Автор неизвестен
Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке)
БЕЛАРУСКIЯ НАРОДНЫЯ КАЗКI
КАТОК ЗЬ ПЕЎНIКАМ ДЫ ЛIСКА
Жылi-былi каток i пеўнiк. Збудавалi яны хатку пры лесе.
Кажа раз каток пеўнiку:
- Я пайду ў лес на ўловы, а ты зачынiся й нiкога ня пускай у хатку. - I пайшоў.
Ажно прыбягае лiска пад акенца ды просiць:
- Пеўнiк, пеўнiк, адчынi! Памяла мне пазыч. Прыехалi госьцi з Замосьця, няма чым печ вымесьцi, пiрагi пячы.
А пеўнiк на гэта:
- Зводзiш ты мяне, зводзiш, - ты мяне абманеш. - Не адчыню я хаткi й табе нiчога ня дам.
- Ах, якi-ж ты злосны! - кажа лiска.
- А я не маню, каб я жыла. Ну, калi ня верыш, дык падай мне памяло праз аконца, галубок!
Адчынiў пеўнiк акенца i дае ёй памяло, а лiска не за памяло, а за яго ды наўцекi.
Стаў пеўнiк галасiць:
Коцiку-брацiку,
Мяне лiска схапiла,
Зубамi крыльцы шчамiла,
Ды нясе мяне ў цёмныя лясы,
За высокiя горы,
У глыбокiя норы!
Ратуй мяне!
Шкада стала коцiку пеўнiка. Ён, як мага ў пагоню пагнаўся. Лiсiцу дагнаў, за валасы надраў, пеўнiка адабраў.
- Ну - кажа пеўнiку: - глядзi-ж больш нiкому не адчыняй хаткi. Бо цяпер пайду далей, за горы.
I ў другi раз прыбягае лiска.
- Пеўнiк, пеўнiк, адчынi! Пазыч мне лапату, прыехалi госьцi з Замосьця, няма чым пiрагi ў печ садзiць.
- Не, - кажа пеўнiк, - не адчыню, бо ты мяне зрадзiш.
- Не, не, пеўнiчку, далiбо не абману.
Дык пеўнiк, як добры дурань, адчынiў дзьверы i дае лапату, а лiска за пеўнiчка i ў ногi.
Яшчэ мацней стаў крычаць пеўнiк:
Коцiку-брацiку,
Мяне лiска схапiла,
Зубамi крыльцы шчамiла,
Ды нясе мяне ў цёмныя лясы,
За высокiя горы,
У глыбокiя норы!
Ратуй мяне!
Чуць толькi пачуў коцiк пеўнiкаў крык. Бегчы ды бегчы, бегчы ды бегчы насiлу дагнаў лiску зь пеўнiкам. Калi-ж узлаваўся каток, як стаў лiсiцу за патылiцу драць! Пусьцiла лiсiца пеўнiка ды ходу.
Прывёў коцiк пеўнiка дахаты.
Назаўтра йзноў кажа яму:
- Сяньня я пайду яшчэ далей. А ты-ж глядзi, не ашукайся. Бо калi йзноў паслухаеш лiскi, дык яна цябе зьесьць.
Лiска пад акном пiльнавала. Як толькi каток адыйшоўся, яна йзноў пад аконца прыбегла.
- Пеўнiк, пеўнiк, адчынi! Ехалi баяры, рассыпалi проса, няма каму пазьбiраць! Iдзi памажы.
- Хлусiш. Ты йзноў хочаш мяне ашукаць, - кажа пеўнiк.
А лiска хiтра сьмяецца ды кажа:
- А якi-ж ты недаверлiвы! Ды глянь-жа сам, калi ня верыш! А я пабягу хутчэй зьбiраць проса. - I сьхiлiлася за сьцяну.
Выхiнуўся пеўнiк праз аконца, а лiска - хоп - за яго ды ў лес.
Крычэў, крычэў пеўнiк, але коцiк яго ўжо не пачуў.
Прыходзiць коцiк дамоў, а ў хатцы нiкога няма, i аконца адчынена. Здагадаўся коцiк, што лiска такi схапiла пеўнiка.
Горка стала коцiку. I пачаў ён у дарогу зьбiрацца, пеўнiка ратаваць. Надзеў боты-скараходы, да боку шаблю прычапiў, узяў з сабою скрыпачку й пайшоў.
Iшоў ды iшоў, iшоў ды iшоў, сустракае зайчыка.
- Зайчык, зайчык! Цi ня бачыў ты лiскi бягучы, пеўнiка нясучы?
- Бачыў, - кажа зайчык вось у тую нару пабегла.
