Выслухаў мядзьведзь казку i адарваў сабе хвост.
Так з таго часу i жыве з куртатым хвастом.
ЛIСIЦА I ДРОЗД
Жылi дзед i баба. Дзед у лес хадзiў дровы сячы, а баба дома была, пiрагi пякла.
Аднаго разу злавiў дзед у лесе дзiкага парсючка i прынёс яго дахаты. Харошы быў парсючок - стракаценькi ды паласаценькi.
Пачала баба парсючка кармiць - i цестам, i мукою, i сьвежаю травою.
Але, вядома, дзiк - яму жалудоў давай. Цягне яго ў лес па жалуды.
Нiчога ня зробiш, пачала яго баба ў лес пускаць, жалуды зьбiраць. Цэлы дзень ён у лесе гуляе, а нанач дахаты бяжыць. Такi добры парсючок быў!
Аднойчы бяжыць ён у лес, а насустрач яму галодны воўк.
- Парсюк-парсючок, дзiк-дзiчок, - кажа воўк, - я цябе зьем.
Парсючок хiтры быў, падумаў i адказвае:
- Ня еж мяне шэры воўк, лепш iдзi iз мною на жалудовую палянку: там чарада гусей ходзiць.
А воўк да гусей вельмi ахвочы. Паверыў ён дзiчку-парсючку i пайшоў за iм на жалудовую палянку.
На дарозе была вялiкая воўчая яма. Парсючок яе ведаў ды абыйшоў, а воўк бух у яму! I сядзiць там.
Назаўтра парсюк зноў пайшоў на жалудовую палянку.
Iдзе ды iдзе, сустракае яго лiсiца.
- Куды iдзеш, парсючок?
- Па жалуды.
- Вазьмi i мяне з сабою.
- Хадзем.
Iдуць яны, iдуць, падыйшлi да ямы. Парсючок абыйшоў яму, а лiсiца - бух! ваўку на галаву.
На трэйцi дзень сустракае парсюка заяц.
- Куды iдзеш, парсючок?
- Па жалуды.
- Вазьмi i мяне з сабою.
- Хадзем.
Дайшлi да ямы - i заяц туды паляцеў. Стала iх цяпер у яме трое: воўк, лiсiца i заяц.
Сядзяць яны ў яме, захацелi есьцi. Лiсiца кажа:
- Давайце крычаць: хто слабей крыкне, таго зьядзём.
Крыкнуў воўк - моцна.
Крыкнула лiсiца - таксама ня надта слаба.
Крыкнуў заяц - зусiм слаба: толькi пiскнуў.
Ну, яго i зьелi. Воўк усе косьцi паеў, а лiсiца кiшкi сабе ўзяла i ў пясок закапала.
Назаўтра ўзноў прагаладалiся. Лiсiца дастала кiшкi ды есьць патроху.
- Што гэта ты, кумка, ясi? - пытаецца воўк.
- Кiшкi.
- Дзе ты iх узяла?
- Лапаю сабе жывот распарола i дастала.
Воўк паверыў, распароў сабе кiпцюрамi жывот ды сканаў.
Лiсiца i яго зьела.
Прыляцеў да ямы дрозд. Лiсiца просiцца ў яго:
- Дрозьдзiк-драздок, вызвалi мяне зь ямы!
- Як-жа я цябе вызвалю?
- Накiдай у яму гальля, i я вылезу.
Дрозд накiдаў гальля, лiсiца вылезла зь ямы i кажа:
- Дрозьдзiк-драздок, вызвалiў ты мяне?
- Вызвалiў.
- Накармi-ж цяпер мяне.
- Як-жа я цябе накармлю?
- Вунь баба на поле iдзе, мiску блiноў кясе. Ты заляцi ёй наперад ды сядзь на дарозе.
- I ўсё?
- Усё.
Паляцеў дрозд i сеў пасярод дарогi. Баба ўбачыла дразда, паставiла мiску з блiнамi i кiнулася яго лавiць. А лiсiца схапiла блiны ды за кусты.
Наелася лiсiца блiноў, прыйшла к дразду:
- Дрозьдзiк-драздок, вызвалiў ты мяне?
- Вызвалiў.
- Накармiў?
- Накармiў.
- Цяпер напаi.
- Як-жа я цябе напаю?
- А вунь, бачыш, чалавек бочку зь пiвам вязе. Ты ўзьляцi на бочку ды дзяўбi затычку.
