Быў гэта вяз цi ясень, альбо якое iншае дрэва, Таня не ведала, але снег, што падаў зараз, першы снег, якi нiбы п'яны валiўся на дрэва, чапляючыся за кару i сукi, не мог утрымацца на iм. Ён раставаў, ледзь дакрануўшыся да ягоных галiн.
"Значыць, i па iм iмкнецца цяпло, такое ж, як i па мне", - думала Таня i цiхенька кiвала яму.
А Коля адказваў урок. Ён стаяў ля дошкi перад Аляксандрай Iванаўнай i расказваў пра старую Iзергiль.
Яго твар быў кемлiвы. З-пад крутога лба глядзелi вясёлыя i ясныя вочы. I словы, што зляталi з яго вуснаў, былi заўсёды жывыя.
Настаўнiца з задавальненнем думала пра тое, што гэты новы хлопчык пасябруе з класам.
- А я бачыў Горкага, - сказаў ён нечакана i моцна пачырванеў, бо нiводнай кроплi пахвальбы не выносiла яго душа...
Дзецi зразумелi яго няёмкасць.
- Раскажы! - закрычалi яны.
- Вось як! - сказала i Аляксандра Iванаўна. - Вельмi цiкава! Дзе ж ты бачыў яго? Можа, ты гаварыў з iм?
- Не, я бачыў яго толькi з-за дрэў у садзе. Гэта было ў Крыме. Але я дрэнна памятаю. Мне было дзесяць гадоў, калi мы з татам прыехалi туды.
- Што ж рабiў Аляксей Максiмавiч у садзе?
- Ён распальваў каля дарожкi вогнiшча.
- Раскажы нам пра тое, што ты помнiш.
Ён памятаў нямнога.
Ён расказаў пра гарысты край на поўднi, дзе каля шэрых дарог, нагрэтых сонцам, за загарадзямi, складзенымi з каменю, цямнее шурпатае лiсце вiнаграду, а ранiцай крычаць аслы.
I дзецi слухалi яго вельмi ўважлiва.
Толькi Таня адна, здавалася, нiчога не чула. Яна ўсё глядзела ў акно, дзе першы снег падаў на голае дрэва. Яно пачынала ўжо дрыжаць.
"Вiнаград, вiнаград, - думала Таня. - А я, апроч елак i пiхтаў, нiчога не бачыла".
Яна задумалася, стараючыся ўявiць сабе не вiнаград, а хоць яблыню ў квеценi, хоць хлеб, якi расце на полi. I ўяўленне малявала ёй нябачаныя кветкi i каласы.
Настаўнiца, абапершыся на падаконнiк, ужо даўно назiрала за ёю. Гэтая дзяўчынка, якую яна любiла болей за другiх, пачынала яе непакоiць.
"Цi не думае яна пра танцулькi? Яшчэ цудоўная памяць яе не аслабла, але позiрк безуважны, i мiнулы раз па гiсторыi яна атрымала толькi "добра".
- Таня Сабанеева, ты не слухаеш на ўроках.
Таня з цяжкасцю перавяла з акна свой позiрк, якi блукаў у яе далёкiм мроi, i ўстала. Яна была яшчэ не тут, у класе. Яна нiбыта не вярнулася са сваёй нябачнай далячынi.
- Што ж ты маўчыш?
- Ён расказвае нецiкава.
- Няпраўда. Ён расказвае добра. Мы ўсе слухаем яго з прыемнасцю. Хiба ты была калi-небудзь у Крыме i бачыла Аляксея Максiмавiча? Падумай толькi жывога Горкага!
- Мой бацька мяне туды не вазiў! - сказала Таня дрыготкiм голасам.
- Тым больш, табе варта яго паслухаць.
- Я не буду яго слухаць.
- Чаму?
- Таму, што гэта не датычыцца ўрока расейскай мовы.
Бог ведае, што яна гаварыла.
Настаўнiца павольна адышлася ад акна. Яе лёгкiя, звычайна цiхiя крокi загучалi гулка па класе. Яна iшла да Танi, i позiрк яе сурова гарэў, накiраваны нерухома наперад.
Таня пакорлiва чакала.
- Перадасi пасля заняткаў бацьку, каб ён зайшоў да мяне заўтра, - сказала Аляксандра Iванаўна.
