Мопассан Де - Аздоба (на белорусском языке)

Гi дэ Мапасан

Аздоба

Пераклад: Змiцер Колас

Гэта была адна з тых чароўных i мiлых дзяўчат, якiя, нiбыта па iронii лёсу, нараджаюцца ў небагатых чыноўнiцкiх сем'ях. У яе не было нi пасагу, нi вялiкiх надзей, нiякiх шанцаў на тое, каб з ёю пазнаёмiўся i, пакахаўшы, ажанiўся чалавек багаты i самавiты; i яна без нараканняў згадзiлася пайсцi замуж за дробнага службоўца з Мiнiстэрства народнай асветы.

Яна не магла купляць сабе аздобы i жыла сцiпла, але адчувала сябе няшчаснай, адарванай ад таго жыцця, для якога была народжаная, бо сярод жанчын няма падзелу на саслоўi i класы - прыгажосць, прывабнасць i зграбнасць заўжды замяняюць iм радавiтасць i сямейныя прывiлеi. Уласцiвыя iм прыродная чуйнасць, iнстынктыўны густ i гнуткасць розуму - вось тая адзiная iерархiя, якая дазваляе дзяўчатам з народа раўняцца з самымi знакамiтымi панямi.

Яна пакутавала бесперастанна, бо адчувала, што народжана для самага далiкатнага жыцця, самай вытанчанай раскошы. Яна пакутавала праз бядоту свайго жытла, праз галiзну сцен, праз убоства праседжаных крэслаў i брыдкiх фiранак. Усё тое, чаго б нават не заўважыла iншая жанчына таго ж саслоўя, мучыла i абурала яе. Выгляд маленькай брэтонкi, якая займалася iх невялiкаю гаспадаркай, абуджаў у ёй няўцешны жаль i гарачыя, няўрымслiвыя мары. Ёй мроiлася маўклiвая цiшыня прыёмных пакояў, абабiтых тонкiмi ўсходнiмi шпалерамi, спакойнае святло высокiх бронзавых кандэлябраў, мажныя лёкаi ў кароткiх штонiках з падвязкамi, якiя дрэмлюць у раскошных фатэлях, закалыханыя млявай гарачынёю камiна. Ёй мроiлiся прасторныя салоны, драпiраваныя старадаўнiм ядвабам, з мудрагелiстаю мэбляй, на якой сям-там стаяць нечуванай цаны забаўкi, i какетлiвыя салончыкi, поўныя духмянага водару парфумы, у якiх а пятай гадзiне за шклянкаю гарбаты збiраюцца пагутарыць самыя блiзкiя сябры людзi славутыя i знакамiтыя, завалодаць увагай якiх iмкнуцца i мараць усе жанчыны.

Калi яна сядала абедаць за круглым сталом, накрытым абрусам трохдзённай свежасцi, насупраць свайго мужа, якi, здымаючы накрыўку з супнiцы, прамаўляў з зачараваным выглядам: "Ах! Якое выдатнае рагу! З агароднiны! Ды з мясам! Не ведаю, што можа быць лепшае...", ёй мроiлiся пышныя абеды, блiскучае срэбра прыбораў, сцены з кiлiмамi, вышыванымi на старажытныя сюжэты або з дзiўнымi птахамi сярод казачнага лесу; ёй мроiлiся далiкатныя стравы, якiя падаюць на тонкiм парцалянавым посудзе, лёсткi i iншыя мiлыя рэчы, якiя вымаўляюць шэптам i слухаюць з загадкаваю ўсмешкай сфiнкса на вуснах, адразаючы тым часам кавалачак ружовага мяса стронгi цi адломваючы добра падпечанае рабчыкава крылца.

У яе не было нi ўбрання, нi каштоўнасцяў, нiчога. Але яна любiла толькi гэта i адчувала, што толькi дзеля гэтага яна створана. Яна б так хацела ўсiм падабацца, выклiкаць зайздрасць, быць прывабнай, мець поспех у мужчын.

У яе была багатая сяброўка, былая прыяцелька па дзявочым прытулку, да якой яна цяпер не любiла хадзiць, бо, вяртаючыся дадому, прыносiла з сабой толькi пакуты. I цэлымi днямi яна лiла слёзы ў журбе, жальбе, роспачы i смутку.