- I ўсё?
- Усё.
Паляцеў дрозд, сеў на бочку ды давай дзяўбсьцi затычку.
Убачыў гэта фурман, схапiў кол ды па дразду. Дрозд узьляцеў угару, а фурман з усяе сiлы - па бочцы! Бочка разьбiлася, пiва вылiлася. Цэлая лужына налiлася.
Паехаў чалавек, бядуючы, далей, а лiсiца напiлася пiва з лужыны, колькi ёй хацелася, ды пабегла да дразда:
- Дрозьдзiк-драздок, вызвалiў ты мяне?
- Вызвалiў.
- Накармiў?
- Накармiў.
- Напаiў?
- Напаiў.
- Цяпер пацеш ты мяне.
- Як-жа я цябе пацешу?
- А вунь на таку дзед з бабаю гарох малоцяць. Ляцi туды i садзiся на лоб то бабе, то дзеду.
- I ўсё?
- Усё.
Паляцеў дрозд на ток, сеў бабе на лоб. Убачыў дзед дразда ды - трах! цэпам. Але не па дразду, а па бабiным лобе. Дрозд фыркнуў i перасеў на дзедаў лоб. Тады баба з крыкам: "А кыш!" - бах цэпам дзеду ў лоб!..
Лiсiца аж качаецца ад сьмеху, пазiраючы, як дзед малоцiць бабiн лоб, а баба - дзедаў.
Набiлi яны сабе гузакоў, кiнулi малацьбу ды пайшлi дахаты прымочкi на лобе ставiць.
А дразду хоць-бы што - паляцеў сабе ў лес, пасьвiстваючы.
ДЗЯЦЕЛ, ЛIСIЦА I ВАРОНА
Выдзеўб дзяцел у васiне дуплё, збудаваў гняздо i вывеў дзетак - траiх дзятлянятак.
Растуць малыя, а дзяцел цешыцца: "Выгадую, думае, дзяцей - на старасьць падмога будзе..."
Ды недарэмна кажуць: "Хто-б дзятла ведаў, каб не яго доўгi нос?" Ня ўмеў ён радавацца сам сабе, а раструбiў на ўвесь лес пра сваiх дзяцей. Каго нi спаткае - усiм хвалiцца: "Якiя ў мяне слаўныя дзеткi! I разумныя, i прыгожыя. Другiх такiх няма нi ў кога..."
Дачулася пра гэта лiсiца. Захацелася ёй маладых дзятлянятак пакаштаваць. Але як-жа iх з гнязда дастаць? На дрэвы лазiць лiсiца спрыту ня мае.
Дзяцел дзяцей гадуе, - кормiць, поiць, а лiсiца каля асiны пахаджвае, зубы выскаляе i ўсё думае, як дзятлянятак iзь сьвету зьвесьцi.
I надумалася-такi. Падыходзiць аднойчы да асiны ды давай хвастом па камлi стукаць.
Высунуў дзяцел галаву з дупля:
- Што ты, лiсiчка, робiш? Навошта маiх дзяцей пужаеш?
- Вось як, - кажа лiсiца, - дык у цябе i дзецi ёсьць?
- Ёсьць, - адказвае дзяцел. - I такiя-ж слаўныя дзеткi!
- Ну дык выганяй iх вон, ды сам выбiрайся, бо я зараз буду дрэва секчы...
- Навошта табе гэта дрэва? - пытаецца дзяцел.
- Як гэта навошта? На дровы папiлую, у печы палiць буду!
- Ой, лiсанька, ой, матанька! - пачаў прасiцца дзяцел. - Дай хоць дзяцей пагадаваць, тады i сячы сабе дрэва. Куды-ж я цяпер з малымi падзенуся?
А лiсiца яшчэ мацней стукае хвастом па дрэву:
- Не магу я чакаць, пакуль ты дзяцей пагадуеш! Хто-ж вiнаваты, што ты якраз на гэтай асiне гняздо зрабiў! Мала лесу было, цi што?
- Яно то праўда, - кажа дзяцел, - лесу нямала. Ды хто мог ведаць, што табе гэтая старая трухлявая асiна на дровы спатрэбiцца...
- Трэба было запытацца, раней чым гняздо рабiць, - злуецца лiсiца. - Сам вiнаваты.
Пачухаў дзяцел сваю стракатую галаву:
- Што-ж мне рабiць, лiсанька? Дай раду.
