Але вось ужо трохi болей за стагоддзе адчуваецца наблiжэнне адкрыцця чагосьцi новага. Месмер i некаторыя iншыя вывелi нас на нечаканы шлях, i мы дасягнулi, асаблiва за апошнiя чатыры-пяць гадоў, незвычайных вынiкаў".
Мая кузiна, таксама вельмi недаверлiвая, усмiхнулася. Доктар Паран сказаў ёй:
- Хочаце, я паспрабую вас усыпiць?
- Ну,вядома.
Яна села ў фатэль. I ён пачаў пiльна глядзець ёй у вочы, гiпнатызуючы яе. Раптам я адчуў нейкае хваляванне, сэрца маё забiлася, горла сцiснулася. Я бачыў, як павекi ў панi Сабле цяжэюць, вусны сцiскаюцца, дыханне робiцца перарывiстае.
Праз дзесяць хвiлiн яна ўжо спала.
- Сядзьце за ёй, - сказаў лекар.
Я сеў за ёй. Ён даў ёй у рукi вiзiтную картку i сказаў:
- Гэта люстэрка. Што вы ў iм бачыце?
Яна адказала:
- Я бачу свайго кузена.
- Што ён робiць?
- Ён падкручвае вус.
- А цяпер?
- Ён дастае з кiшэнi фотакартку.
- Хто на здымку?
- Ён сам.
Гэта была праўда! I здымак гэты я атрымаў у той самы вечар, у гатэлi...
- Якi ён на гэтым партрэце?
- Ён стаiць з капелюшом у руцэ.
Яна i праўда глядзела на картку, на кавалак белага кардону, як у люстэрка.
Напалоханыя жанчыны ўсхапiлiся: "Досыць! Даволi! Хопiць!"
Але доктар загадаў: "Заўтра вы ўстанеце а восьмай гадзiне, пойдзеце ў гатэль да вашага кузена i папросiце, каб ён вам пазычыў пяць тысяч франкаў, якiя чакае ад вас муж i якiя ён ад вас патрабуе на сваё чарговае падарожжа". Пасля ён яе абудзiў.
Вяртаючыся ў гатэль, я думаў пра гэты дзiўны сеанс, i мяне апаноўвала сумненне. Маёй кузiне я верыў, бо ведаў яе з дзяцiнства, i яе выключная сумленнасць была вышэйшая за ўсе падазрэннi, а вось доктар, магчыма, быў махляром. Цi не схаваў ён у руцэ ў кузiны, калi яна спала, акрамя вiзiтнай карткi яшчэ i люстэрка? Прафесiйныя фокуснiкi здатныя яшчэ i не на такое.
Я вярнуўся i лёг спаць.
А ўранку, а палове дзевятай, слуга пабудзiў мяне i сказаў:
- Панi Сабле хоча неадкладна з вамi пагаварыць.
Я хутка адзеўся i сустрэў яе. Яна села. Вельмi хвалюючыся, апусцiўшы вочы, не здымаючы вуалi, яна сказала:
- Мой дарагi кузен, я прашу зрабiць мне вялiкую ласку.
- Якую, мая кузiна?
- Мне вельмi няёмка вам пра гэта казаць, i ўсё ж трэба. Мне патрэбныя, вельмi патрэбныя пяць тысяч франкаў.
- Вам?
- Ага, мне цi, правiльней, майму мужу, гэта ён папрасiў мяне iх знайсцi.
Я быў так уражаны, што здолеў толькi нешта прамармытаць у адказ. Цi не насмiхаюцца яны з мяне разам з гэтым доктарам Паранам, можа, усё гэта звычайны жарт, падрыхтаваны загадзя i вельмi добра праведзены.
Але калi я ўважлiва на яе паглядзеў, усе мае сумненнi развеялiся. Яна дрыжала ад страху, учынак гэты быў ёй вельмi балючы, яна была гатовая расплакацца.
Я ведаў, што яна даволi багатая, i сказаў:
- Як гэта ваш муж не мае на свае патрэбы пяць тысяч франкаў? Ну, падумайце самi. Цi вы верыце, што ён даручыў вам папрасiць iх у мяне?
Яна нейкi час вагалася, быццам шукала ў сваёй памяцi, пасля адказала:
- Я веру.
- Ён вам напiсаў?
Яна зноў задумалася. Я здагадаўся пра пакутлiвыя намаганнi яе розуму. Яна не ведала. Яна ведала толькi, што павiнна пазычыць у мяне пяць тысяч франкаў мужу.
