iца, але буду называць яе проста Тафi. Цегумай Бопсулай вельмi любiў яе, i мама вельмi любiла яе, i яны давалi ёй плескачоў куды больш рэдка, чым трэба, i ўсе трое былi задаволеныя i шчаслiвыя.
Як толькi Тафi навучылася хадзiць, яна пачала бегаць усюды за сваiм бацькам Цегумаем, i, бывала, яны абое датуль не прыходзяць у пячору, пакуль iм не захочацца есцi. I тады Цешумай Тэвiндра казала:
- Дзе гэта вы прападалi i гэтак страшэнна выпэцкалiся? Сапраўды, мой Цегумай, ты анi не лепшы за маю Тафi.
А цяпер, любенькi хлопчык, слухай мяне, i слухай уважлiва!
Неяк раз Цегумай пайшоў па балоце, на якiм вадзiлiся бабры, i выйшаў да ракi Вагай, каб сваёй вострай дзiдай набiць на абед карпаў. Тафi пайшла разам з iм. Дзiда ў яго была драўляная, з наканечнiкам з зубоў акулы. I толькi ён узяўся паляваць, як дзiда зламалася папалам: занадта моцна ён тыцнуў ёю ў дно ракi, калi цаляў у рыбiну. Што рабiць? Iсцi дадому - далёка (снеданне яны, вядома, узялi з сабою ў торбачцы), а запасной дзiды ў Цегумая не было. Запасную дзiду ён забыўся ўзяць.
- Рыбы ажно кiшыць, - сказаў ён, - а каб адрамантаваць дзiду, мне спатрэбiцца цэлы дзень.
- У цябе ж ёсць другая дзiда! - сказала Тафi. - Такая вялiкая i чорная. Хочаш, я збегаю ў пячору i папрашу яе ў мамы?
- Дзе табе бегчы ў такую далеч! - сказаў Цегумай. - Гэта не пад сiлу тваiм пухленькiм ножкам. Ды i дарога небяспечная: чаго добрага, утопiшся ў Бабровым балоце. Паспрабуем як-небудзь справiцца з нашай бядою на месцы.
Ён сеў на зямлю, узяў скураную, спецыяльна для рамонту, торбачку, дзе ў яго былi складзены аленевыя жылы, доўгiя палоскi скуры, кавалачак смалы, камячок мяккага пчалiнага воску, i ўзяўся рамантаваць сваю дзiду. Тафi таксама села непадалёку ад яго, звесiла ногi ў ваду, падперла ручкай падбародак i думала-думала на ўсю моц. Потым яна сказала бацьку:
- Мне здаецца, гэта па-зверску крыўдна, што мы з табою не ўмеем пiсаць. Напiсалi б запiску дадому, каб нам прыслалi другую дзiду!
- Тафi, - сказаў Цегумай, - колькi разоў напамiнаў я табе, каб ты не гаварыла грубых слоў! "Па-зверску" - гэта брыдкае слова. Але было б i праўда някепска, калi ўжо ты нагадала пра гэта, каб мы маглi напiсаць тваёй маме запiску.
А ў гэты час па беразе ракi iшоў незнаёмы чалавек. Ён не зразумеў нi слова з таго, што сказаў Цегумай, таму што быў з далёкага племенi Цявара. Ён стаяў на беразе, пазiраў на Тафi i ўсмiхаўся, бо ў яго ў самога дома была маленькая дачушка. Цегумай дастаў з торбачкi маток аленевых жыл i ўзяўся рамантаваць сваю дзiду.
- Хадзi сюды, - сказала Тафi Незнаёмаму. - Цi ведаеш ты, дзе жыве мая мама?
Незнаёмы адказаў: "Гм", бо ён быў, як ты ведаеш, цяварац.
- Дурань дурны! - сказала Тафi i тупнула ножкай, бо ўбачыла, што па рацэ плыве цэлая чарада вялiкiх карпаў, якраз тады, калi бацька не можа запусцiць у iх дзiдай.
- Не лезь да старэйшых, - сказаў Цегумай не азiраючыся; ён быў так заняты рамонтам дзiды, што нават не глянуў на Незнаёмага.
- Я не лезу, - адказала Тафi. - Я толькi хачу, каб ён зрабiў тое, што мне хочацца. А ён не разумее.
