Азербайджанские народные сказки
Метод чтения Ильи Франка
QOCA ASLAN (старый лев; qoca — старый; старик)
Сказку адаптировал Назим Гулиев [email protected]
Günlərin bir günü qoca aslan meşə qırağında bir pişik ğördü, dedi (как-то раз старый лев увидал = повстречал на опушке леса кота, сказал; demək — сказать, воскликнуть, ответить; bir — один; gün — день; qoca — старый; старик).
— Ay pişik, sən bizim cinsdənsən (эй, кот, ты из нашей породы; cins — порода; пол, род), niyə belə balacasan (отчего ж такой маленький)?
Pişik dedi: (кот сказал)
— Mən adam əlinə düşmüşəm (угодил я в руки человека; əlinə düşmək — попасть/угодить в руки), ona görə belə balacalanmışam (потому-то и стал таким маленьким). Mənim yiyəm başıma o qədər döyür ki (мой хозяин столько ударяет мне по голове), gözümə qaranlıq çökür (/аж/ в глазах темнеет; qaranlıq — темнота).
Əgər sən onun əlinə keçsən, gör başına nələr gətirər (попади ты ему в руки, увидишь, что он /тебе/ сделает: «на твою голову что придет»; əgər — если).
Qoca aslan dedi:
— Ay pişik, sən yiyəni mənə göstər (кот, ты мне покажи хозяина) səni onun əlindən qurtarım (избавлю тебя из его рук; əlindən qurtarmaq — избавлять, вызволять: «из рук спасать»).
Pişik dedi:
— Sabah yiyəm buraya cüt əkməyə gələcək (завтра мой хозяин придет сюда пахать сохой), onda sən də gələrsən (тогда и ты приходи).
Aslan, “yaxşı”, — deyib getdi (лев, ответив: «хорошо», ушел).
Günlərin bir günü qoca aslan meşə qırağında bir pişik ğördü, dedi:
— Ay pişik, sən bizim cinsdənsən, niyə belə balacasan?
Pişik dedi:
— Mən adam əlinə düşmüşəm, ona görə belə balacalanmışam. Mənim yiyəm başıma o qədər döyür ki, gözümə qaranlıq çökür. Əgər sən onun əlinə keçsən, gör başına nələr gətirər.
Qoca aslan dedi:
— Ay pişik, sən yiyəni mənə göstər, səni onun əlindən qurtarım.
Pişik dedi:
— Sabah yiyəm buraya cüt əkməyə gələcək, onda sən də gələrsən.
Aslan, “yaxşı”, — deyib getdi.
Sabah açıldı (рассвело; sabah — утро; açmaq — открывать; açılmaq — открываться; рассветать), pisiyin yiyəsi kəndli meşənin qırağına cüt əkməyə gəldi (хозяин кота, крестьянин, пришел на опушку леса пахать сохой).
Bunu görüb qoca aslan da ora gəldi (увидав это, туда явился и старый лев). Bir az keçdi, pişik də gəldi (спустя некоторое время пришел и кот). Bu zaman qoca aslan dedi (и тут старый лев сказал; zaman — время, момент):
— A kişi, niyə bizim nəsli bu hala salıbsan? (послушай, мужик, почему /ты/ довел нашего брата до такого состояния; nəsil — род, потомство; поколение; a — обращение, соответствующее русскому «эй»; hala salmaq — доводить до состояния; hal — состояние, положение, обстоятельство; настроение; salmaq — опустить;). Bəyəm mən aslandan qorxmursan (иль меня, льва, не страшишься)?
Kişi dedi:
— Ay aslan qardaş (эх, братец лев), pişik də mənə demişdi ki, çox qüvvətlidi (и кот сказал мне, что /он/ дюже силен), ancaq mən pişikdə o qüvvəti görmədim (однако не приметил я у кота той силы). Indi də ki, görürsən nə günə düşüb (а теперь видишь, каким /он/ стал = до чего докатился)?
— Əgər ona yazığın gəlirsə (а коль жалко /тебе/ его), bircə gün ona kömək elə, onun işini sən gör (помоги ему разочек — сделай за него его работу; iş görmək — выполнять/делать работу).
Qoca aslan dedi:
— Nə işin var, de kömək eləyim (какая есть работа — скажи, помогу).
