I, быццам ап'янелы ад бесперапыннага руху, ад гучнага гоману, Кантэн крочыў далей, ужо не ўзiраючыся больш у падобныя адзiн да аднаго твары.
Ён крочыў па гэтай ярка асветленай гарадской вулiцы i думаў пра дачку, якая марыла некалi сядзець у маленькiм цёплым дамку i пазiраць праз акно, як падае бялюткi снег.
8
Адшукаць салон Раберцi было няцяжка. Кантэн доўга стаяў перад вiтрынай, за якой былi выстаўлены касметычныя прылады, фотакарткi прыгожых жанчын. Усё гэта было раскладзена на чырвоным аксамiце, прысыпаным штучным снегам. Памiж фотакартак ляжала некалькi яловых лапак, падобных на тыя, якiя Кантэн прывёз Дэнiзе для ясельцаў. I старому было дзiўна, што ў гэтай перапоўненай яркiм святлом вiтрыне жывыя лапкi знаходзяцца побач з нежывымi блiскучымi прадметамi. Гледзячы на сфатаграфаваныя прычоскi, Кантэн падумаў, што гэта, мабыць, i ёсць яе работа, i нечакана засмяяўся. Ён успомнiў, як Марыя-Луiза, калi ёй было восем цi дзевяць гадоў, абстрыгла сваю сястрычку. Цяпер ён смяяўся, спрабуючы ўявiць партрэт маленькай Дэнiзы сярод гэтых дам з высокiмi прычоскамi.
Потым Кантэн зрабiў яшчэ два крокi i апынуўся перад дзвярыма. Дзверы былi зроблены ў выглядзе вялiзнага люстэрка, чорная ручка нагадвала доўгую тонкую руку з тонкiмi пальцамi. Дзверы вялi ў невялiчкi калiдор, сцены якога былi з рыфленага шкла. Калiдор быў пусты, а за шклянымi перагародкамi рухалiся ценi. Кантэн паназiраў хвiлiну. Прахожыя штурхалi яго то з аднаго боку, то з другога, i ён вымушаны быў супрацiўляцца, каб натоўп не пацягнуў яго за сабою. Ён яшчэ раз паглядзеў на нумар будынка, на шыльдачку з назвай i пiхнуў рукою дзверы.
Адразу перахапiла дыханне ад цёплага паветра, моцна насычанага духамi. Кантэн аддыхаўся. Свой капялюш ён схаваў спачатку за спiною, а пасля падумаў, што яго можна пакiнуць тут, у калiдоры. Яму не верылася, што Марыя-Луiза зусiм побач. Мабыць, яна пачула, як ён увайшоў, i зараз выйдзе яму насустрач праз адны з гэтых трох дзвярэй, якiя зроблены ў шкляных перагародках. Стары адчуваў, што яна вось-вось з'явiцца перад iм, загаворыць, абдыме... Ён увесь быў ахоплены чаканнем, як раптам у галаву яму прыйшла недарэчная думка, што ён павiнен пайсцi адсюль, павiнен знiкнуць да таго, як увойдзе Марыя-Луiза, бо яна не даруе яму таго, што ён сам прыйшоў сюды, у гэты салон, апрануты ў нямоднае футравае палiто i ў старадаўнi капялюш. Ад хвалявання стары пацёр сваiмi тоўстымi пальцамi, уражанне было такое, быццам скрабянулi рашпiлем па дрэве. Цi ж месца селянiну з гэткiмi рукамi ў такiм салоне? Каму ён тут патрэбны? Магчыма, Марыя-Луiза i не расказвала нiкому, хто яе бацькi. Можа, яна нават саромелася iх i таму так рэдка прыязджала дадому?
Прайшла хвiлiна, другая, пакуль на парозе адных дзвярэй не з'явiлася чарнявая дзяўчына, апранутая ў дзiўны, вельмi кароткi халат са светлай тканiны. Яна ўсмiхнулася Кантэну i проста сказала:
- Мсьё?