Яна строга зiрнула на Таню, на яе палаючы лоб i вусны, i здзiвiлася, як пабялелi раптам гэтыя вусны, якiя толькi што вымавiлi такiя дзёрзкiя словы.
- Я перадам мацi, яна прыйдзе, - цiха сказала Таня.
Настаўнiца марудзiла. Яна ўсё думала: "Што з ёю робiцца? - i не знаходзiла поўнага адказу ў Танiных словах. - Можа, гэты хлопчык хвалюе яе?"
Яна вырашыла схадзiць да яе дадому. Рука яе паднялася i кранулася пальцаў Танi.
- Ты не ашукаеш мяне сваёй дзёрзкасцю. Няхай нiхто не прыходзiць. Я дарую табе ў гэты раз. Але ведай: ты паводзiла сябе зараз не як пiянерка. Ты думаеш не тое, што гаворыш. А раней ты заўжды была справядлiвая. I што з табой - мне незразумела.
Яна, усё яшчэ засмучаная, пайшла да сваёй кафедры. Усе сядзелi нерухома i маўчалi. Толькi дзяўчынка Жэня павярнулася назад так хутка, што ледзь не звiхнула сваю тоўстую шыю.
- Таня проста закахалася ў яго, - сказала яна шэптам Фiльку.
Ён пiхнуў яе нагой.
Ну што рабiць, калi гэтая балбатуха была такая дурная, што ў яе галаве з кучаравымi валасамi не было анiякай фантазii!
А Таня ўсё стаяла, трымаючыся рукамi за парту. Пальцы яе знясiлена дрыжалi. Яна магла б упасцi, калi б воля яе маўчала, як маўчаў яе скаваны язык.
- Чаго ж ты стаiш? - сказала Аляксандра Iванаўна.
- Дазвольце мне сесцi за iншую парту.
- Навошта? Хiба з Жэняй табе нязручна сядзець?
- Не, зручна, - сказала Таня, - але гэтае дрэва за акном адцягвае маю ўвагу.
- Садзiся. Якая ты аднак дзiўная!
I Таня села за апошнюю парту, дзе нiкога не было, апроч яе.
- Сядай i ты, Коля, - сказала настаўнiца.
Яна зусiм забылася на яго, занятая думкамi пра Таню. Але i цяпер, калi яна ўспомнiла, ён не крануўся з месца.
Ён стаяў, крыху падаўшыся наперад, нiбыта перад iм была не гладкая падлога, а крутая сцежка на гару; твар яго быў чырвоны, а позiрк прыжмураны.
- Добра, Коля, - сказала настаўнiца, - сядай. Я стаўлю табе "выдатна".
- Дазвольце мне сесцi на месца Сабанеевай Танi?
- Ды што гэта з вамi?
Але дазволiла.
Ён сеў на лаўку побач з дзяўчынкай Жэняй з-за адной толькi ўпартасцi.
Таня засталася адна. Яна глядзела ў акно, сапраўды спадзеючыся не бачыць дрэва.
Але i адсюль яно было вiдно. Першы снег накрыў яго галiны. Ён больш не раставаў. Першы снег кружыўся над яго галавой, што знiкала ў туманным небе.
XI
"Калi чалавек застаецца адзiн, ён рызыкуе трапiць на дрэнную дарогу", падумаў Фiлька, застаўшыся ў адзiноце на пустыннай вулiцы, па якой звычайна вяртаўся разам з Таняй са школы.
Цэлую гадзiну чакаў ён яе, стоячы на рагу каля латка кiтайца. Цi лiпучкi з салодкага цеста, што кучай ляжалi на латку, цi сам кiтаец у драўляных чаравiках заняў увагу Фiлькi, але толькi цяпер ён быў адзiн, i Таня пайшла адна, i гэта было аднолькава дрэнна для абаiх.
У тайзе Фiлька б ведаў, што рабiць. А тут, у горадзе, яго могуць прыняць за паляўнiчага сабаку i пасмяюцца з яго.
I, падумаўшы пра гэта, Фiлька прыйшоў да горкага вываду, што ён ведаў шмат чаго, што ў горадзе было яму не патрэбна.