Sabah açıldı, pisiyin yiyəsi kəndli meşənin qırağına cüt əkməyə gəldi. Bunu görüb qoca aslan da ora gəldi. Bir az keçdi, pişik də gəldi. Bu zaman qoca aslan dedi:
— A kişi, niyə bizim nəsli bu hala salıbsan? Bəyəm mən aslandan qorxmursan?
Kişi dedi:
— Ay aslan qardaş, pişik də mənə demişdi ki, çox qüvvətlidi, ancaq mən pişikdə o qüvvəti görmədim. Indi də ki, görürsən nə günə düşüb? Əgər ona yazığın gəlirsə, bircə gün ona kömək elə, onun işini sən gör.
Qoca aslan dedi:
— Nə işin var, de kömək eləyim.
Cütçü boyunduruğu öküzün boynundan açıb aslanın boynuna qoydu (пахарь, сняв ярмо с шеи вола, надел на шею льва; açmaq — снимать; qoymaq — класть, положить), kirişlə bərk-bərk bağladı (крепко-накрепко закрепил тетивой), cütü saldı xam, kolluq yerə (соху же вонзил в невозделанную поросшую кустарником землю; kolluq — кустарник; yer — земля, почва; место).
Əlinə də yekə pazı aldı (взял в руку длинный посох), daldan aslana çək ki, çəkəsən (и давай льва сзади колотить). Aslanın bağırtısı meşəyə, dağa düşdü. (рев льва разнесся по лесу, горам; düşmək — падать; попадать; разноситься, распространяться).
Əkinçi axşama kimi kolluqları, çayırlıqları əkdi (до вечера пахарь распахивал кустарники и заросли пырея). Aslanı da o qədər döydü ki (льва же до того забил), bir qat gönü getdi (что слой шкуры содрал), tamam heydən düşdü (совсем выбился из сил).
Cütçü boyunduruğu öküzün boynundan açıb aslanın boynuna qoydu, kirişlə bərk-bərk bağladı, cütü saldı xam, kolluq yerə. Əlinə də yekə pazı aldı, daldan aslana çək ki, çəkəsən. Aslanın bağırtısı meşəyə, dağa düşdü. Əkinçi axşama kimi kolluqları, çayırlıqları əkdi. Aslanı da o qədər döydü ki, bir qat gönü getdi, tamam heydən düşdü.
Cütcü axşam boyunduruğu aslanın boynundan götürdü (вечерком пахарь снял ярмо со льва). Aslan tir yerə uzandi (лев упал замертво: «лег как бревно»).
Pişik miyoldaya-miyoldaya onun yanına gəlib, dedi (мяукая-мяукая, кот подошел к нему и сказал):
— Kefin necədi (ну как; kef — настроение; самочувствие)? İnsanın əlinin zərbini gördünmü (отведал ли ударов человека; görmək — увидать; познать)?
Aslan dedi:
— Qardaş, sən gör nə qədər qüvvətli imişsən ki, bu zərbə dözübsən (братец, посмотри, каким же ты сильным оказался, что вынес эти удары). Sənin yerinə mən olsaydım, indi lap sıçana dönmüşdüm (будь я на твоем месте, сразу же в мышонка и превратился бы; lap — как раз, прямо).
Cütcü axşam boyunduruğu aslanın boynundan götürdü. Aslan tir yerə uzandi. Pişik miyoldaya-miyoldaya onun yanına gəlib, dedi:
— Kefin necədi? İnsanın əlinin zərbini gördünmü?
Aslan dedi:
— Qardaş, sən gör nə qədər qüvvətli imişsən ki, bu zərbə dözübsən. Sənin yerinə mən olsaydım, indi lap sıçana dönmüşdüm.
TÜLKÜ VƏ CANAVAR (лис и волк; tülkü — лис, лиса; canavar —волк, волчица)
Сказку адаптировал Назим Гулиев
Günlərin bir günü tülkü bərk acmişdı (как-то раз лис сильно = не на шутку проголодался; gün — день; bir — один).
Çox gəzdi, dolandı (много гулял = кружил, петлял; dolanmaq — вертеться, ходить вокруг), bir bağın yanına çıxdı (очутился у одного сада; yanına çıxmaq — очутиться, оказаться; çıxmaq — выходить; yan — сторона; бок).
Baxdı ki, tələdə bir parça quyruq var (увидал = смотрит — в капкане есть один кусок хвоста = из капкана торчит краешек хвоста).