- Тады не дакучай мне, - сказаў Цегумай, i ўзяўшы ў рот канцы аленевых жыл, пачаў выцягваць iх з усяе сiлы.
А Незнаёмы (ён быў сама сапраўдны цяварац) сеў на траву, i Тафi пачала паказваць яму, што робiць бацька.
Незнаёмы падумаў: "Гэта вельмi дзiўная дзяўчынка. Яна тупае на мяне нагой i строiць мне грымасы. Яна, мусiць, дачка гэтага знакамiтага правадыра, якi гэтакi важны, што нават не звяртае на мяне нiякай увагi".
Таму ён усмiхнуўся яшчэ больш ветлiва.
- Дык вось, - сказала Тафi. - Я хачу, каб ты пайшоў да мае мамы (таму, што ў цябе ногi даўжэйшыя за мае i ты не звалiшся ў Бабровае балота) i папрасiў, каб табе далi другую дзiду. Чорную. Яна вiсiць у нас над ачагом.
Незнаёмы (а ён быў цяварац) падумаў: "Гэта вельмi, вельмi дзiўная дзяўчынка. Яна махае рукамi i крычыць на мяне, але я не разумею нi слова. I я вельмi баюся, што, калi я не выканаю яе загадаў, гэты велiчны правадыр, Чалавек-якi-паварочваецца-спiнай-да-сваiх-гасцей, раззлуецца". Ён устаў, адлупiў з бярэзiны вялiкi кавалак кары i падаў яго Тафi. Гэтым ён хацеў паказаць, што душа ў яго белая, як бяроста, i што ён нiкому не жадае зла. Але Тафi зразумела яго па-свойму.
- О, - сказала яна, - разумею! Ты хочаш даведацца, дзе жыве мая мама. Вядома, я не ўмею пiсаць, але я магу намаляваць карцiнку заўсёды, калi пад рукою ёсць што-небудзь вострае, каб можна было надрапаць яе. Дай мне на хвiлiнку зуб акулы з тваiх караляў.
Незнаёмы (а ён быў цяварац) нiчога не адказаў. Таму Тафi працягнула руку i тузанула да сябе каралi, што вiселi ў Незнаёмага на шыi. Каралi былi з пацерак, зярнятак i зубоў акулы.
Незнаёмы (а ён быў цяварац) падумаў: "Гэта вельмi, вельмi дзiўнае дзiця. У мяне ў каралях заварожаныя зубы акулы, i мне заўсёды казалi, што той, хто дакранецца да iх без майго дазволу, адразу ж распухне або лопне. Але гэтае дзiця не распухла i не лопнула. А той велiчны правадыр, што не звярнуў на мяне нiякай увагi, вiдаць, не баiцца, што дзяўчынцы пагражае бяда. Лепей мне трымацца з iмi яшчэ больш ветлiва".
Таму ён даў Тафi свой зуб акулы, i яна тут жа легла на жывот i заматляла нагамi ў паветры, зусiм як некаторыя дзецi робяць гэта i сёння, калi яны кладуцца ў пакоi на падлогу, каб намаляваць тую цi iншую карцiну. Яна сказала:
- Зараз я намалюю табе некалькi прыгожых карцiнак! Можаш глядзець у мяне з-за пляча. Адно не штурхай мяне пад руку. Спачатку я намалюю, як тата ловiць рыбу. Ён выйшаў у мяне не дужа падобны, але мама пазнае, бо я намалявала, што дзiда ў яго зламалася.
А цяпер я намалюю другую дзiду, тую, якая яму трэба, чорную. У мяне выйшла, нiбыта яна выцяла тату ў спiну, але гэта таму, што твой зуб акулы слiзгануў, ды i кавалак бяросты малаваты.
Вось дзiда, якую ты павiнен прынесцi. А от гэта я. Я стаю i пасылаю цябе па дзiду. Валасы ў мяне не тырчаць на ўсе бакi, як я намалявала, але гэтак лягчэй маляваць.
Цяпер я намалюю цябе. Я думаю, што папраўдзе ты вельмi прыгожы, але не магу ж я зрабiць цябе на карцiнцы прыгажуном, таму, калi ласка, не злуйся на мяне. Ты не злуешся?
