Кароткая паўза, i жанчына, што прыпала да грудзей афiцэра, адкiнулася назад. Потым з дзiкiм нахабствам, абшчапiла яго за шыю i пачала цалаваць. Ён трошкi абараняўся, потым, ад жалю цi, можа, ад iншых пачуццяў, адвярнуўся нарэшце ад свайго шэфа i горача пацалаваў яе сам. Губернатар пабляднеў яшчэ больш, адкiнуўся на спiнку крэсла i амаль страцiў прытомнасць. Засаромеўшыся, я мiжвольна заплюшчыў вочы.
Колькi часу мы правялi гэтак? Не ведаю. Я толькi дакладна помню, што ў жудаснай плынi хвiлiн цi гадзiн, прабiўшыся праз буру, да маiх вушэй данеслася раптам стракатанне матора. Што гэта, галюцынацыя? Я прыслухаўся i азiрнуўся. Мае спадарожнiкi таксама слухалi. Падпалкоўнiк i Жызэль ужо разышлiся. Яна прыблiзiлася на паўкрока да свайго мужа. Ён углядаўся ў iлюмiнатар. Пiлот стаяў увесь насцярожаны:
- Вы чуеце, пан губернатар?
- Чую, - адказаў той. - Гэта самалёт?
- Думаю, што не. Шум матора значна слабейшы...
- Што ж бы гэта? - запытаў падпалкоўнiк. - Я нiчога не бачу.
- Магчыма, катэр берагавой аховы.
- Як маглi яны дазнацца, што мы тут?
- Не ведаю, пан падпалкоўнiк. Матор працуе ваўсю. Плывуць да нас. Шум з усходу, значыць, ад берага... Гляньце, гляньце, пан падпалкоўнiк! Бачыце шэрую кропку там, там, на хвалях? Гэта катэр.
Пiлот iстэрычна зарагатаў.
- Божа мой! - уздыхнула Жызэль i яшчэ на адзiн крок наблiзiлася да мужа.
Прытулiўшыся тварам да iлюмiнатара, я выразна бачыў катэр, якi накiроўваўся да нас. Ён плыў цяжка, змагаючыся з прылiвам, час ад часу хаваўся за сцяною вады, але быў ужо недалёка. Добрую чвэрць гадзiны патрацiлi матросы, каб прычалiць да астраўка. Мы нiяк не маглi дачакацца. Нарэшце, зачапiўшыся крукам за пальму, яны падплылi да нас. Але як нам выбрацца? Вецер няшчадна церабiў самалёт, i вылазiць адтуль было небяспечна. Дый катэр гайдаўся на хвалях, як шчэпка. Пiлот нейк усё ж адчынiў дзверцы i яму ўдалося перакiнуць вераўчаную лесвiцу, якую адразу ж падхапiлi матросы. I цяпер яшчэ я не магу ўявiць, якiм чынам мы ўсе пяцёра апынулiся на маленькiм судне i нiхто не звалiўся ў мора.
Захiнуўшыся ў цыратовыя плашчы, мы глядзелi з катэра на наш самалёт з пачцiвым жахам. Звонку было асаблiва ясна вiдаць, што гэты цуд раўнавагi доўга не мог пратрымацца. Жызэль з выключнай вытрымкай прыводзiла ў парадак свае валасы. Гардэмарын, якi камандаваў вартавым катэрам, паведамiў нам, што вымушаную пасадку самалёта заўважыў дазорны i што ад самай ранiцы яны прабавалi нам памагчы... Тры разы раз'юшанае мора прымушала ратавальнiкаў вяртацца, i толькi за чацвёртым разам яны дабралiся да нас. Матросы расказалi аб жудаснай шкодзе, прычыненай навадненнем берагавым вёскам i порту Батока.
Мясцовы адмiнiстратар сустрэў нас на набярэжнай. Гэта быў малады каланiяльны чыноўнiк, крыху напалоханы цяжкiмi вынiкамi стыхiйнага бедства. Але губернатар Бусар, як толькi ступiў на зямлю, праявiў сябе сапраўдным "гаспадаром". Гэта быў начальнiк высокага класа, якi ўмеў прымаць неабходныя меры. Ён звярнуўся да падпалкоўнiка Анжэлiнi з патрабаваннем тэрмiнова выдзелiць салдатаў для дапамогi насельнiцтву. I я са здзiўленнем назiраў, як дружна яны абодва распараджалiся. Нiкому i ў галаву б не прыйшло, што гэтых людзей падзяляе вялiкая асабiстая крыўда. Мадам Бусар завялi ў дом адмiнiстратара, маладзенькая жонка якога напаiла яе чаем i дала ёй дажджавiк. Пасля чаго мадам Бусар выказала жаданне прыняць удзел у агульнай працы i занялася дзецьмi i раненымi.
- Адкрыццё помнiка, пане губернатар, я лiчу... - мiтусiўся малады чыноўнiк.
- Перш чым ушаноўваць мёртвых, трэба выратаваць жывых, - спынiў яго губернатар.