I яна наважылася зманiць.
- Ага, ён мне напiсаў.
- Калi ж гэта? Учора вы мне нiчога пра гэта не казалi.
- Я атрымала лiст сёння ранiцай.
- Вы можаце мне яго паказаць?
- Не... не... не... у iм ёсць iнтымныя рэчы... вельмi асабiстыя... я... я спалiла яго.
- Тады, значыцца, у вашага мужа ёсць даўгi.
Яна трохi падумала i сказала:
- Я не ведаю.
I я нечакана заявiў:
- Справа ў тым, што ў гэты момант у мяне няма пяцi тысяч франкаў, мая дарагая кузiна.
У яе з грудзей вырваўся пакутлiвы крык.
- О! О, я прашу вас, прашу вас, знайдзiце iх...
Яна вельмi расхвалявалася i сашчапiла рукi, быццам папраўдзе ўпрошвала мяне! Я адчуў, як змянiўся тон яе голасу. Яна плакала, гаварыла запiнаючыся, яна пакутавала пад уладай няўмольнага загаду.
- О! Я прашу вас... каб толькi ведалi, як я пакутую... яны патрэбныя мне сёння.
Я злiтаваўся над ёй.
- Зараз яны ў вас будуць, я вам прысягаю.
Яна закрычала:
- О, дзякую, дзякую! Якi вы добры.
Я спытаўся:
- Цi памятаеце вы, што адбылося ў вас учора?
- Памятаю.
- Памятаеце, як доктар Паран вас усыпiў?
- Памятаю.
- Дык вось, ён загадаў, каб вы прыйшлi сёння ранiцай пазычыць у мяне пяць тысяч франкаў, i ў гэты момант вы дзейнiчаеце пад гiпнозам.
Яна трошкi падумала i адказала:
- Але гэтыя грошы патрэбныя майму мужу.
Цэлую гадзiну я спрабаваў яе пераканаць, але не здолеў.
Калi яна пайшла, я пабег да доктара. Ён выйшаў да мяне i выслухаў з усмешкай. Пасля спытаўся:
- Цяпер вы верыце?
- Напэўна, веру.
- Хадземце да вашай кузiны.
Яна, стомленая, драмала ў шэзлонгу. Лекар намацаў пульс, паднёс руку да яе вачэй i нейкi час глядзеў на яе. Яна павольна заплюшчыла вочы, скарыўшыся непераможнай магнетычнай сiле.
Як толькi яна заснула, доктар сказаў:
- Вашаму мужу больш не патрэбныя пяць тысяч франкаў. Забудзьцеся, што прасiлi вашага кузена пазычыць iх, а калi ён вам пра гэта нагадае, вы нiчога не зразумееце.
Пасля ён абудзiў яе. Я выцягнуў з кiшэнi бумажнiк:
- Вось, мая дарагая кузiна, тое, што вы ў мяне прасiлi сёння ранiцай.
Яна так здзiвiлася, што я не наважыўся настойваць. I ўсё ж я паспрабаваў нагадаць ёй пра яе просьбу, але яна ўпарта адмаўляла, думаючы, што я з яе насмiхаюся, i ўрэшце ледзь не раззлавалася.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Вось. Я толькi што вярнуўся ў гатэль, але не магу нават есцi - так уразiў мяне гэты эксперымент.
19 лiпеня. - Шмат хто з тых, каму я расказаў пра гэтае здарэнне, смяялiся з мяне. Я ўжо нават не ведаю, што падумаць. Як сказаў мудрэц: "Можа быць?"
21 лiпеня. - Я павячэраў у Бужывалi, пасля прабавiў вечар на балi весляроў. I праўда, усё залежыць ад месца i асяроддзя. Верыць у звышнатуральнае на выспе Грэнуйер было б самым дзiкiм вар'яцтвам... А на вяршынi гары Сэн-Мiшэль?.. А ў Iндыi? Усё тое, што нас акаляе, робiць на нас велiзарны ўплыў. Наступным тыднем я вяртаюся дамоў.
30 лiпеня. - Учора я вярнуўся дамоў. Усё ў парадку.
2 жнiўня. - Нiчога новага. Стаiць пагода. Цэлымi днямi я баўлюся тым, што гляджу, як цячэ Сена.
4 жнiўня. - Мае слугi пасварылiся мiж сабою. Яны сцвярджаюць, што ўночы нехта б'е шклянкi ў шафах. Камердынер вiнавацiць кухарку, тая вiнавацiць касталянку, а гэтая вiнавацiць абаiх. Хто вiнаваты? Ды хiба ж разбярэшся?