Ён ведаў, напрыклад, як каля ручая ў лесе высачыць собаля па парошы, ведаў, што калi да ранiцы хлеб змерзне ў клецi, то можна ехаць у госцi на сабаках - лёд вытрымае нарту, i што калi вецер дзьме з Чорнай касы, а месяц стаiць круглы, то будзе буран.
Але тут, у горадзе, нiхто не глядзеў на месяц; цi моцны лёд на рацэ, даведвалiся проста з газеты, а перад буранам вывешвалi сцяг на каланчы альбо стралялi з гарматы.
Што датычыць самога Фiлькi, то яго прымушалi тут не высочваць звера па снезе, а рашаць задачы i знаходзiць у кнiзе дзейнiк i выказнiк, чыiх слядоў не знайшоў бы самы лепшы паляўнiчы ў стойбiшчы.
Але няхай Фiльку лiчаць сабакам, каму гэтага хочацца, i няхай смяюцца з яго, але ў гэты раз ён зробiць па-свойму.
I Фiлька сеў на кукiшкi пасярод вулiцы i праверыў усе сляды, якiя былi на снезе.
Добра, што гэта быў першы снег, i выпаў ён нядаўна, i што па гэтай вулiцы амаль нiхто не хадзiў.
Фiлька падняўся i пайшоў, не адрываючы вачэй ад зямлi. Ён пазнаў iх усiх, хто тут быў, нiбыта прайшлi яны ў яго перад вачыма. Вось адзiнокiя Танiны сляды ля самага плота - яна iшла адна паперадзе, ступаючы асцярожна, каб не вельмi таптаць нагамi гэты слабы снег. Вось сляды Жэнi ў галёшах i Колi - яго крок нешырокi, але ўпартасць надае яму адзнаку цвёрдасцi.
Але як дзiўна яны сябе паводзiлi! Паварочвалi, падпiльноўвалi Таню i зноў даганялi яе. Было падобна на тое, што яны смяялiся з яе. А яна ўсё iшла, iшла наперад, i неспакойна было ў яе на сэрцы. Хiба такiя сляды пакiдае яна на Фiлькавым двары цi на пяску ля ракi, куды ўдваiх яны ходзяць на акунёў?
Але ж куды яна знiкла?
Танiны сляды канчалiся раптоўна на месцы, дзе не было нi ганка, нi брамкi ў плоце. Яна, як ластаўка, паднялася проста ў паветра. А можа, гэта само паветра, цёмнае ад першага снегу, падхапiла яе ўгору, як лiст, i круцiць цяпер у воблаках i калыша? Не магла ж яна, на самай справе, пераскочыць праз такi высокi плот!
Фiлька пастаяў секунду, потым рушыў далей па слядах Жэнi i Колi - яны iшлi спачатку побач, а на рагу разыходзiлiся ў розныя бакi, не вельмi задаволеныя адно адным.
"Яны пасварылiся", - падумаў Фiлька i павярнуў назад, смеючыся.
Ля плота ён зноў пастаяў у роздуме над слядамi Танi i падняў руку ўгору.
"Так, на краi плота ёсць выступ, за якi можна зачапiцца рукой. I ў Танi дужыя ногi, - сказаў сабе Фiлька. - Але ў мяне павiнны быць удвая дужэй. Iнакш няхай мяне фiзкультурнiк наш закапае ў зямлю жывым".
I Фiлька, перакiнуўшы сумку з кнiгамi, падскочыў так высока, што старая, праходзячы мiма, назвала яго "нячысцiкам".
Але Фiлька ўжо не чуў таго. Ён быў за плотам i iшоў па чужым гародзе далей, побач са слядамi Танi.
У канцы гарода ён пераскочыў яшчэ праз адзiн плот, ужо не такi высокi, i выйшаў да гаю, якi быў блiзка ля дома. Тут абагнуў ён кусты невысокай калiны, што губляла ягады ў снег, i глянуў на гай. Увесь белы ад шаўковых каменных бярозак i маладога снегу, ён здаўся яму выдумкай, якая нiколi i не снiлася яму, выгадаванаму ў лесе. Кожная галiна бачылася рэзка, нiбы акрэсленая крэйдай, ствалы нiбы дымiлiся, светлыя iскры прабягалi па iх кары. I ў гэтым сярэбраным гаi, сярод нерухомых дрэў нерухома стаяла Таня i плакала. Яна не чула нi ягоных крокаў, нi шуму рассунутых галiн.
