван не зразумеўшы - што трэба напарнiку, прапанаваў таму кiрзавы бот.
- Вяроўку дай, йоп... - вылаяўся сябрук, схапiў вяроўку i, насунуўшы пятлю на цэўку рукi, зноўку папоўз да вады.
- Трымай, зашмаргу накiну... - Лябёдка чхнуў, страсянуў голай пяткай, i Iван, зразумеўшы такi жэст, ухапiў сябра за ногi. Наперадзе, мэтрах у трох ад берага, i папраўдзе штосьцi бялела. Лябёдка ўвайшоў на руках у ваду, замер на iмгненьне, усё адно як той кабан, раскусiўшы яблык, потым зноўку чхнуў i паехаў на руках, сьлiзгаючы далонямi коўзкiм дне. Iван паспрабаваў выцягнуць сябра на бераг, пры гэтым наступiў на вяроўку, i сябра, пусьцiўшы бурбалкi, адчаўна ўдарыў яго пяткай у пахвiну. Ад удару пацямнела ўваччу, падкасiлiся ногi, i цяпер ужо Iван, пасьлiзнуўшыся, з усяго маху абрынуўся ў Ловаць.
Ад ледзяной вады заняло дух, халоднымi шчымётамi сьцiснула сэрца. Пачабохтаўшыся ў рацэ, Iван ухапiўся рукой за Лябёдкавы штаны, потым за нейкi кусьцiк i, коўзаючыся на каленях па лёдзе, вылез на бераг.
- А навошта ж я цябе кармiла-паiла-а! А навошта ж я цябе дала калоць гэтым няўпрочына-ам! - надрывалася ў кустах бабка Мар'яна.
- Ну, што стаiш, як усраўшыся? - адплёўваючыся тваньню, выгукнуў Лябёдка. - Бяжы, цягнi якую жардзiну!
Iван памкнуўся бегчы, але ногi амаль ня гнулiся, i давялося шыбаваць на паўсагнутых, ляскаючы зубамi i сьцепанаючыся пасьля кожнага парыву ветру. Выламаўшы жардзiну, Iван згледзеў дзьвюх цётак, якiя беглi да ракi i, ня цямячы - хто патануў, заломвалi рукi i гэтак жа, як бабця Мар'яна, галасiлi. А д гэтага ляманту Iвану нават зрабiлася горача, ногi набылi былую гнуткасьць, i ён, узьняўшы жэрдку над галавой, як гэта робяць афрыканскiя тубыльцы, на злом галавы кiнуўся да берагу.
Лябёдка падхапiў жэрдку, крутнуў яе, перакiдваючы з рукi на руку, i пры гэтым заехаў адным канцом у лоб асiплай ад крыку Мар'яне. Бабка ацiхла, жордка торкнулася ў ваду, i па тым гуку, якi даляцеў з рачных глыбiняў, можна было зразумець, што на дне ляжаў не вяпрук, а вялiкi камень.
- Што рабiць будзем? - улякнута запытаўся Iван, калi яны адбеглi мэтраў на дваццаць нiжэй па цячэньнi.
- Што-што... Кiпцi драць, пакуль нумары ня згледзелi! - Лябёдка шпурнуў жардзiну ў раку, загадаў Iвану прыхапiць ягоны бот i, прыгнуўшы голаў, кiнуўся, прадзiраючыся скрозь кусты, у бок бабчынай хаты.
Iван дагнаў кампаньёна ўжо за вёскаю. Сьвецячы голай пяткай, кампаньён бег, пiхаючы матацыкал, на хаду нацiскаў на понаж, спрабуючы завесьцi свой драндулет, i пры гэтым прыкметна накульгваў на левую нагу.
- Аб-буваць... б-будзеш? - гукнуў Iван, махаючы ў паветры кiрзачом.
- У кусты заедзем - тады, - кiнуў праз плячук кампаньён, не збаўляючы тэмпа. - Давай лепш... падпiхнi! - i Iван, ушчаперыўшыся зубамi ў халяву Лябёдкавага кiрзача, вызвалiў такiм чынам рукi i ўпёрся абедзьвюма рукамi ў сядзеньне "Панонii".
Заехаўшы ў кусты, спынiлiся, каб выкруцiць мокрую вопратку. Iван вылiў ваду з чаравiка, выкруцiў кашулю, майку i шкарпэткi. Нагавiцы выкручвалi на пару з Лябёдкам i круцiлi iх да тае пары, пакуль штаны не затрашчалi.
- Н-не п-памятаеш, п-пад якую л-лапатку я ям-му ўляпiў? - запытаўся сябра, калi штаны былi выкручаны.
Згадваючы, пад якую лапатку была загнаная швайка, Iван зiрнуў угору, страсянуў мокрай чупрынаю i, набiраючы паветра для чыху, вымавiў:
- Пад правую.
- Пра-авую... - перадражнiў кампаньён, сморкнуўся ў жменю i, выцягнуўшы з кiшэнi разьмяклы трульнiк, прыляпiў яго на голую лытку.
Iван хацеў сказаць нешта ў сваё апраўданьне, але скiвiцы зьвяло ад холаду, Ён зiрнуў на дрыжачую Лябёдкаву лытку, чхнуў другiм разам i выцер вiльготнаю майкай сьсiнелыя вусны.