Незнаёмы (а ён быў цяварац) усмiхнуўся. Ён падумаў: "Мусiбыць, дзесьцi зараз адбываецца вялiкi бой, i гэтае незвычайнае дзiця, якое ўзяло ў мяне заварожаны зуб акулы i не распухла i не лопнула, загадвае мне паклiкаць усё племя вялiкага правадыра да яго на падмогу. Ён вялiкi правадыр, iнакш ён не сядзеў бы да мяне спiнай".
- Глядзi, - сказала Тафi, вельмi старанна выводзячы на кары свой малюнак. - Цяпер я намалявала цябе. Я суну тую дзiду, якая гэтак патрэбна тату, табе ў руку, каб ты не забыўся прынесцi яе. Цяпер я пакажу табе, дзе жыве мая мама. Iдзi, пакуль не дойдзеш да двух дрэў (вось гэтыя дрэвы), потым падымiся на гару (вось гэтая гара), i тады ты выйдзеш на Бабровае балота, у iм поўна-поўна баброў. Я не ўмею маляваць баброў, але я намалявала iхнiя галоўкi. Бо толькi галоўкi ты i ўбачыш, як будзеш iсцi па балоце. Ды, глядзi, не збоч. Як скончыцца балота, тут адразу i будзе наша пячора. Папраўдзе яна не такая вялiкая. як пагорак, але я не ўмею маляваць вельмi маленькiя рэчы. От мая мама. Яна выйшла з пячоры. Яна прыгожая. Яна прыгажэйшая за ўсiх мам, якiя толькi ёсць на свеце, але яна не пакрыўдзiцца, што я намалявала яе непрыгожай. Цяпер, на выпадак, калi ты забудзеш, я намалявала збоку i тую дзiду, якая патрэбна тату. На самай справе яна ўсярэдзiне, але ты пакажы карцiнку маме, i мама дасць табе гэтую дзiду. Я намалявала, як яна ўзняла рукi, бо я ведаю, што яна будзе рада бачыць цябе... Прыгожая карцiнка, праўда? Ты добра зразумеў цi мне растлумачыць яшчэ раз?
Незнаёмы (а ён быў цяварац) паглядзеў на карцiнку i закiваў галавою. Ён сказаў сам сабе: "Калi я не прывяду племя гэтага вялiкага правадыра яму на падмогу, яго заб'юць ворагi, якiя падкрадваюцца з дзiдамi з усiх бакоў. Цяпер я разумею, чаму вялiкi правадыр прыкiнуўся, нiбыта не звяртае на мяне ўвагi. Ён баiцца, што ворагi прытаiлiся ў кустах i што яны ўбачаць, як ён дае мне даручэннi. Таму ён адвярнуўся i даў магчымасць мудраму i дзiвоснаму дзiцяцi намаляваць гэтую страшную карцiнку, каб я зразумеў, у якой бядзе ён апынуўся. Я пайду i прывяду яму на выручку ўсё яго племя".
Ён нават не папытаўся ў Тафi дарогi, а рынуўся, як вецер, у кусты з бяростай у руцэ. А Тафi села сабе на беразе, вельмi задаволеная.
- Што гэта ты рабiла, Тафi? - спытаў Цегумай.
Ён адрамантаваў дзiду i цяпер асцярожна памахваў ёю ўправа i ўлева.
- Гэта мой сакрэт, любенькi татачка, - адказала Тафi. - Калi ты не будзеш распытваць мяне, ты хутка даведаешся, у чым справа, i гэта вельмi цябе здзiвiць. Ты не можаш сабе ўявiць, якi гэта будзе сюрпрыз для цябе! Паабяцай мне, што ты будзеш рады.
- Добра, - сказаў Цегумай i ўзяўся лавiць рыбу.
Незнаёмы (цi ведаеш ты, што ён быў цяварац?) усё бег i бег з карцiнкай у руках i прабег некалькi мiляў i раптам зусiм выпадкова натрапiў на Цешумай Тэвiндра. Яна стаяла каля ўвахода ў пячору i пляткарыла з дагiстарычнымi дамамi, якiя прыйшлi да яе ў госцi на дагiстарычнае снеданне.
Тафi была вельмi падобная на Цешумай, асаблiва вачамi i верхняй часткай твару, таму Незнаёмы - сама сапраўдны цяварац - пачцiва ўсмiхнуўся i ўручыў Цешумай бяросту. Ён гэтак хутка бег па балоце, што засопся, а ногi ў яго былi паабдзiраны калючым цярноўнiкам, але ён усё яшчэ стараўся быць ветлiвым.
