Мопассан Де - Страх (на белорусском языке)

Гi дэ Мапасан

Страх

Пераклад: Сяргей Шупа

Ж.-К. Гюйсмансу

Пасля вячэры мы зноў паднялiся на палубу. Перад намi распасцерлася нерухомая роўнядзь Мiжземнага мора, у якой расплывiста адбiвалася цiхая поўня. Наш вялiзны карабель плыў, выпускаючы ў неба, усеянае зоркамi, велiчэзную змяю чорнага дыму; а за намi вада, ускалыхнутая хуткiм рухам цяжкага судна, узбiтая вiнтом, пенiлася, закручвалася i так ярка свяцiлася, што здавалася, нiбы зiхацеў растоплены месяц.

Мы, чалавек шэсць цi восем, стаялi моўчкi i з захапленнем глядзелi ў бок далёкай Афрыкi, куды мы плылi. I раптам капiтан, што стаяў пасярэдзiне i курыў цыгару, вярнуўся да размовы, распачатай падчас вячэры.

- Праўда, у той дзень я адчуваў страх. Шэсць гадзiн мора шкуматала мой карабель, якi быў сеў на плытнечы. На шчасце, пад вечар нас заўважыў ангельскi вуглявоз i ўзяў на борт.

I тады ўпершыню загаварыў высокi чалавек з загарэлым тварам. Ён быў з тых, па кiм адразу вiдаць, што ён шмат падарожнiчаў па далёкiх невядомых краiнах, сярод бясконцых небяспек, i чый спакойны i глыбокi позiрк, здаецца, тоiць у сабе нешта з тых дзiвосных краявiдаў, недзе i некалi пабачаных. I вось гэты загартаваны, мужны чалавек сказаў:

- Вы кажаце, капiтан, што адчувалi страх. Я ў гэта не веру. Вы проста памылiлiся i назвалi не тым словам пачуццё, якое вы перажылi. Рашучы чалавек нiколi не адчувае страху перад сур'ёзнай небяспекай. Ён хвалюецца, непакоiцца, трывожыцца. А страх - гэта зусiм iншае.

Капiтан усмiхнуўся i сказаў:

- Да д'ябла! Я вам кажу, што я баяўся.

I тады загарэлы чалавек пачаў павольна апавядаць:

- Дазвольце я растлумачу! Страх (i нават самыя адважныя людзi могуць яго адчуваць) - гэта нешта жахлiвае, гэта нейкi распад душы, жахлiвая сутарга думкi i цела. Адзiн толькi ўспамiн пра гэтае пачуццё прымушае ўздрыгнуць. Але страху няма нi тады, калi чалавек адчувае сябе бадзёра, нi перад атакай, нi перад непазбежнай смерцю, нi перад усiмi спазнанымi формамi небяспекi. Страх з'яўляецца падчас пэўных нязвыклых абставiн, пад нейкiмi таямнiчымi ўплывамi, перад нейкай няяснай небяспекай. Сапраўдны страх - гэта нешта накшталт успамiну пра дагiстарычныя фантастычныя жахi. Чалавек, якi верыць у прывiды, павiнен адчуваць страх ва ўсёй яго жудасцi, калi ўбачыць уначы здань.

Я зазнаў страх сярод белага дня прыблiзна дзесяць гадоў таму. I я зноў адчуў яго летась узiмку, снежаньскай ноччу.

Я перажыў шмат прыгод, шмат здарэнняў, якiя здавалiся смяротна небяспечнымi. Часта я бiўся ў бойках. Аднойчы мяне кiнулi памiраць зладзеi. Аднойчы ў Амерыцы я быў асуджаны на шыбенiцу за ўдзел у паўстаннi. Аднойчы мяне скiнулi ў мора з карабля каля берагоў Кiтая. Кожнага разу я думаў, што мне прыйшоў канец, i адразу ж скараўся перад абставiнамi, не расчульваючыся i нават не шкадуючы.

Але страх - гэта зусiм iншае.

Упершыню я зведаў яго ў Афрыцы. I ўсё ж страх - спараджэнне Поўначы. Сонца разганяе яго, як туман. Адзначце сабе гэта, панове. Ва ўсходнiх народаў жыццё не каштуе нi шэлега, паўсюль пануе пакорлiвасць, ночы там светлыя i без таямнiчых легендаў, душы таксама пустыя - у iх няма той змрочнай трывогi, якая гняце насельнiкаў паўночных краiн. На Ўсходзе можна адчуць панiку, страх там невядомы.