Матацыкал анiяк не заводзiўся. Каб яго завесьцi, патрэбны быў разгон, роўная дарога. Яны ж лезьлi па такiх калдобiнах, што ў Iвана ад натугi нават халодны пот выступiў на лобе. Змарыўся i гаспадар "Панонii". Лябёдка глуха соп, штохвiлi пляваўся, клянучы "мадзярскага пердуна" (так ён называў матацыкал), бабчынага кабана i ўсьвяцкiх пылякаў.
Вятрыска, якi дзьмуў у сьпiны, праймаў да касьцей, увушшу гуло i зьвiнела, уваччу мiльгцелi чорныя мятлушкi, i пiхаць "пердуна" ўжо не ставала сiлы. Нейкая хваравiта-млявая стома разьлiлася па целе; Iван ня столькi пхаў матацыкал, колькi абапiраўся на яго, каб лягчэй было iсьцi.
- Нiчога, Ваня, зараз бальшак будзе... там дарога пакатая... завядзёмся... - мармытаў Лябёдка, i словы гэтыя зморана застывалi ў горле.
Калi да чурылаўскага бальшака заставалася ня болей, чым паўкiлямэтры, паперадзе блiснула сьвятло, i натужлiва застагнала машына. Каб не трапляць абы-каму на вочы, яны збочылi з праселiцы, прыхавалiся разам з матацыклам за кустамi.
Па прасёлку кратаўся, абмацваючы навакольле сьвятлом фараў, вуркатлiвы "ўазiк". Лябёдка праводзiў легкавiк дапытлiвым позiркам, жарынкi фараў лiхаманкава заскакалi ў ягоных вачах, i ён, утулiўшы голаў, ледзь чутна прашаптаў:
- Цi не мянты паехалi?
Цяжка сапучы, яны выкацiлi "пердуна" на чурылаўскi гасьцiнец. Пхнуўшы матацыкал апошнiм разам, Iван павалiўся на халодны жвiр, заплюшчыў вочы i па шоргату шын адчуў, што Лябёдка павярнуў не направа, у бок Чурылава, а ў супрацьлеглы бок.
- Праз Рамнi паедзем. У Чурылаве павязаць могуць. Бачыў, "уазiк" паехаў? Лябёдка таргануў нагою понаж, але матацыкал нават ня чхнуў. - Уставай, Ваня, кiлямэтраў празь пяць вёска будзе - там i заначуем.
... Ён iшоў, не адчуваючы пад сабою ног. Колькi разоў яго заносiла ў прыдарожную канаву, ён падаў, хвiлiну-другую ляжаў нерухома i, лiзнуўшы перасьмяглым языком заiнелую травiну, падымаўся i зноўку тупаў па дарозе.
Лябёдка быў недзе далёка наперадзе. Напачатку зь цемры даляталi кароткiя мацюгi, а потым усё ацiхла, i навакольныя зыкi патанулi ў замарачным шуме, якiм поўнiлася галава. I ня чуў Iван нi шоргату ўласных крокаў, нi шапаценьня алешнiку, нi брэху сабак удалечынi, i замарачны шум, якi апанаваў сьвядомасьць, здаваўся яму пошумам вады ў iнтэрнатаўскiм душы. Ён стаяў пад цёплым дожджыкам, вада лiлася на грудзiну, на плечы, казытлiва зьбягала па сьпiне, i настылая душа ягоная расьцякалася разам з вадою ў акiяне цеплынi i лагоды. Павалiўшыся ў траву, ён на кароткую хвiлю апрытомеў, разьмежыў павекi, але ўжо ў наступнае iмгненьне замарач iзноў апанавала сьвядомасьць, i хваравiта-чырвоная iмгла iзноў замiтусiлася ў вачах.
- Ваня, ты што?! - усё адно як як з пустой бочкi прагучаў знаёмы голас. Падымайся... Недалёка ўжо... агнi вунь сьвецяцца.
Яго падхапiлi пад пахi, некуды пацягнулi; барвовы туман клубiўся навокал, i гарачкавыя патарочы падымалiся з туману, трывожачы душу сваiмi неакрэсьленымi i страшнымi абрысамi.
Сьвядомасьць вярнулася зьнянацку. Ён на дзiва выразна пачуў ракатаньне рухавiка i адрывiстыя галасы.
- З моста звалiлiся. Мокрыя ўсе... - сiпла гукаў Лябёдка, i ў адказ яму нехта кашлянуў i гэтаксама прастуджана прамовiў: - Ну, дзе дружбан?
- Тут... трызьнiць ужо. Два кiлямэтры на сабе цягну.
Яго зноўку падхапiлi, павялi да машыны, i ён, баючыся страцiць прытомнасьць, перастаўляў непаслухмяныя ногi, хiлячыся галавою да шырокага Лябёдкавага плечука.
IV
Прачнуўшыся, Iван акiнуў хату няўцямным позiркам i са зьдзiўленьнем адчуў, што цела ягонае зрабiлася бязважкiм i што ён ня чуе нi рук, нi ног. Адчуваньне гэтае было такiм яскравым, што Iван нават баяўся паварушыць чэлясамi: а раптам iх i сапраўды няма. Адарваўшы патылiцу ад падушкi, ён паварушыў нагою, а ўбачыўшы, як варухнулася коўдра, зморана апусьцiў галаву на падушку.