Аднойчы ўвечары яе муж вярнуўся з працы i з урачыстым выглядам падаў ён нейкi канверт.

- Вось, трымай, - сказаў ён, - тут ёсць нешта табе.

Яна жвава ададрала беражок паперы i дастала картку, на якой было напiсана друкаванымi лiтарамi:

"Мiнiстр народнай асветы i панi Рампано просяць пана i панi Люазэль зрабiць iм ласку i прыйсцi на вечар, якi адбудзецца ў будынку мiнiстэрства ў панядзелак 18 студзеня".

Замест таго каб узрадавацца, як таго чакаў яе муж, яна з прыкрасцю кiнула запрашэнне на стол i цiха прамовiла:

- I што, па-твойму, я мушу з гэтым рабiць?

- Але, дарагая, я думаў, цябе гэта неяк усцешыць. Ты ж нiкуды не выходзiш, а тут такi выпадак, проста выдатны! Мне было страшэнна цяжка яго прыдбаць. У нас за гэтым запрашэннем усе ганяюцца - дужа ж будзе раскошны вечар, дробных службоўцаў i не надта каб запрашалi. Усё найвышэйшае чыноўнiцтва будзе там, сама ўбачыш.

Яна са злосцю зiрнула на мужа i раздражнёна сказала:

- А што я адзену, ты падумаў? У чым я туды пайду?

Гэтай думкi не прыходзiла яму ў галаву, i ён прамармытаў:

- Але, ну, тую сукенку, што ты ходзiш у тэатр. Яна ж, здаецца, вельмi добрая, па-мойму...

Ён змоўк, узрушаны i разгублены тым, што ўбачыў, - яго жонка плакала. Дзве вялiкiя слязiны паволi сцякалi з яе вачэй да куточка рота. Неяк заiкаючыся, ён забалбатаў:

- Ды ну што ты, што з табой?

Але рэзкiм намаганнем яна адолела свой боль i, абцёршы вiльготныя шчокi, сказала паспакайнелым голасам:

- Нiчога. Але ўбораў у мяне няма, i таму на гэтае свята я пайсцi не магу. Сваю картку можаш аддаць якому прыяцелю, чыя жонка здолее прыбрацца лепш за мяне.

Яго апанавала роспач. Ён кiнуўся ўгаворваць:

- Ну, добра, Мацiльда. Ну, колькi ён будзе каштаваць, такi ладны гарнiтур, каб ты магла яго яшчэ калi надзяваць, ну, на якi iншы выпадак, такi, каб не надта, ну, папрасцей?

Яна крыху задумалася, прыкiдваючы ў думках суму i адначасова ўзважваючы, колькi можа папрасiць у свайго ашчаднага мужа, каб не выклiкаць у яго адразу адмаўлення i спалоханага крыку.

Нарэшце яна прамовiла не вельмi ўпэўнена:

- Дакладна не ведаю, але, мусiць, чатырохсот франкаў мне было б досыць.

Ён крыху збялеў, бо менавiта такiя грошы ў яго былi прызапашаны на куплю стрэльбы, з якой ён налета меўся ездзiць з кампанiяй некуды пад Нантэр, - яго сябры кожную нядзелю палявалi там на жаўрукоў.

Аднак ён сказаў:

- Добра. Я дам табе чатырыста франкаў. Але ўжо ты пастарайся, каб сукенка была добрая.

Святочны дзень наблiжаўся, а панi Люазэль гэта, здаецца, не радавала, яна мела сумны, неспакойны, заклапочаны выгляд. Яе ўбранне, аднак, было ўжо гатовае. Неяк увечары муж сказаў ёй:

- Ды што з табой такое? Ужо трэцi дзень ты нейкая дзiўная.

I яна адказала:

- Мяне засмучае, што ў мяне няма нiякай аздобы, хоць бы якой брошкi цi каменя. Так я буду мець дужа мiзэрны выгляд. Ужо лепей зусiм не iсцi на гэты вечар.

