Я думаў пра ўсё гэта, пакуль iшоў уздоўж берага. Сонца напаўняла ззяннем раку, упрыгожвала зямлю навокал, выклiкала ў маёй душы замiлаванасць жыццём, ластаўкамi, спрыт якiх радуе вока, травамi на беразе, шапаценне якiх - асалода вушам.
Але памалу мяне апаноўвала нейкая незразумелая няёмкасць. Здавалася, нейкая незямная сiла скоўвае, стрымлiвае мяне, не дае iсцi далей, клiча мяне назад. Я адчуваў пякучую патрэбу вярнуцца - такое самае пачуццё мае той, хто пакiнуў дома хворага, вельмi яму дарагога, i раптам адчувае пагоршанне яго стану.
Так я i вярнуўся дамоў насуперак сваёй волi. Я быў упэўнены, што тут мяне чакае якая-небудзь дрэнная навiна, лiст цi тэлеграма. Але нiчога не было, i я здзiвiўся i ўсхваляваўся больш, чым калi б зноў убачыў нейкую фантастычную галюцынацыю.
8 жнiўня. - Учора быў страшны вечар. ЁН больш не з'яўляецца, але я адчуваю, што ён недзе побач, пiльнуе мяне, глядзiць на мяне, уваходзiць у мяне, авалодвае мною. Схаваны гэтак, ён яшчэ страшнейшы, чым тады, калi нагадвае пра сваю нябачную i заўсёдную прысутнасць звышнатуральнымi праявамi. Зрэшты, я заснуў.
9 жнiўня. - Нiчога. Але мне страшна.
10 жнiўня. - Нiчога. Што чакае мяне заўтра?
11 жнiўня. - Зноў нiчога. Я не магу больш заставацца дома з гэтым страхам i гэтымi думкамi, што ўвайшлi ў маю душу. Я ад'язджаю.
12 жнiўня. - Дзесятая гадзiна ўвечары. Увесь дзень я выбiраўся паехаць i не здолеў. Я хацеў выканаць гэты такi просты акт свабоды - выйсцi, сесцi ў экiпаж i паехаць у Руан - i не здолеў. Чаму?
13 жнiўня. -Некаторыя хваробы дзейнiчаюць на чалавека такiм чынам, што ўся яго псiхiчная i фiзiчная энергiя вычэрпваецца, мышцы слабнуць, косцi робяцца мяккiя, як плоць, а плоць становiцца вадою. Са здзiўленнем i роспаччу я адчуваю ўсё гэта ў сабе. Я не маю больш нiякай сiлы, адвагi, я не валодаю сабою, не магу кiраваць сваёй воляй. Я больш не ўмею хацець - нехта хоча замест мяне, i я падпарадкоўваюся.
14 жнiўня. - Мне канец! Нехта валодае маёй душой i загадвае ёй! Нехта кiруе ўсiмi маiмi ўчынкамi, рухамi, думкамi. Я ўжо не належу сам сабе, я толькi пакорлiва i спалохана гляджу на ўсё тое, што раблю. Я хачу паехаць - i не магу. ЁН не хоча - i я ашалелы застаюся сядзець у фатэлi, ён прымушае мяне. Я хачу аднаго - устаць, прыўзняцца, каб толькi ўпэўнiцца ў сабе. Але я не магу! Мяне нiбы прыкулi да фатэля, а яго - прыклеiлi да падлогi так, што нiякая сiла нас не адарве.
Пасля раптам я павiнен, ПАВIНЕН iсцi ў дальнi куток саду, збiраць трускаўкi i есцi iх. I я iду. Збiраю трускаўкi i ем iх! О, Божа! Божа мой! Цi ёсць Бог? Калi ёсць - хай вызвалiць мяне! Хай ратуе мяне! Даруе мне! Злiтуецца! Выратуе! О! Якiя пакуты! Якi жах!
15 жнiўня. - Пэўна, у такiм самым стане была мая кузiна, калi яна прыйшла да мяне пазычыць пяць тысяч франкаў. У яе ўвайшла чужая воля, нiбы другая душа, паразiтычная i ўладарная. Цi, можа, ужо настае канец свету?
Але якi ж ён, гэты нябачны, непазнавальны бадзяка з пароды звышнатуральных, што мною кiруе?
