- Чые? Садоўнiкавы?
- Мадэмуазель, мадэмуазель! Гэта адбiткi малых элегантных жаночых туфелек на высокiм абцасе. Зiрнiце, пераканайцеся самi. Ступiце, прашу вас, на зямлю вось тут, побач з iмi.
Сьюзен хвiлiнку павагалася, потым нясмела паставiла нагу на глебу там, дзе паказаў Пуаро. Яна была абута ў невялiчкiя туфлi-лодачкi з цёмна-карычневай скуры на высокiм абцасе.
- Бачыце, вашы амаль такога ж памеру. Амаль, але не зусiм. Гэтыя другiя зроблены трохi большай, чым ваша, нагой. Магчыма, гэта сляды мiс Шэвенi-Гарэ, або мiс Лiнгард, цi нават лэдзi Шэвенi-Гарэ.
- Не лэдзi Шэвенi-Гарэ - у яе маленькiя ногi. Людзi ў тыя часы ўхiтралiся мець маленькiя ногi. А мiс Лiнгард носiць смешныя чаравiкi з нiзкiмi абцасамi.
- Дык гэта сляды мiс Шэвенi-Гарэ... А, так, я памятаю, яна згадвала, што выходзiла ў сад учора вечарам.
Ён павёў яе назад вакол дома.
- Мы ўсё яшчэ iдзём па следу?
- Ну, вядома ж. Зараз мы зойдзем у кабiнет сэра Гервазы.
Ён пракладваў дарогу. Сьюзен Кардвэл iшла за iм.
Дзверы па-ранейшаму паныла звiсалi. Унутры пакой быў такi ж, як i ўчора вечарам. Пуаро адсунуў шторы i ўпусцiў у пакой дзённае святло. Ён пастаяў, пазiраючы на бардзюр хвiлiну-дзве, а потым сказаў:
- Мяркую, вы не дужа добра знаёмы з рабаўнiкамi, мадэмуазель?
Сьюзен Кардвэл са шкадаваннем адмоўна пакiвала галавой.
- Баюся, не, мiстэр Пуаро.
- Галоўны канстэбль таксама не можа пахвалiцца сяброўскiмi адносiнамi з iмi. Яго сувязi з крымiнальнiкамi заўсёды былi строга афiцыйныя. У мяне - не гэтак. Аднойчы я меў вельмi прыемную гутарку з рабаўнiком. Ён расказаў мне цiкавую штуку пра французскiя вокны - трук, якi часам можа выкарыстоўвацца, калi запор даволi свабодны.
Гаворачы, ён павярнуў ручку левага акна, прэнт пасярэдзiне выйшаў з адтулiны ўнiзе, i Пуаро пацягнуў абедзве палавiны французскага акна да сябе. Ён шырока расчынiў iх, а потым зачынiў зноў - зачынiў, не паварочваючы ручку, каб прэнт не апусцiўся ў свой паз. Ён выпусцiў ручку, хвiлю пачакаў, а потым рэзка стукнуў знiзу ўгору па цэнтры прэнта. Ад удару прэнт апусцiўся ўнiз у паз - ручка сама павярнулася.
- Вы бачыце, мадэмуазель?
- Думаю, так.
Сьюзен аж пабялела.
- Акно зараз зачынена. Немагчыма ўвайсцi ў пакой, калi акно зачынена, але можна выйсцi з пакоя, пацягнуць створкi звонку, потым стукнуць, як я зрабiў, i запор iдзе ўнiз, паварочваючы ручку. Акно, такiм чынам, шчыльна зачынена, i кожны, хто паглядзiць на яго, скажа, што яно было зачынена знутры.
- Гэта тое... - Голас Сьюзен злёгку задрыжаў. - Гэта тое, што адбылося ўчора вечарам.
- Думаю, тое, мадэмуазель.
Сьюзен з роспаччу сказала:
- Я не веру нiводнаму гэтаму слову.
Пуаро не адказаў. Ён падышоў да камiннай палiцы. Потым рэзка павярнуўся.
- Мадэмуазель, прашу вас быць за сведку. Я ўжо маю аднаго сведку, мiстэра Трэнта. Ён бачыў, як я знайшоў гэты маленькi асколачак люстра ўчора вечарам. Я казаў пра яго яму. Я пакiнуў яго там, дзе ён быў, для палiцыi. Я нават сказаў галоўнаму канстэблю, што разбiтае люстра - гэта важны ключ. Але ён не надаў значэння майму намёку. Зараз вы сведка таго, як я кладу гэты асколачак люстра (на якi, памятайце, я ўжо звярнуў увагу мiстэра Трэнта) у маленькi канверт, вось так. Сказана - зроблена. I я пiшу на iм - так - i запячатваю. Вы сведка, мадэмуазель?