Аб маiм дакладзе i думкi быць не магло. Я адчуваў, што ўсе ўдзельнiкi гэтай невялiчкай драмы спяшалiся справадзiць мяне ў новае падарожжа. На гэты раз мне параiлi ехаць чыгункай. Я прыйшоў развiтацца з мадам Бусар.
- Якi ўспамiн вы аб нас захаваеце! - прамовiла яна.
Я так i не ведаю, што яна мела на ўвазе: жудасны палёт цi любоўную трагедыю.
* * *
- А вы iх бачылi пасля таго? - запытала Клер Менетрые.
- Чакайце, - пачаў Бертран Шмiт... - Гады два пазней, у 194О-м, мабiлiзаваны як афiцэр, я сустрэў Дзюга, ужо ў чыне капiтана, на бельгiйскiм фронце ў афiцэрскай сталовай генерала каланiяльнай дывiзii. Ён мне расказаў пра гэта страшнае падарожжа. Вы шчаслiва выскачылi! Ваш пiлот мне ўсё апiсаў... Ён вельмi злаваўся на свайго шэфа, якому перад адлётам прадказваў катастрофу.
Нахмурыўшыся i памаўчаўшы, Дзюга дадаў:
- Скажыце, дарагi мэтр, што тады адбылося? Нiхто не прагаварыўся нi словам, але цень драмы не адступала ад губернатара, яго жонкi i падпалкоўнiка Анжэлiнi пасля iх звароту нi на крок... Вы знаеце, падпалкоўнiк папрасiў перавесцi яго ў iншае месца, i неўзабаве яго адпусцiлi. Мяне дзiвiць тое, што шэф быў не супраць.
- Чаму дзiвiць?
- Не ведаю. Ён яго вельмi паважаў. I потым, я быў упэўнены, што пастараюцца яго затрымаць.
- Хто? Вы хочаце сказаць - Жызэль?
Дзюга ўважлiва паглядзеў на мяне:
- Яна першая прыклала ўсе сiлы, каб ён выехаў.
- А дзе цяпер Анжэлiнi?
- Камандуе мотастралковым палком. У генералы мецiць.
Надышла акупацыя. Пяць гадоў змагання, трывог i надзей. Потым мы з вамi бачылi, як ажываў заняпалы Парыж. У пачатку 1947 года Элен дэ Тыянж запытала мяне:
- Вы не жадаеце паснедаць у нас разам з Бусарамi? Кажуць, яго збiраюцца прызначыць галоўным рэзiдэнтам у Iндакiтаi... Выдатны чалавек, трошкi суровы, але вельмi культурны. Вы чулi, што ён нядаўна апублiкаваў зборнiк вершаў пад псеўданiмам?.. У яго красуня жонка.
- Я з ёю знаёмы, - адказаў я. - Перад вайной мне давялося спыняцца ў iх, калi Эрык Бусар быў губернатарам у адной з краiн Чорнай Афрыкi... Цiкава пабачыцца з iмi яшчэ раз. Але цi будуць яны задаволены гэтай сустрэчай? сумняваўся я. Як-нiяк, а я адзiны сведка iх вялiкай сямейнай трагедыi. Аднак жаданне перамагло, i я прыняў запрашэнне.
Няўжо вайна i нягоды так змянiлi мяне? Бусары пазналi мяне не адразу. Я падышоў да iх, але яны зiрнулi на Элен з тым асцярожным запытаннем, што неадкладна просiць тлумачэння, i гаспадыня назвала мяне. Халодны твар губернатара пасвятлеў, а яго жонка ўсмiхнулася:
- Вось як? - радасна сказала яна. - Вы былi нашым госцем у Афрыцы?
За сталом яна была маёй суседкай. Гутарка мая з ёю нагадвала прагулку па крохкiм лёдзе, я ўвесь час баяўся, што правалюся. Нарэшце, пераканаўшыся ў яе лагоднасцi i спакоi, я рызыкнуў напомнiць пра ўраган на дэльце.
- Праўда, - пацвердзiла яна. - Вы былi ўдзельнiкам гэтай недарэчнай экспедыцыi. Злашчасная авантура! Мы там ледзь не загiнулi.
Яна на хвiлiну спынiлася, перад ёю паставiлi блюда з закускай, потым, не павышаючы голасу, загаварыла далей:
- Тады вы, напэўна, бачылi ў нас Анжэлiнi... Вы ведаеце, яго забiлi, небараку...
- Не, я не чуў... У гэтую вайну?
- Так, у Iталii... Ён камандаваў дывiзiяй у баi каля Монтэ Касiна. Там i застаўся... Шкада! Мог бы зрабiць блiскучую кар'еру! Мой муж яго вельмi цанiў.
Я глядзеў на яе са здзiўленнем i сам у сябе пытаўся: няўжо яна не адчувае, што яе словы мяне глыбока ўразiлi. Выгляд у яе быў нявiнны, незалежны, прыстойна маркотны, як бывае, калi гавораць аб смерцi чужога чалавека. Тады я зразумеў, што маска зноў на месцы i прылiпла так, што стала яе тварам. Жызэль забыла, што я ведаў яе тайну.