Kənarda oturmuşdu, quyruğa baxırdı, ağzının suyu axırdı (сел с краю, смотрел на хвост = смотрит на хвост, из-за рта слюнки потекли; ağzının suyu — слюни: «вода из его рта»).
Bu zaman bir canavar gəlib çıxdı (в это время, тут = откуда не возьмись — волк; gəlib çıxmaq — приходить, появляться; gəlib — от gəlmək — приходить).
Tülküdən soruşdu (спросил у лиса):
Günlərin bir günü tülkü bərk acmişdı. Çox gəzdi, dolandı, bir bağın yanına çıxdı. Baxdı ki, tələdə bir parça quyruq var. Kənarda oturmuşdu, quyruğa baxırdı, ağzının suyu axırdı. Bu zaman bir canavar gəlib çıxdı. Tülküdən soruşdu:
— Tülkü baba, niyə quyruğu yemirsən (дедушка лис, почему /ты/ не ешь хвост)?
Tülkü dedi (/лис/ сказал):
— Orucam (/я/ в посту; oruc tutmaq — поститься: «пост держать»).
Canavar dedi (/волк/ сказал):
— Mən oruc-zad deyiləm, yeyəcəyəm (я не пощусь, /я/ съем; zad — как его там, как это его).
Tülkü dedi:
— Ye (ешь; yemək — есть, кушать).
— Tülkü baba, niyə quyruğu yemirsən?
Tülkü dedi:
— Orucam.
Canavar dedi:
— Mən oruc-zad deyiləm, yeyəcəyəm.
Tülkü dedi:
— Ye.
Canavar quyruğu yemək istəyəndə tələyə düşdü (пожелав съесть = отведать хвост, волк угодил в капкан).
Quyruq sıçradı kənara düşdü (хвост оказался за капканом; sıçramaq — вскакивать, выскакивать, подпрыгивать; kənara düşmək — отходить в сторону; kənar — край; düşmək — оказаться; попадать).
Tülkü quyruğu götürüb yeməyə başladı (взяв хвост, лис начал /его/ есть = приступил к трапезе; yeməyə başlamaq — начать есть).
Canavar ondan soruşdu (волк у него спросил; o — он, она):
Canavar quyruğu yemək istəyəndə tələyə düşdü. Quyruq sıçradı kənara düşdü. Tülkü quyruğu götürüb yeməyə başladı. Canavar ondan soruşdu:
— Bəs, orucdun (ты ведь постился; bəs — а, ведь, разве)?
Tülkü dedi:
— Ayı gördüm, odur ki, yeyirəm (/я/ увидал луну, потому и ем /в мусульманских странах пост прерывается с появлением луны/).
Canavar dedi:
— Bəs, mən nə vaxt ayi gorəcəyəm (а когда же я увижу луну)?
Tülkü dedi:
— Tələnin sahibi gələndə (когда придет хозяин капкана).
— Bəs, orucdun?
Tülkü dedi:
— Ayı gördüm, odur ki, yeyirəm.
Canavar dedi:
— Bəs, mən nə vaxt ayi gorəcəyəm?
Tülkü dedi:
— Tələnin sahibi gələndə.
Tülkü quyruğu təzəcə yeyib qurtarmışdı ki, tələ sahibi gəlib çıxdı (только лис съел хвост, как пришел хозяин капкана; yeyib qurtarmaq — кончить есть; qurtarmaq — кончать).
Tülkü:
— Canavar lələ, ay göründü, — deyə götürüldü (дядя волк, показалась = взошла луна, сказав, /лис/ бросился бежать = наутек).
Tülkü quyruğu təzəcə yeyib qurtarmışdı ki, tələ sahibi gəlib çıxdı. Tülkü:
— Canavar lələ, ay göründü, — deyə götürüldü.
Tələ sahibi canavarı görəndə dedi (увидав волка, хозяин капкана сказал):
— Aha, mən səni çoxdan axtarırdım, yaxşı əlimə düşmüsən (ага, я тебя давно искал: «ищу», хорошо /ты/ попался мне в руки: «вот ты и попался»; əl — рука; düşmək — падать; попадать)!
Canavar yalvarıb dedi (волк, умоляя, сказал = взмолил о пощаде):
— Axı, mənim günahım nədi (в чем же мой грех; axı — ведь, но)? Yazığam, burax gedim (бедняга /я/, отпусти, пойду).