А тым часам у лiсчынай хатцы ўжо ў печы палiцца, ў сагане вада грэецца, нож ляжыць навостраны пеўнiка рэзаць.
Сеў каток каля нары, на скрыпцы зайграў ды й запяяў:
Дылi, дылi, скрыпачка,
Залатыя струначкi!
А ў норцы лiсачка,
А ў лiскi новы двор,
Тры дачкi на выбор.
Лiска перапынiла работу на кухнi. Пасылае старэйшую дачку Чучалку:
- Паглядзi, Чучалка, што там за панiч пад варотамi пяе?
Выйшла Чучалка, а коцiк яе - хапець за карак, - ды ў торбу. А сам яшчэ гучней грае ды сьпявае:
Дылi, дылi, скрыпачка,
Залатыя струначкi!
А ў норцы лiсачка,
А ў лiскi новы двор,
Тры дачкi на выбор.
Пасылае лiска сярэднюю дачку Пачучалку.
- Схадзi, паглядзi, Пачучалка, чаму гэта Чучалка так забавiлася, мабыць, дужа важныя панiчы прыехалi?
Выбегла Пачучалка, падскокваючы, за вароты. А коцiк яе - хапець за карак, - ды ў торбу. А сам яшчэ гучней грае ды сьпявае:
Дылi, дылi, скрыпачка,
Залатыя струначкi!
А ў норцы лiсачка,
А ў лiскi новы двор,
Тры дачкi на выбор.
Адна тая Чучалка харошая,
Другая Пачучалка прыгожая
А трэйцяя меншая,
Мабыць прыгажэйшая.
Лiска аж аблiзнулася, так спадабалася ёй каткова песьня.
- Iдзi й ты, - кажа да меншай дачкi. - Пэўна там знатныя панiчы прыехалi.
Выбегла й трэйцяя дачка. А коцiк - хапець - за яе ды ў торбу.
Тады ў хату лiсчыну ўбег ды закрычэў:
- Гэй, ты, старая лiсiца! Дзе пеўнiка падзела?
- А мой-жа ты, сакалочак! А мой-жа ты каласочак! А я й повiдам ня бачыла, а я й почутам ня чула!
Але коцiк яшчэ мацней крыкнуў:
- Аддай пеўнiка, бо як бач сваiх дачок аглядаць ня будзеш! - I замахнуўся шабляю.
Спалохалася лiсiца. Пеўнiка аддала, а сабе дачок забрала.
З тэй пары разумнейшы стаў пеўнiк. I сталi яны з коцiкам дружна жыць.
А лiска й дагэтуль сватоў чакае. Нiхто яе дачок замуж не бярэ, бо дужа-ж яны хiтрыя.
БАРАН БОК АБАДРАН
Быў раз дзед, а ў таго дзеда баран. I захацеў той дзед зарэзаць свайго барана. Толькi пачаў рэзаць, трошкi бок абадраў, а баран усхапiўся ды ўцёк i схаваўся ў лiсiную норку.
Прыйшла лiса ў норку, ажно там нехта сядзiць. Спужалася лiсiца i пытаецца:
- Хто там?
А баран ёй адказвае:
- Я баран, бок абадран, чатыры нагi, два рагi, - як дам рагамi, дык ты паляцiш уверх нагамi!
Лiсiца спужалася i пабегла ваўка прасiць.
- А воўчанька ты мой, а кумочак мой, - хадзi, памажы маёй бядзе, паглядзi, хто гэта ў мяне ў норцы сядзiць.
Паслухаў воўк лiсу, пайшоў зь ёю ў нару выганяць барана. Прыйшоў, ды сап, сап - носам нюхае.
- Хто там?
- Я баран, бок абадран, чатыры нагi, два рагi, - як дам рагамi, дык ты паляцiш уверх нагамi!
Воўк спужаўся ды ўцёк. Пайшлi яны зь лiсiцай ды к медзьвядзю, пачалi медзьвядзя прасiць:
- Мядзьведзiнка, бацiнка, - хадзi, памажы нашай бядзе, паглядзi, хто гэта ў лiсiнай норцы сядзiць.
Паслухаў мядзьведзь, пайшоў зь iмi да норкi, прыйшоў, ды пытаецца:
- А хто там? А баран яму:
- Я баран, бок абадран, чатыры нагi, два рагi, - як дам рагамi, дык ты паляцiш уверх нагамi!
Мядзьведзь спужаўся, ды ўцёк.
Iдуць яны, iдуць каля саду, ды бачаць - ляцiць пчолка. Давай яны гэтую пчолку прасiць.