- Але... толькi... толькi я не ведаю, што гэта значыць.
Пуаро перайшоў на другую палавiну пакоя. Ён стаяў перад сталом i пiльна глядзеў на раструшчанае люстра на сцяне насупраць.
- Я скажу вам, што гэта значыць, мадэмуазель. Калi б вы стаялi тут учора вечарам, гледзячы ў гэтае люстра, вы маглi б убачыць у iм, як адбывалася забойства.
12
Упершыню ў жыццi Рут Шэвенi-Гарэ - зараз Рут Лэйк - прыйшла снедаць своечасова. Эркюль Пуаро быў у зале i адвёў яе ўбок, перш чым яна зайшла ў сталовую.
- У мяне ёсць адно пытанне да вас, мадам.
- Слухаю.
- Вы былi ў садзе ўчора вечарам. Цi ступалi вы хоць раз на клумбу, што за акном кабiнета сэра Гервазы?
Рут здзiўлена паглядзела на яго.
- Так, двойчы.
- А! Двойчы. Як двойчы?
- Першы раз я рвала астры нейдзе каля сёмай гадзiны.
- Вам не здаецца, што гэта быў даволi дзiўны час, каб iрваць кветкi?
- Так, праўда. Я нарвала кветак учора ранiцай, але Ванда сказала пасля гарбаты, што кветкi на стале не надта свежыя. Я падумала, што нiчога, пастаяць i гэтыя, таму не нарвала свежых.
- Але ваша мацi папрасiла вас нарваць? Праўда?
- Праўда. Вось я i выйшла якраз каля сямi гадзiн. Я нарвала кветак з гэтага боку бардзюра, бо наўрад цi хто-небудзь ходзiць тут, i таму не страшна сапсаваць выгляд.
- Ну, ну, а другi раз. Вы сказалi, што выходзiлi другi раз?
- Гэта было якраз перад абедам. Я трошкi заплямiла сукенку брыльянцiнам каля пляча. Ленавалася пераапрануцца, i нiводная з маiх штучных кветак не падыходзiла да жоўтай сукенкi. Я ўспомнiла, што бачыла познюю ружу, калi рвала астры, i хуценька выйшла, знайшла яе i прыкалола да сукенкi.
Пуаро павольна кiўнуў галавой.
- Так, я памятаю, што на вас была ружа ўчора вечарам. Колькi было часу, мадам, калi вы сарвалi гэтую ружу?
- Я проста не памятаю.
- Але гэта iстотна, мадам. Падумайце... Паразважайце...
Рут нахмурылася. Кiнула на Пуаро быстры позiрк i адвяла вочы.
- Я не магу сказаць дакладна, - нарэшце вымавiла яна. - Гэта мусiла быць о, вядома - гэта мусiла быць недзе ў пяць хвiлiн дзевятай. Калi я вярталася назад, iдучы каля дома, то пачула гонг, а потым гэты дзiўны гук. Я паспяшалася, бо падумала, што гэта другi гонг, а не першы.
- А, дык вы падумалi гэта - i вы не спрабавалi адчынiць акно кабiнета, калi стаялi там на клумбе?
- Калi папраўдзе, спрабавала. Я падумала, яго можна адчынiць, i будзе хутчэй увайсцi такiм чынам. Але яно было зачынена.
- Значыцца, усё зразумела. Я вiншую вас, мадам.
Яна са здзiўленнем паглядзела на яго.
- Што вы маеце на ўвазе?
- Тое, што ў вас ёсць тлумачэнне на ўсё: зямля на вашых туфлях, вашы сляды на клумбе, адбiткi вашых пальцаў на вонкавым баку акна. Усё гэта вельмi падыходзiць.
Перш чым Рут паспела адказаць, па лесвiцы збегла мiс Лiнгард. На яе шчоках быў дзiўны пурпуровы румянец, i яна як бы нават трохi спалохалася, убачыўшы Пуаро i Рут побач.
- Прашу прабачэння, - сказала яна. - Што-небудзь здарылася?
Рут злосна адказала:
- Я думаю, мiстэр Пуаро звар'яцеў!
Яна прашмыгнула паўз iх у сталовую. Мiс Лiнгард павярнула здзiўлены твар да Пуаро.