Аблiзалася хiтрая лiсiца, пакруцiла хвастом ды кажа:
- Ськiнь мне адно дзiця, тады ня буду секчы дрэва.
Падумаў дзяцел - шкада дзiцяцi.
- Пачакай, лiсiчка, хоць да заўтра, - просiцца ён. - Дай хоць трохi зь дзяцей пацешыцца.
- Добра, - згадзiлася лiсiца. - Прыйду заўтра.
Сядзiць дзяцел у дуплi, бядуе i ўсё думае, як яму ад лiсiцы ўратавацца. Ды нiчога прыдумаць ня можа. Нiчога ня зробiш, прыдзецца аддаць адно дзятлянятка, хоць двое яму застануцца.
Тым часам прылятае да яго ў госьцi кума - шэрая варона.
- Так i так, - кажа ёй дзяцел, апусьцiўшы нос. - Не да гасьцей мне кумка: маё роднае дзiця лiсiца адбiрае...
Варона была птушка старая i разумная, не такая, як iншыя.
- Дурань ты, - кажа яна, - не аддавай!
- Дык-жа лiсiца дрэва сьсячэ i ўсё роўна загубiць нас.
- Гэта яна толькi страшыць цябе. Як прыйдзе заўтра, ты скажы ёй: "Сячы сабе, я цябе не баюся!".
Зарадаваўся дзяцел, падзякаваў вароне-куме за разумную параду i навет добра пачаставаў яе за гэта жукамi-караедамi.
Прыбягае назаўтра лiсiца.
- Ну, дзяцел, - кажа, - ськiдай дзiця, а то зараз дрэва сьсяку.
А дзяцел высунуў свой доўгi нос з дупля i кажа:
- Сячы сабе, я цябе не баюся!
Зьдзiвiлася лiсiца - адкуль толькi дзяцел розуму набраўся?
- Хто цябе навучыў так гаварыць? - пытаецца яна.
- Сваячка мая - варона-кума, - сьмела адказаў дзяцел.
Узлавалася лiсiца на дзятлаву куму - шэрую варону. "Пачакай-жа, - думае, я ёй не дарую гэтага". I пайшла прэч, глытаючы сьлiну.
Думала яна, думала, як вароне адпомсьцiць, i надумалася-такi. Выбегла на палянку, лягла i прыкiнулася мёртвай.
Убачыла гэта варона з дрэва. "Эгэ, - зарадавалася яна, - нядрэнная спажыва валяецца".
Тут яна крыльлямi - мах, мах! I, як бачыш, каля лiсiцы апынулася. Дзяўбанула спачатку ў хвост, каб праверыць, цi сапраўды лiсiца мёртвая. А тая - навет не зварухнулася. Ляжыць, як дохлая.
Варона пасьмялела, падскочыла да галавы i ўжо намерылася дзяўбануць у вока... А лiсiца як усхопiцца ды цап варону за нагу!
- Ага! - зарагатала лiсiца, выскалiўшы зубы. - Папалася мне на абед замест дзятляняцi. Будзеш ведаць, як дзятла вучыць.
- Ну што-ж, - кажа варона, - перахiтрыла ты мяне. Цяпер я толькi аднаго баюся: каб ты ня мучыла мяне так, як твая мацi мучыла маю мацi.
- А як-жа яна мучыла? Нешта я ня памятаю.
- Бо ты малая тады была...
- Дык раскажы хоць, - зацiкавiлася лiсiца.
- Добра, раскажу, - згадзiлася варона. - Было яно так. Твая мацi злавiла маю мацi. Вось як ты мяне цяпер.
- Ну, вядома, - перапынiла яе лiсiца. - Мая мацi была не такая дурная, як твая.
- Так, так, - адказала варона. - Яна, i праўда, была разумная, твая мацi, бо не захацела есьцi маю мацi зь пер'ем: пер'е-ж нясмачнае!
- Вядома, нясмачнае, - падтакнула лiсiца.
- Дык твая мацi зрабiла вось як: узяла два рэшаты, усадзiла туды маю мацi, потым склала рэшаты адно да аднаго ды як пусьцiла з крутой гары, дык на маёй мацi нi пярынкi не засталося - усё чыста асыпалася. Брр! - скаланулася варона. - Гэта самая страшная пакута для нас, варон...
"Добра-ж, - падумала лiсiца. - Ня буду я дурнейшай за сваю мацi".