Кантэн кашлянуў. У горле казытала ад цёплага i перасычанага духамi паветра. Яму трэба было спытацца пра Марыю-Луiзу, але ён не мог нi слова вымавiць, быццам на нейкi час адняло мову. Калi ён нарэшце спытаўся, дзяўчына здзiўлена паглядзела на яго i перапытала:
- Мадэмуазель Кантэн, кажаце вы?
- Але, Кантэн, - адказаў стары.
- У яе спатканне на гэты вечар?
Кантэн вагаўся. Ён не разумеў, што яна мела на ўвазе. Машынальна паўтарыў:
- Спатканне...
- Вы ведаеце, у якой гадзiне яна павiнна прыйсцi?
Кантэн задумаўся. Яму здалося, што дзяўчына не разумее яго вясковай гаворкi. Ён маўчаў, i дзяўчына паўтарыла:
- Гэта асоба павiнна была назначыць спатканне. Вы ведаеце, у якой гадзiне яна павiнна прыйсцi сюды?
Яна размаўляла з iм, як з малым, як з прасцячком. Паўтарала адно i тое па два разы, добра вымаўляла словы, мяняла iх месцамi. Ён выпрастаўся, каб надаць сабе больш важны выгляд, распрастаў плечы, якiя стулiлiся пад цяжарам футравага палiто. У яго галаве мiльганула думка, што дзяўчына працуе тут нядаўна, што яе ўзялi часова, на перыяд святаў. Раз яны бяруць дадатковы персанал, значыць, у iх вельмi шмат работы. Тады Марыi-Луiзе будзе нялёгка адпрасiцца. Ён вырашыў быць настойлiвым i сказаў упэўненым голасам, што Марыя-Луiза не клiентка, што яна тут працуе. Дзяўчына здзiвiлася i спыталася яшчэ раз:
- Вы сказалi: Марыя-Луiза Кантэн?
- Але, мадэмуазель.
- Тады вы памылiлiся. У нас няма работнiцы з такiм прозвiшчам.
Кантэн адчуў, што ў яго пачынаюць дрыжаць рукi. Былы спакой амаль рассеяўся. Хваляванне нарастала.
Дзяўчына жэстам папрасiла ў яго прабачэння, хвiлiну падумала i сказала:
- Вы можаце крышку пачакаць?
Кантэн кiўнуў галавою, i дзяўчына знiкла. Паветра было настолькi густое, што дыхаць iм было немагчыма. Кантэн адчуваў сябе кепска i баяўся, што зараз це вытрымае i выйдзе адсюль. Яго думкi пераблыталiся. Ён пытаўся ў сябе, як тут могуць жыць падобныя на яго чалавечыя iстоты. Мiж тым за шклом увесь час рухалiся фiгуры, якiя, здавалася, адчувалi сябе добра. Галасоў не было чуваць. Толькi ў адным пакоi нехта шаптаўся.
Праз некалькi хвiлiн дзяўчына вярнулася з маладым чалавекам гадоў трыццацi. Яны спынiлiся далекавата ад Кантэна, i ён не мог разабраць, аб чым яны гутарылi. Чалавек некалькi разоў паглядзеў у яго бок, i Кантэну здалося, што яны абое смяюцца з яго. Яму зноў прыйшла ў галаву думка, што ён можа прынесцi шкоду сваёй дачцэ, i адразу ён адчуў, як яго распiрае глухая злосць. Чаго яны ўмешваюцца ў яго справы? Чаму яны адразу не паклiчуць Марыю-Луiзу? Можа, яны потым будуць пасмейвацца з яе, абзываць сялянкай? I ўсё з-за бацькi. Малады чалавек быў апрануты ў такi ж смешны халат, як i дзяўчына. Бледны твар i тонкая шыя надавалi яму выгляд хлапчука, якога дрэнна кармiлi. Кантэн мяў свой капялюш у тоўстых руках. Яму карцела падысцi да гэтага хлопца i накруцiць яму вушы.
Нарэшце дзяўчына наблiзiлася да старога. Яму здавалася, што яна ледзь стрымлiвае смех. Хуценька загаварыла:
- Я спыталася ў калегi, якi працуе тут больш, чым я. Ён сказаў мне, што мадэмуазель Кантэн сапраўды працавала тут, але больш як год назад звольнiлася.