Ён запярэчыў:

- Прышпiлiш сабе жывыя кветкi. Цяпер, узiмку, гэта будзе глядзецца нават шыкоўна. За дзесяць франкаў можна купiць дзве цi тры выдатныя ружы.

Гэта яе зусiм не пераканала:

- Не... Няма большай знявагi, як глядзецца жабрачкай сярод багатых паняў.

Раптам муж аж крыкнуў:

- Ну i дурнiца ж ты! Iдзi да сваёй сяброўкi, панi Фарэсцье, ды папрасi ў яе, хай пазычыць табе якую аздобу. Ты ж яе даволi блiзка ведаеш, каб зрабiць гэта.

Яна радасна схамянулася:

- I праўда. А я i не падумала нават.

Назаўтра яна пайшла да сяброўкi i расказала ёй пра сваю бяду.

Панi Фарэсцье падышла да шафы з люстрам, дастала адтуль вялiкi куфэрак i прынесла яго да панi Люазэль. Адчынiўшы яго, яна прапанавала:

- Выбiрай сама, дарагая.

Спачатку, зверху, тая ўбачыла нейкiя бранзалеткi, пад iмi - перлавыя пацеркi, пасля - выдатны крыж венецыянскай работы, увесь з золата, абсыпаны каштоўным каменнем. Яна прымярала аздобы, седзячы перад люстрам, i ўсё не магла што-небудзь выбраць, не рашалася нi ўзяць, нi пакiнуць iх, пакласцi на месца. Яна ўсё пыталася:

- А болей у цябе нiчога няма?

- Ну, ёсць, вядома. Шукай. Я ж не ведаю, што можа табе спадабацца.

Раптам у чорнай атласнай скрынцы яна ўбачыла дзiвосныя дыяментавыя каралi, i яе сэрца закалацiлася ад шалёнага жадання. Яна ўзяла iх дрыготкiмi рукамi i прымерала на шыi, паверх сукенкi з высокiм каўняром, i застыла, зачараваная сваiм адбiткам у люстры.

Пасля, нерашуча, з нейкiм адчаем яна папыталася:

- Ты можаш пазычыць мне гэта, толькi гэта, больш нiчога?

- Ну, вядома ж, бяры.

Яна кiнулася сяброўцы на шыю, пацалавала яе i хутчэй пабегла са сваiм скарбам дахаты.

Дзень балявання настаў. Панi Люазэль мела вялiкi поспех. Зграбная, элегантная, яна была прыгажэйшая за ўсiх, яна ўвесь час усмiхалася i не знаходзiла сабе месца ад шчасця. Усе мужчыны глядзелi на яе, пыталiся яе iмя, iмкнулiся з ёй пазнаёмiцца. Прайсцiся з ёй у вальсе хацелi найвышэйшыя чыноўнiкi з сакратарыята. Яе прыкмецiў сам мiнiстр.

Яна танцавала заўзята, з запалам, ап'янелая ад радасцi, забылася на ўсё ў трыумфе сваёй прыгажосцi, у славе свайго поспеху, нiбыта ў воблаку шчасця ад столькiх знакаў увагi, ад усяго гэтага захаплення i пакланення, што яна выклiкала ў мужчын, ад поўнай сваёй перамогi, што заўжды так соладка грэе жаночае сэрца.

Адно а чацвёртай гадзiне ночы яна сабралася пайсцi дамоў. Яе муж ад поўначы спаў у маленькай пустой зале з трыма iншымi чыноўнiкамi, жонкi якiх дужа весялiлiся на баляваннi.

Муж накiнуў ёй на плечы паўкажушок, сцiплае пахажалае адзенне, убоства якога не стасавалася з элегантнасцю вячэрняга ўбрання. Яна адчула гэта, i ёй захацелася хутчэй уцячы, каб яе не заўважылi iншыя жанчыны, якiя захiналi свае плечы ў дарагiя футры.

Люазэль затрымаў яе:

- Ды чакай жа. Прастудзiшся на вулiцы. Я зараз клiкну фiякр.

Але яна не слухала яго i ўжо хутка спускалася па лесвiцы. Калi яны выйшлi на вулiцу, свабодных брычак там не было, яны пачалi шукаць, крычалi наўздагон рамiзнiкам, але тыя былi ўжо далёка.