Дык вось што са мной адбылося на афрыканскай зямлi:

Я iшоў праз вялiкiя дзюны на поўдзень ад Уарглы. Гэта адна з найдзiўнейшых мясцiн на свеце. Вы добра сабе ўяўляеце роўныя i аднастайныя пясчаныя краявiды бясконцага акiянскага берага. А цяпер уявiце сабе, што сам акiян у шторм раптам ператварыўся ў пясок; уявiце сабе нямую буру нерухомых хваляў жоўтага пылу. Яны здаюцца гарамi, гэтыя розныя вышынёй i формай пясчаныя гурбы, што ўздыбiлiся, нiбы раз'юшаныя хвалi. А на гэтае разлютаванае, нямое, нерухомае мора няшчаднае паўднёвае сонца лiе бязлiтасныя промнi. I трэба лезцi на гэтыя валы з залатога попелу, апускацца, зноў узбiрацца, бясконца, бесперапынна, а навокал - а нi лапiнкi ценю. Конi хрыпяць, правальваюцца па калена i спаўзаюць з пяском па схiлах дзiвосных узгоркаў.

Мы былi з сябрам, разам з намi iшло васьмёра спагi - арабскiх лёгкiх салдатаў - i чатыры вярблюды з паганятымi. Мы iшлi моўчкi, змардаваныя спёкай i стомай, ссушаныя смагай, як i ўсё ў гэтай раслаленай пустэльнi. Раптам нехта адзiн ускрыкнуў. Усе спынiлiся. Мы стаялi нерухома, здзiўленыя незвычайнай з'явай, вядомай тым, хто вандруе па гэтых забытых Богам краях.

Аднекуль зблiзку чуўся бой барабана, таямнiчага барабана пустынi. Ён быў выразны, то гучнейшы, то слабейшы, ён то спыняўся, то зноў рассыпаўся нейкiм фантастычным дробатам.

Напалоханыя арабы глядзелi адзiн на аднаго. Адзiн сказаў сваёй мовай: "Смерць прыйшла да нас". I тут раптам мой таварыш, мой верны сябар, амаль брат, упаў з каня галавой унiз, забiты сонечным ударам.

I цэлыя дзве гадзiны, пакуль я марна спрабаваў яго выратаваць, гэты няўлоўны барабан няспынна дражнiў мой слых манатоннымi, перарывiстымi, загадкавымi гукамi. I я адчуваў, як па маiх жылах расцякаецца страх, сапраўдны, агiдны страх. Перада мною пад пякучым сонцам памiж чатырма гарамi пяску ляжаў мой мёртвы сябар, а тым часам незразумелае рэха даносiла сюды, за дзвесце льё ад Францыi, паспешлiвы пошчак барабана.

У той дзень я адчуў, што такое страх. Але яшчэ лепш я зведаў, што гэта значыць, другiм разам...

Капiтан перапынiў апавядальнiка:

- Прабачце, пане, але што з барабанам? Што гэта было?

Падарожнiк адказаў:

- Я не ведаю. Нiхто не ведае. Афiцэры, якiх часта здзiўляюць гэтыя нязвыклыя гукi, мяркуюць, што гэта памоцненае рэха, якое адбiваецца ад шматлiкiх узгоркаў дзюнаў; рэха ад удараў пясчынак, якiя гонiць вецер, аб пучкi сухой травы. Бо заўважана, што гэтая з'ява заўсёды адбываецца там, дзе ёсць маленькiя раслiнкi, спаленыя сонцам i цвёрдыя, як пергамент.

Такiм чынам, барабан гэты быў толькi нечым накшталт гукавога мiражу. Вось i ўсё. Але я даведаўся пра гэта пазней.

А цяпер пра другi выпадак.

Гэта было летась узiмку ў адным лесе на паўночным усходзе Францыi. Неба было такое цёмнае, што ноч настала на дзве гадзiны раней звычайнага. Мой праваднiк, селянiн, iшоў побач са мной вузенькай сцежачкай пад шатамi густых ялiн, над намi скавытаў раз'юшаны вецер. Уверсе, мiж верхавiнамi дрэваў, па небе бязладна, нiбы спалоханыя, беглi аблокi; здавалася, што яны ўцякаюць ад нейкай бяды. Часамi пад магутным шквалам усе дрэвы хiлiлiся ў адзiн бок з пакутлiвым стогнам. I нягледзячы на маю хуткую хаду i цёплае адзенне мяне прабiраў холад.