- Больш як год назад? - перапытаў Кантэн i нахмурыўся.
Цяпер ён быў перакананы, што яны смяюцца з яго. Але што гэта дзяўчына i той малакасос з дзявочай шыяй маюць супраць яго дачкi? Што яна iм зрабiла?
- Вы кажаце, больш як год назад...
Гэта ўсё, што ён змог прашаптаць.
- Але, - сказала дзяўчына i тут жа дадала: - Яна павiнна быць у салоне Трыанон... Ведаеце, дзе гэта?
- Не, - адказаў Кантэн, - я не жыву ў Лiёне.
Дзяўчына ўсмiхнулася, агледзеўшы яго з ног да галавы. Кантэну карцела сказаць ёй, што лепш быць селянiнам, чым такой лялькай, як яна, яму хацелася паказаць ёй свае працавiтыя рукi. Але ён моцна сцяў зубы i паспрабаваў уявiць на месцы гэтай дзяўчыны сваю дачку. Няўжо Марыя-Луiза таксама вось такою зрабiлася?
Дзяўчына двойчы паўтарыла адрас i растлумачыла, як яму iсцi. Кантэн ужо павярнуўся да выхаду, калi яна дадала:
- Вы лёгка знойдзеце, здаецца, гэта на другiм паверсе.
Стары падзякаваў i выйшаў на вулiцу. Дзяўчына нейкi час стаяла на парозе i глядзела яму ўслед.
Па ходнiках бясконцай плынню цёк чалавечы натоўп. Кантэн спынiўся i ўздыхнуў на поўныя грудзi. Ад свежага ледзянога паветра яму рабiлася лепш.
9
Стаяў Кантэн доўга. Яму здавалася, што ён толькi што пабыў у нейкiм нерэальным свеце. Ён адчуваў на сабе гэты невыносны пах, якiм прапахла яго адзенне i ад якога сушыла ў горле. Гэты свет быў незнаёмы яму, але Кантэн нiяк не мог пазбавiцца ад уражання, што некалi ён ужо перажыў гэткую сустрэчу, што ён ужо быў у гэтым салоне, бачыў занадта маляваны твар гэтай малой i слабую шыю малакасоса, апранутага ў занадта кароткi халат. Яму было пагана ад той душнай атмасферы, якая была ў салоне, аднак яго чамусьцi мала здзiвiла тое, што яму там сказалi. Ён нават не здзiвiўся, калi даведаўся, што Марыя-Луiза больш як год там не працуе. Гэта азначала, што ў лiпенi, калi яна прыязджала дадому, Марыя-Луiза казала iм няпраўду.
Цяпер ён крочыў у адваротным напрамку, шукаючы вулiцу, пра якую яму гаварыла дзяўчына. Думкi раiлiся ў галаве.
Чаму Марыя-Луiза не сказала iм, што перайшла на iншае месца? А можа, гэты малакасос зманiў? У яго такi непрыемны твар. Можа, ён пасмяяўся з Кантэна? Можа, гэта з-за яго звольнiлася Марыя-Луiза? Бо ён здзекаваўся з яе сялянскага паходжання. Ён i з Кантэна смяяўся. Гэта было вiдаць па тым, як ён глядзеў на яго футравае палiто. А ўсмешка дзяўчыны, калi яна вярнулася, каб прадоўжыць размову! Цi ж яна не вiнаватая хоць крышачку ў тым, што Марыя-Луiза паехала адсюль? Цi ж яна не разносiла плёткi разам з гэтым малакасосам, каб дамагчыся звальнення Марыi-Луiзы? А потым заняла яе месца. Але спачатку трэба даведацца, цi звольнiлi Марыю-Луiзу. Можа, усё гэта выдумкi. Бо не магла яна сказаць бацькам няпраўду.
А што, калi дапусцiць, што яна сапраўды звольнiлася? Яна ж такая гордая! Магла i не сказаць пра гэта. Мучылася, галадала, пакуль шукала новае месца, але трывала. А гонар не дазваляў ёй папрасiць у бацькоў дапамогi. А яны злавалi на яе, што так рэдка прыязджае. Нават настаўнiк. Каб жа ён ведаў!
