А тут яшчэ дадалiся сардэчныя трывогi. З таго часу як Бланш пачала трацiць сваю прывабнасць, ён стаў здраджваць ёй. Спачатку, калi Дзюрук лавiў сельскiх дзяўчат, Бланш прыкiдвалася, што не бачыць, спадзеючыся, паправiўшы сваё здароўе, вярнуць i мужа. Потым ён пусцiўся ў залёты да маладой жанчыны з Пон-дэ-Лёра Мацiльды Фраман, удавы архiтэктара. Я яе добра ведаў, жанчына сумленная, але Геркул Дзюрук прыставаў як смала. Бланш увесь час пыталася ў мяне пра сваю сапернiцу, горка плакала i скардзiлася. Я прапiсваў ёй для супакаення няшкодныя бромiстыя кроплi.
Так мiнула яшчэ два гады.
Вечарам у студзенi 1897 года з Клеры прымчаўся на веласiпедзе слуга, пазванiў у мой дом i папрасiў мяне як мага хутчэй з'явiцца ў замак. "Панi вельмi дрэнна", - паведамiў ён. Як я нi пытаўся, ён мне нiчога не растлумачыў, сказаў, што сам не ведае, што яго разбудзiў пан, загадаў мяне адшукаць, i толькi. Я прыехаў у брычцы i знайшоў маю клiентку распасцёртай на ложку. Яе сэрца не бiлася. Бланш сканала гадзiны дзве назад. Нiякiх сiмптомаў, больш-менш сур'ёзных, што я назiраў у яе дагэтуль, я не мог прыгадаць, каб вытлумачыць раптоўную смерць такой маладой жанчыны, i, натуральна, без асаблiвага давер'я пачаў распытваць яе мужа, спакой i вытрымка якога мяне вельмi ўразiлi:
- Скажыце, нарэшце, што тут здарылася?
- Я сам не разумею, доктар... Вечарам Бланш, як звычайна, зайшла ў туалетны пакой. Перад сном яна заўсёды доўга прычэсваецца... Яна не вярталася, але я спачатку не прыдаў гэтаму значэння. I толькi праз гадзiну, занепакоiўшыся, паклiкаў яе. Адказу не было, i я ўвайшоў... Яна сядзела непрытомная, з распушчанымi валасамi... Побач на падлозе валяўся грэбень... Каб не спiнка крэсла, яна б упала таксама.
- Вы кажаце "непрытомная"? Значыць, тады яна яшчэ не была мёртвая?
- Напэўна, была, бо да свядомасцi яна так i не прыходзiла. Але тады я не здагадваўся. Я перанёс яе ў нашу спальню. Яна не паварушылася.
- Скажыце, апошнiмi днямi ёй зрабiлася горш?
- Не, доктар... Наадварот, учора за абедам яна была нават весялейшая.
- Як вы думаеце, былi ў яе карыстаннi яды, наркотыкi? Магла яна прыняць што-небудзь такое?
- Нi ў якiм разе, доктар... Толькi з майго дазволу.Я ўважна агледзеў спальню i туалетны пакой i не знайшоў нi флакона, нi цюбiка, нiякага прадмета, якi выклiкаў бы падазрэнне. Лякарствы, што захоўвалiся ў белай шафцы, былi ўсе прапiсаны мною. Я абследаваў цела. Нi драпiны, нi сiняка... Нiякiх пашкоджанняў. I я прыняў рашэнне.
- Пан Дзюрук, - сказаў я з горыччу. - Гэта вельмi сумна, але я не магу без экспертызы выдаць вам пасведчанне... Зрабiўшы так, я меў бы сур'ёзныя непрыемнасцi ад органаў цывiльнага нагляду. Прыйдзецца труп анатамiраваць з удзелам доктара-крымiналiста.
- Так, так, гэта неабходна, - адказаў ён. - Я сам хачу ўсё высветлiць.
Анатамiраванне дало адмоўныя вынiкi. Сэрца жанчыны не было кранута. Не знойдзена слядоў нi закупоркi сасудаў, нi разлiцця крывi. Нiякiх доказаў натуральнай смерцi. З другога боку, нiякiх слядоў атруты ў вантробах, нiякiх раненняў, а значыцца, нiякiх падстаў, каб прызнаць гвалтоўную смерць.