- Пчолка, душачка, - хадзi, паглядзi, хто гэта ў лiсiнай норцы сядзiць.
Паляцела пчолка зь iмi, прыляцела i пытаецца:
- А хто там?
- Я баран, бок абадран, чатыры нагi, два рагi, - як дам рагамi, дык ты паляцiш уверх нагамi!
А пчолка ня спужалася, - у норку, ды давай кусаць барана за абарваны бок.
Баран спалохаўся, выскачыў з норкi, ды давай уцякаць.
ВОЛ
Быў сабе вол, баран, гусак i пеўнiк. Надыходзiла зiма, дык вол кажа:
- Ведаеце што? - зiма надыходзiць, холад будзе, - пастаўма хатку.
Дык тыя на яго як напалi:
- Выдумаў лiха знае што! Дык стаў сам, калi такi майстра. У нас ёсьць пер'е, у барана - воўна, то й не памерзьнем.
- Ну, як сабе хочаце, а я сваё зраблю.
Як тыя пайшлi, вол паставiў хатку, нанасiў сена, саломы й ляжыць сабе, як пан.
Вось надыйшла зiма з марозам. Прыбягаюць да яго пеўнiк, баран i гусак.
- Пусьцi нас, дзядзька, у хатку, бойся Бога, такi мароз, мы памерзьнем!
А гусак падняў ножку й кажа:
- Бач, дзядзька, якiя ў мяне ножкi чырвоныя! - зараз паадпадаюць.
- А вы, - кажа вол, - гультаi! Ня пушчу! Як хаткi, дык няма каму паставiць, а як пагрэцца, то ёсьць каму!
Але тыя як пачалi лемантаваць, прасiцца: "А мой дзядзечка, а мой ты такi, а мой сякi, а мой гэтакi!" - вол пашкадаваў i пусьцiў. Дык пеўнiк зараз палез на печ грэцца, гусак ходзячы па хаце ўсё тупоча, каб ногi разагрэць, баран лобам у сьцяну лупiць - грэецца, а вол есьцi iм варыць.
Ано-ж прыходзiць воўк, адчыняе ад хаткi дзьверы, а баран гэтта як вытне яму раз лобам, як не паправiць; гусак давай шчыпаць, вол рагамi, а певень на печы спалохаўся i ўсё крычыць: "Ка-ка-рэ-ку". Воўк як не панясецца наўцекi да сваiх i кажа:
- А мае-ж вы браткi, мае саколiкi, гэта-ж у лесе кавалi хатку паставiлi паўнютка кавалёў! Як увайшоў, дык адзiн як даў мне молатам, другi вiламi зялезнымi, а трэцi давай шчыпцамi цiснуць, а яшчэ адзiн нейдзе зь печы ўсё крычыць: "Ды падавайце-ж мне яго сюды! Ды падавайце-ж мне яго сюды!" Мала я не абамлеў. Маю я шчасьце, што гэтак ня было, бо, каб ня дай Божа, дык той, зь печы зьлезшы, чыста зь мяне скуру зьдзёр-бы.
КУРАЧКА-РАБКА
Жыў дзед, жыла бабка. Была ў iх курачка-рабка. Нанесла курачка яечак поўны падпечак. Сабрала бабка яечкi ў чарапiцу ды паставiла на палiцу. Мышка бегла, хвосьцiкам махнула, чарапiца ўпала, яечкi пабiлiся.
Плача дзед, плача бабка, курачка кудахча, вароты скрыпяць, трэскi ляцяць, сарокi трашчаць, гусi крычаць, сабакi брэшуць.
Iдзе воўк:
- Дзедка, бабка, чаго вы плачаце?
- Як-жа нам ня плакаць? Была ў нас курачка-рабка. Нанесла курачка яечак поўны падпечак. Сабрала бабка яечкi ў чарапiцу ды паставiла на палiцу. Мышка бегла, хвосьцiкам махнула, чарапiца ўпала, яечкi пабiлiся.
I воўк завыў.
Iдзе мядзьведзь:
- Воўк, чаго выеш?
- Як-жа мне ня выць? Жыў дзед, жыла бабка. Была ў iх курачка-рабка. Нанесла курачка яечак поўны падпечак. Сабрала бабка яечкi ў чарапiцу ды паставiла на палiцу. Мышка бегла, хвосьцiкам махнула, чарапiца ўпала, яечкi пабiлiся. Плача дзед, плача бабка, курачка кудахча, вароты скрыпяць, трэскi ляцяць, сарокi трашчаць, гусi крычаць, сабакi брэшуць... А я брахаць ня ўмею, дык i завыў.