Значыць, нябачнiкi iснуюць! Тады чаму яны нiколi яшчэ, як створаны свет, нiкому не з'яўлялiся гэтак ясна, як мне? Я нiколi не чытаў нiчога, што нагадвала б тое, што адбылося ў маiм доме. О, каб я толькi мог яго пакiнуць, каб я мог пайсцi адсюль, уцячы i не вярнуцца. Я б уратаваўся, але я не магу.
16 жнiўня. - Сёння я здолеў вырвацца ад яго на дзве гадзiны, як вязень, якi выпадкова заўважае, што дзверы ў яго камеры адчыненыя. Раптам я адчуў, што я вольны, а ЁН недзе далёка. Я загадаў хутка запрэгчы коней i паехаў у Руан. О, якое шчасце, калi можна некаму загадаць: "У Руан!" - i цябе паслухаюць!
Я заехаў у бiблiятэку i папрасiў, каб мне далi вялiкi трактат доктара Гэрмана Гэрэстаўса пра невядомых насельнiкаў старажытнага i сучаснага свету.
Пасля, калi я садзiўся ў экiпаж, я хацеў сказаць: "На вакзал!", але замест гэтага крыкнуў, не сказаў, а крыкнуў так моцна, што ўсе, хто праходзiў мiма, азiрнулiся: "Дамоў!" - i ўпаў, знямеўшы ад страху, на сядзенне ў экiпажы. ЁН знайшоў мяне i зноў запанаваў нада мною.
17 жнiўня. - Ах, якая ноч! Якая ноч! Мне здаецца, я магу парадавацца - я чытаў аж да першай гадзiны ночы! Гэрман Гэрэстаўс, доктар фiласофii i тэагонii, апiсаў гiсторыю i праявы дзейнасцi ўсiх нябачных iстот, якiя блукаюць наўкола наяве цi ў марах. Ён апiсвае iх паходжанне, iх уладаннi, iх магутнасць. Але нiводная з iх не падобная да таго, хто не дае мне жыць. Здаецца, у чалавека з таго часу, як ён навучыўся думаць, нарадзiлася прадчуванне i страх перад новай iстотай, дужэйшай за яго, якая станецца яго спадкаемцам на гэтым свеце. Адчуваючы наблiжэнне гэтае iстоты, але не могучы прадбачыць яе прыроды, чалавек стварыў пад уплывам страху таямнiчы свет фантастычных iстотаў, няясных зданяў, спароджаных жахам.
I вось, скончыўшы чытаць а першай гадзiне ўначы, я сеў каля адчыненага акна, каб асвяжыць твар i думкi пад цiхiм ветрыкам, што дзьмуў з начной цемры.
Было цёпла i цiха! Як бы я радаваўся гэткай ночы ў ранейшыя часы!
Месяца не было. У глыбiнi чорнага неба дрыготка зiхацелi зоркi. Хто на iх жыве? Якiя там краявiды, жывыя iстоты, жывёлы, раслiны? Цi ведаюць жыхары тых далёкiх сусветаў больш за нас? Цi могуць яны тое, што мы не можам? Цi бачаць яны нешта такое, пра што мы не ведаем? Можа, калi-небудзь хтосьцi з iх праляцiць праз космас, высадзiцца на нашай Зямлi i заваюе яе, як некалi нарманы пераплылi праз мора i заняволiлi слабейшыя за iх народы.
Мы такiя слабыя, бяззбройныя, недасведчаныя i маленькiя на нашай планеце, на гэтым зярнятку бруду, разведзеным у кропельцы вады.
З гэткiмi думкамi я i заснуў пад свежым начным ветрыкам.
Аднак, паспаўшы хвiлiн сорак, я расплюшчыў вочы. Нейкае невядомае, няяснае i незвычайнае пачуццё абудзiла мяне. Спачатку я нiчога не ўбачыў, пасля мне раптам здалося, што ў кнiзе, што засталася разгорнутая на стале, сама па сабе перагарнулася старонка. Я здзiвiўся i стаў чакаць. Хвiлiны праз чатыры я ўбачыў на свае вочы, як наступная старонка паднялася i адкiнулася на папярэднюю, нiбы перагорнутая нябачным пальцам. Мой фатэль быў пусты цi здаваўся пустым. Але я зразумеў, што ЁН быў там, сядзеў у маiм фатэлi i чытаў. Адным шалёным скачком, як скача раз'юшаны звер, кiдаючыся на свайго ўтаймавальнiка, я пераскочыў праз увесь пакой, каб схапiць яго, задушыць, забiць!.. Але калi я ўжо быў побач з фатэлем, ён раптам упаў, быццам нехта ўцёк у мяне з-пад носа... Стол пахiснуўся, лямпа ўпала i патухла. Акно раптам зачынiлася, быццам нейкi злачынец скокнуў у ноч, бразнуўшы аканiцамi.