Вывад экспертаў быў аднагалосны: прычына смерцi - паралiч сэрца, што магло задаволiць закон, але не ўмяшчалася ў розум.
Пахаванне было ўрачыстым. З Арманцьера прыехаў палкоўнiк, пастарэлы, згорблены, прыбiты горам. Да зяця ён аднёсся прыхiльна, i яго прысутнасць прымусiла жыхароў Пон-дэ-Лёра быць ветлiвымi з Геркулам Дзюрукам.
* * *
Нiхто б не паверыў, што пасля такой драмы мадам Фраман выйдзе замуж за Дзюрука. Я нават спадзяваўся, што яна наогул перастане з iм сустракацца, бо сам быў моцна закаханы ў Мацiльду Фраман. Нельга сказаць, што яна была прыгожая. У яе аблiччы было нешта схематычнае. Нос i падбародак стваралi як бы два падобныя трыкутнiкi, нарысаваныя вельмi ж бо правiльна, затое насмешлiвыя вочы i рыжыя валасы падкрэслiвалi белiзну твару, ад якога веяла цяплом i душэўнай мяккасцю. Зусiм юная ўдава архiтэктара Фрамана (будаўнiка завода ў Кеснэ), яна са свайго дома зрабiла рай для халасцякоў i асаблiва для тых, хто, як я, любiў музыку. Убачыўшы, што яна не парвала сваёй дружбы з мулатам, я паспрабаваў без канкрэтнага абвiнавачвання, паколькi ў мяне не было належных фактаў, пераканаць яе. Усмiхнуўшыся, яна сказала:
- З гэтага нiчога не будзе, дарагi доктар... Розум мне сведчыць, што вы гаворыце слушна, але...
- Але што? Вас зачаравалi?
- Ваша праўда, доктар... Тут нейкая магiя.
Праз год пасля смерцi Бланш яна стала, нягледзячы на бурныя пратэсты ўсiх яе сяброў, другой уладаркай замка Клеры. Пон-дэ-Лёр асудзiў яе рашэнне. Новую сям'ю Дзюрукаў грамадства не прызнала, i мы страцiлi цудоўную гаспадыню дома. Мулат, якi затаiў злосць за маю да яго варожасць, забаранiў жонцы карыстацца маiмi медыцынскiмi паслугамi. Я перастаў з'яўляцца да iх. Ад слуг мы ведалi, што жывуць яны як быццам шчаслiва. Муж i жонка час ад часу разам прыязджалi ў Парыж. Дзюрук арганiзаваў каля сябе невялiчкую фабрыку харчовых кансерваў i гэтым займаўся. Праз некалькi месяцаў пра iх забылi.
У 1901 годзе, разгарнуўшы "Руанскую газету", я прачытаў пад назвай "Супадзенне цi злачынства" заметку аб смерцi беднай Мацiльды. Акалiчнасцi на дзiва нагадвалi тое, што я сам засведчыў калiсьцi. Лекар, выклiканы ўночы (гэта быў мой калега Фурэ), знайшоў нябожчыцу, як i я, распасцёртай на ложку, з распушчанымi валасамi. Нiякiх слядоў гвалту: нi пабояў, нi сiмптомаў атручвання. I хоць я меў зуб на гэтага Фурэ (калега мой не вызначаўся сумленнасцю), аднак наладзiў з iм сувязь, i мы разам адправiлiся ў Эўро да пракурора рэспублiкi, каб скiраваць яго ўвагу на незвычайнае падабенства смерцi дзвюх жанчын. Ён цалкам з намi згадзiўся, даручыў анатамiраваць труп аднаму з лепшых судовых экспертаў, якi знарок прыехаў з Парыжа, i загадаў трымаць Дзюрука пад наглядам да высвятлення справы.
Выгляд у мулата быў журботны, але ён анi не трывожыўся.
Другое анатамiраванне, гэтак жа як i першае, было адмоўным.
- Нiколi ў маёй практыцы, - сказаў нам спецыялiст, - я не сустракаў больш цёмнага факта... Мыш'як? Не... Алкалоiды? Не...