6 жнiўня. - Гэтым разам я не вар'ят. Я бачыў... Бачыў! Нельга больш сумнявацца... я бачыў! Яшчэ i цяпер холад праймае мяне да кончыкаў пальцаў... яшчэ i цяпер я дрыжу ад страху... я бачыў!
А другой гадзiне, сярод белага дня, я гуляў у сваiм ружоўнiку... Я iшоў абсадамi асеннiх ружаў, якiя пачыналi расцвiтаць.
Я спынiўся, каб паглядзець на "Асiлка бiтваў", на якiм красавалiся тры надзвычай прыгожыя кветкi, i выразна ўбачыў, як зусiм побач са мной сцябло адной кветкi сагнулася, быццам сцiснутае нябачнай рукой, i зламалася, быццам тая рука яго адшчыкнула. Кветка ўзнялася ў паветра, апiсала крывую, быццам нябачная рука паднесла яе да твару, i павiсла ў празрыстым паветры нерухомай жахлiвай чырвонай плямай перад самым маiм тварам.
Без памяцi, я кiнуўся, каб схапiць яе! Але я нiчога не схапiў - яна знiкла. I тады я страшэнна раззлаваўся сам на сябе, бо хiба ж можна, каб разумны i сур'ёзны чалавек меў такiя галюцынацыi.
Але цi была гэта галюцынацыя? Я павярнуўся i стаў шукаць сцябло - хутка я знайшоў: памiж дзвюх кветак, што засталiся на кусце, тырчаў канец толькi што абламанай сцяблiны.
Дамоў я вярнуўся ашаломлены. Бо цяпер я веру, гэтаксама веру, як i ў тое, што дзень змяняе ноч, - побач са мною жыве нейкая нябачная iстота, якая кормiцца малаком i вадой, якая можа дакранацца да рэчаў, браць iх, перасоўваць з месца на месца. Такiм чынам, iстота гэтая з натуры сваёй матэрыяльная, хоць i недаступная нашым пачуццям. I жыве яна пад адным дахам са мною...
7 жнiўня. - Я спаў спакойна. ЁН выпiў ваду з графiна, але не турбаваў майго сну.
Звар'яцеў я цi не? Толькi што я гуляў уздоўж рэчкi, ярка свяцiла сонца. I мяне пачалi браць сумненнi наконт майго розуму - не тыя няясныя сумненнi, як раней, але сапраўдныя, сур'ёзныя. Я бачыў розных вар'ятаў. Ведаў i такiх, што заставалiся разумныя, разважлiвыя i нават прадбачлiвыя ва ўсiх выпадках акрамя аднаго. Яны маглi ясна, умела, з развагай гаварыць на любую тэму, але раптоўна iх розум, быццам натрапiўшы на рыфы вар'яцтва, разбiваўся, рассыпаўся на кавалкi i патанаў у тым страшным, раз'юшаным акiяне, поўным iмклiвых хваляў, туманаў i вятроў, iмя якому - шаленства.
I я без сумненняў лiчыў бы сябе вар'ятам, каб не разумеў, не ведаў дакладна свайго стану, не вывучаў яго, не аналiзаваў яго пры поўнай памяцi. Значыць, усё гэта - толькi галюцынацыi зусiм здаровага ў разумовым плане чалавека. Мозг мой напэўна пашкоджаны нейкiм невядомым парушэннем - сучасныя фiзiёлагi спрабуюць вызначыць i вывучыць гэтыя з'явы. I з-за гэтага парушэння ў маiм розуме, у лагiчным парадку думак узнiкла глыбокая расколiна. Падобныя рэчы здараюцца падчас сну, калi перад намi паўстаюць самыя неверагодныя фантасмагорыi, i мы з iх нават не дзiвiмся, бо наш спраўджальны апарат, пачуццё кантролю, таксама спiць, а ўяўляльныя механiзмы прадаўжаюць працаваць. Хiба не можа быць, каб адна з непрыкметных клавiшаў клавiятуры майго мозга спаралiзавалася? Часам людзi з прычыны няшчасных выпадкаў трацяць памяць на iмёны, або на дзеясловы, або на лiчбы, цi на даты. Сёння ўжо даказана, што кожны вiд разумовай дзейнасцi злакалiзаваны на пэўным участку мозга. I таму няма нiякага дзiва, што мая здольнасць кантраляваць нерэальнасць некаторых галюцынацый на нейкi час прытупiлася.