Значыць, ён уцёк, ён спалохаўся мяне! Дык... тады... заўтра цi калi-небудзь я здолею схапiць яго i задушыць! Цi ж часам сабакi не кусаюць i не душаць сваiх гаспадароў?
18 жнiўня. - Я марыў увесь дзень. Добра, я буду яго слухацца, падпарадкоўвацца яго загадам, выконваць усе яго жаданнi, прынiжацца, паддавацца, выдыгаць перад iм. Ён мацнейшы. Але прыйдзе час...
19 жнiўня. - Я ведаю... ведаю... я ўсё ведаю! Толькi што я прачытаў наступнае ў "Аглядзе навуковага свету":
"З Рыо-дэ-Жанейра нам даслалi даволi цiкавае паведамленне. Шаленства, нават цэлая эпiдэмiя шаленства, якую можна параўнаць з тымi хвалямi ўсеагульнага шаленства, што ў сярэднявеччы абрыналiся на эўрапейскiя народы, лютуе цяпер у правiнцыi Сан-Паўла. Людзi ў роспачы пакiдаюць жытло, сходзяць з вёсак, развiтваюцца са сваiмi палямi. Яны кажуць, што за iмi гоняцца, валодаюць iмi, кiруюць, нiбы жывёлай, нейкiя нябачныя, але адчувальныя на дотык iстоты, нейкiя вампiры, што патроху адбiраюць у людзей жыццё, пакуль тыя спяць. Апроч гэтага яны п'юць ваду i малако i, здаецца, не цiкавяцца нiякай iншай ежай.
Пан прафесар Дон Пэдра Энрыкес, а разам з iм некаторыя iншыя вучоныя-медыкi, накiраваўся ў правiнцыю Сан-Паўла, каб даследаваць на месцы прычыны i праявы гэтага дзiўнага шаленства i прапанаваць iмператару захады, якiя, на думку прафесара, дапамаглi б заклiкаць да развагi насельнiцтва, ахопленае хваробай".
А! А! Я памятаю, памятаю той прыгожы бразiльскi трохмачтавiк, што праплыў 8 траўня мiма маiх вокнаў, паднiмаючыся на Сене! Ён здаўся мне такiм прыгожым, такiм белым, такiм вясёлым! ГЭТЫ быў там, ён прыплыў адтуль, дзе з'явiўся яго род! Ён мяне ўбачыў! Ён убачыў таксама мой белы дом i скочыў з карабля на бераг. О, Божа!
Цяпер я ведаю, я здагадваюся. Панаванню чалавека настаў канец.
Ён прыйшоў, Той, каго баялiся старажытныя людзi, Той, каго заклiналi неспакойныя святары, каго цёмнымi начамi выклiкалi ведзьмакi, нiколi яго не бачачы. Той, каму фантазiя часовых гаспадароў Зямлi надавала найпачварнейшыя або, наадварот, найпрывабнейшыя формы гномаў, духаў, генiяў, феяў, дамавiкоў. У адрозненне ад грубых паняццяў, народжаных жывёльным страхам, празорлiвыя людзi ўяўлялi яго больш выразна. Яго разгадаў Мэсмэр, i ўжо дзесяць гадоў таму медыкi дакладна вызначылi прыроду яго магутнасцi, перш чым ён сам яе выявiў. Яны гулялi са зброяй Новага Ўладара, з панаваннем таямнiчай волi над заняволенай чалавечай душой. Яны назвалi гэта магнетызмам, гiпнатызмам, сугестыяй... цi як там. Я бачыў, як яны забаўлялiся, нiбы неасцярожныя дзецi, з гэтай страшнай сiлай! Гора нам! Гора людзям! Ён прыйшоў, гэты, як жа ён завецца... гэты... мне здаецца, ён крычыць сваё iмя, але я не чую... ага, ён крычыць, я слухаю... я не магу... паўтары... Тамтэй... Я пачуў: Тамтэй... гэта ён... Тамтэй... ён прыйшоў!