Мы збiралiся павячэраць i заначаваць у леснiка, хата якога была ўжо непадалёку. Я прыехаў туды на паляванне.

Мой праваднiк час ад часу паднiмаў вочы i мармытаў: "Невясёлая пагодка!" Ён расказаў мне пра людзей, да якiх мы iшлi. Двума гадамi раней ляснiк забiў браканьера, i з таго часу ён хадзiў нейкi змрочны, быццам успамiны не давалi яму спакою. Яго сыны, абодва жанатыя, жылi разам з iм.

Навокал была апраметная цемра. Я не бачыў нiчога нi перад сабой, нi навокал. Галiны дрэваў бiлiся адна аб адну, напаўняючы лес няспынным шумам. Нарэшце я заўважыў агеньчык, i хутка мой спадарожнiк ужо грукаў у дзверы. У адказ мы пачулi жаночыя крыкi. Пасля здушаны мужчынскi голас запытаўся: "Хто там?" Мой праваднiк назваў сябе. Мы ўвайшлi i ўбачылi незабыўнае вiдовiшча.

Сiвы стары з вар'яцкiм позiркам стаяў пасярод кухнi, трымаючы ў руцэ набiтую стрэльбу, а два дужыя хлопцы, узброеныя сякерамi, сцераглi дзверы. У цёмных кутах я распазнаў дзвюх жанчын, што стаялi на каленях тварам да сцяны.

Мы растлумачылi, дзеля чаго прыйшлi. Стары адвёў стрэльбу ўбок i загадаў падрыхтаваць пакой. Але жанчыны не скранулiся з месца, i тады ён раптам сказаў:

- Ведаеце што, пане, я забiў чалавека, i гэтай ноччу спаўняецца якраз два гады. Год таму ён па мяне прыходзiў. Сёння я зноў яго чакаю.

Пасля ён дадаў такiм тонам, што я ўсмiхнуўся:

- I таму сёння ў нас неспакойна.

Я супакоiў яго як мог, шчаслiвы ад таго, што прыйшоў менавiта гэтым вечарам i магу падзiвiцца з гэтага спектакля забабоннага страху. Я пачаў расказваць розныя гiсторыi i ўрэшце здолеў супакоiць амаль усiх.

Каля камiна спаў, схаваўшы нос, стары вусаты сабака, ужо амаль сляпы, адзiн з тых сабак, якiя нагадваюць знаёмых людзей.

А за сцяною лютавала бура, i праз маленечкае акенца побач з дзвярыма я бачыў, як маланка раз-пораз асвятляла цэлыя завалы буралому. Я добра адчуваў, што, нягледзячы на мае намаганнi, гэтыя людзi былi ахопленыя невыказным жахам, i кожнага разу, як я спыняў размову, усе пiльна прыслухоўвалiся. Мяне стамiла гэтая бязглуздая напалоханасць, i я збiраўся быў папрасiць, каб мяне паклалi спаць, як раптам стары ляснiк ускочыў з крэсла, зноў схапiў сваю стрэльбу i замармытаў запiнаючыся: "Гэта ён! Гэта ён! Я яго чую!" Абедзве жанчыны ў кутах зноў пападалi на каленi, схавалi твары. Сыны схапiлi сякеры. Я хацеў яшчэ паспрабаваць iх супакоiць, але сабака, якi дагэтуль спаў, раптам прачнуўся, выцягнуў шыю i, наставiўшы на агонь свае амаль згаслыя вочы, завыў тым жудасным выццём, якое прымушае здрыгануцца вандроўнiка, што ўвечары мiнае вёску. Усе павярнулiся да сабакi - той стаяў нерухома, нiбы спалоханы нейкiм прывiдам. Сабака зноў завыў, звяртаючыся да некага нябачнага, невядомага, але без сумнення страшнага, бо поўсць на iм натапырылася. Ляснiк, збялеўшы, як смерць, закрычаў: "Ён яго чуе! Ён яго чуе! Ён быў там, калi я яго забiў!" I абедзве жанчыны, нiбы звар'яцеўшы, завылi разам з сабакам.