- Ёсць яды, што не пакiдаюць слядоў.
- Так... Вядома... Але ж трэба даказаць, што iх меў пры сабе абвiнавачаны... Купiць iх цяжка... Асаблiва яму... Кожны аптэкар, хто яго бачыў, адразу б успомнiў... Яго партрэт i прыкметы мы паслалi ва ўсе навакольныя аптэкi i нават у Парыж. Нi ў адну з iх ён не заходзiў, калi не лiчыць звычайных пакупак.
- А цi не мог ён прывезцi з Афрыкi туземных ядаў?
- Магчыма... Але ўсе гатункi iхнiх ядаў пакiдаюць выразны след... А я паўтараю вам, нiводзiн з унутраных органаў не быў пашкоджаны.
- А цi нельга дапусцiць, што гэты Дзюрук мае здольнасць схiляць свае ахвяры да небывалых форм самазнiшчэння? Я, здаецца, недзе чытаў пра туземцаў, што некаторыя з iх памiраюць, прымусiўшы сэрца спынiцца намаганнем волi... Гэтаму цяжка даць веры, але, як кажа Гамлет, "ёсць болей з'яў пад небам..."
- Усё магчыма, дарагi калега, але патрэбны доказы i яшчэ раз доказы... А калi iх няма, злачынца трэба адпусцiць.
- Злачынца?.. Вы лiчыце яго вiнаватым?
- Нi хвiлiны не сумняваюся... Няма i не можа быць выпадковага супадзення дзвюх аднолькавых таямнiчых смярцей... Ва ўсякiм разе матэматычная дапушчальнасць такога супадзення настолькi малая, што яе можна прыраўняць да нуля.
- А хiба вашы вывады не з'яўляюцца дастатковым доказам?
- Для вас i для мяне - так... Магчыма... Але я не ўяўляю, каб суд прысяжных мог абвiнавацiць на падставе адных праўдападобных меркаванняў... Не, калi следства не дасць нiчога больш грунтоўнага, прыйдзецца гэтага Дзюрука апраўдаць...
Так яно i было. Дзюрук вярнуўся ў замак Клеры, але ўсе яго служачыя паразбягалiся. Я думаў, што пасля такой агульнай няславы, ён куды-небудзь выедзе. Нiчога падобнага! Ён упёрся ў сваё. Парк здзiчэў. Лiпавыя альтанкi без догляду разраслiся так, што засланiлi дом.
Мiнула некалькi гадоў. I вось аднойчы Пон-дэ-Лёр з абурэннем даведаўся, што Дзюрук у Парыжы ажанiўся трэцi раз i ў замку Клеры з'явiлася новая гаспадыня. Гэта гiсторыя пачала ўжо нагадваць прыгоды Сiняй Барады, i сёй-той з нашага кола прадказваў з цвёрдай упэўненасцю блiзкую смерць неасцярожнай жанчыны.
Хто яна? Адкуль? Дзе ён яе падхапiў? Гэтага так i не ўдалося высветлiць. Маладзенькая дзяўчына. Звалi яе Далорэс дэ Кеведа, але, нягледзячы на сваё iмя, яна была францужанка, ва ўсякiм разе па-французску гаварыла без акцэнту. I хоць я пазнаёмiўся з ёю значна пазней, у пару яе сталасцi, але скажу, што мне рэдка даводзiлася бачыць жанчыну зграбнейшую. Чысценькi правiльны твар, гладкiя чорныя валасы, высокiя круглыя бровы, выгляд уладарны i спакойны. Гэты Дзюрук, хоць i вялiкi нягоднiк, але ўмеў разбiрацца ў жаночым харастве.
Пра сумеснае жыццё Дзюрука з жонкай ад трэцяга шлюбу нiчога не магу расказаць. Памiж Клеры i Пон-дэ-Лёрам усякая сувязь парвалася. Нiхто туды не ездзiў i адтуль не прыязджаў. З 1902 да 1907 года над гэтым глухiм кутком вiсела заслона маўчання i варожасцi. I вось, у кастрычнiку 1907 года, разыграўся апошнi акт гэтай дзiўнай драмы.
- Памерла Далорэс? - не выцерпела Элен дэ Тыянж.