Ён адмоўна пакiваў галавой.
- Пасля снедання, - сказаў ён, - я растлумачу. Я хацеў бы, каб усе сабралiся ў кабiнеце сэра Гервазы а дзесятай гадзiне.
Пуаро паўтарыў гэтую просьбу i ў сталовай.
Сьюзен Кардвэл кiнула на яго быстры позiрк, а пасля паглядзела на Рут. Калi Х'юга сказаў:
- Э? Што за iдэя? - яна рэзка штурхнула яго ў бок, i ён паслухмяна змоўк.
Паснедаўшы, Пуаро ўстаў i пайшоў да дзвярэй. Ён павярнуўся i дастаў вялiкi старамодны гадзiннiк.
- Зараз пяць хвiлiн дзесятай. Праз пяць хвiлiн - у кабiнеце.
* * *
Пуаро абвёў поглядам усiх. Кола зацiкаўленых твараў глядзела на яго. Усе тут, адзначыў ён, за адным выключэннем, i якраз у гэты момант тое выключэнне заплыло ў пакой. Лэдзi Шэвенi-Гарэ ўвайшла мяккiм плаўным крокам. Яна выглядала змучанай i нездаровай.
Пуаро падсунуў ёй вялiкае крэсла, яна села.
Зiрнуўшы на разбiтае люстра, яна ўздрыгнула i трошкi павярнулася з крэслам убок.
- Гервазы па-ранейшаму тут, - сказала, нiбы канстатуючы, яна. - Бедны Гервазы... Неўзабаве ён будзе вольны.
Пуаро адкашляўся i абвясцiў:
- Я папрасiў вас усiх прыйсцi сюды, каб вы маглi пачуць праўду пра самагубства сэра Гервазы.
- Гэта быў Лёс, - сказала лэдзi Шэвенi-Гарэ. - Гервазы быў моцны, але яго Лёс быў мацнейшы.
Палкоўнiк Бэры трохi падаўся наперад.
- Ванда... мая дарагая...
Яна ўсмiхнулася яму, пасля працягнула руку. Ён узяў яе ў сваю. Яна мякка сказала:
- Ты маё суцяшэнне, Нэд.
Рут рэзка сказала:
- Нам трэба разумець так, мiстэр Пуаро, што вы канчаткова ўстанавiлi прычыну самагубства майго бацькi?
Пуаро адмоўна кiўнуў галавой.
- Не, мадам.
- Дык навошта ўся гэтая валтузня?
Пуаро спакойна адказаў:
- Я не ведаю прычыны самагубства сэра Гервазы, бо сэр Гервазы Шэвенi-Гарэ не канчаў жыццё самагубствам. Ён не забiваў сябе. Ён быў забiты.
- Забiты? - Некалькi галасоў рэхам паўтарылi гэтае слова. На Пуаро глядзелi здзiўленыя твары. Лэдзi Шэвенi-Гарэ сказала: "Забiты? О, не!" - i паволi адмоўна пакiвала галавой.
- Забiты, вы кажаце? - гэта загаварыў Х'юга. - Не можа быць. У пакоi не было нiкога, калi мы ўламалiся. Акно было зачынена. Дзверы замкнуты знутры, а ключ ляжаў у кiшэнi майго дзядзькi. Як жа ён мог быць забiты?
- Тым не менш, ён быў забiты.
- А забойца, мяркую, уцёк праз замочную шчылiну? - скептычна заўважыў палкоўнiк Бэры. - Альбо вылецеў праз комiн?
- Забойца, - сказаў Пуаро, - выйшаў праз акно. Я пакажу вам як.
Ён паўтарыў свой вопыт з акном.
- Бачыце? Вось як гэта было зроблена! З самага пачатку я не мог лiчыць верагодным, што сэр Гервазы скончыў жыццё самагубствам. У яго была рэзка выяўленая эгаманiя, а такi чалавек не забiвае сябе. I былi яшчэ iншыя рэчы! Вiдавочна, перад сваiм самагубствам сэр Гервазы сеў за пiсьмовы стол, накрэмзаў слова "даруйце" на аркушы паштовай паперы i тады застрэлiўся. Але перад гэтым апошнiм учынкам ён з нейкай прычыны пераставiў крэсла, павярнуўшы яго бокам да стала. Чаму? Павiнен быць адказ. Я пачаў што-нiшто разумець, калi знайшоў знiзу на цяжкай бронзавай статуэтцы прылiплы маленькi асколачак люстра...
