Vəzir dedi:
— Qibleyi-aləm sağ olsun, təki elə olsun, amma bu adamların ürəyini burda bilmək olmaz, toydan sonra görərik.
Birdən padşahın gözü bir adama sataşdı, gördü ki, məcli-sin lap başında bığıburma bir kişi oturub, üzünə baxan kimi başlayır gülməyə, ayağa duranda qolları özündən qabağa gedir, az qalır göyə uçsun. Özü də ona nə qədər deyirlərsə ye, deyir ki, vallah gündə evimizdə toydu, indicə yeyib gəlirəm. Padşahnan vəzir ha istəyirdilər ki, bu adamnan danış-sınlar, firsət düşmürdü. Bunlar o qədər gözlədilər ki, toy məclisi dağıldı, həmən kişi evinə gedəndə qarabaqara onun dalınca getdilər. Kişi evinə girəndən bir az sonra padşahnan vəzir qapını döydülər. İçəridən bir nəfər gəlib qapını açdı. Qapıya gələnə dedilər:
— Qərib adamıx (мы чужеземцы), gecə qalmağa yerimiz yoxdu (на ночь остаться места у нас нет). Sizdə gecələməyə (у вас переночевать) bizə yer verərsinizmi (не позволите ли : «нам места не дадите ли»)?
Ev sahibi dedi (хозяин дома сказал):
— Qardaşlar, gecə vaxtı qonağı (братья, ночного гостя: gecə vaxtı — ночное время, поздно ночью) qapıdan qaytarmazlar (обратно не отправляют: «от дверей не возвращают»), buyurun içəri (прошу, входите: «пожалуйста, вовнутрь»).
Padşahnan vəzir içəri girdilər (падишах и визирь вошли: «вовнутрь вошли»). Ev sahibi onlara yer görsətdi, oturdular (хозяин дома пригласил их сесть: «показал им место», они сели). Qonaxlar baxıb gördülər ki (гости заметили, что: «посмотрев, увидели, что»), bu kişinin evi (дом этого человека) padşahın evindən qəşəngdi (красивее дворца падишаха: «падишаха дома красивее»). Padşahın evi bunun yanında (дворец падишаха по сравнению с этим: «рядом с этим») çay daşından tikilmiş (как будто построен из речного камня; çay — река; daş — камень) daxmaya oxşayır (и похож на лачугу: daxma — хибара, лачуга). Qapısında qulu (в дверях /стоит/ раб), qulluxçusu (слуга), evi başdan-ayağa (весь дом: «от начала до конца») ləl-cavahirat içində (в драгоценных камнях: lə1- рубин; cavahir — драгоценный камень ). Başladılar söhbətə, bir də gördülər ki (начали разговор, и вдруг увидели что = почти сразу же), çay-çörək gəldi (им принесли еду: çay — чай; çörək — хлеб). Oturub çörək yeməyə başlayanda (когда они принялись за еду: «присев хлеб/еду кушать начали») ev yiyəsi bir ah çəkdi (хозяин дома глубоко вздохнул: ah çəkmək — вздыхать). Padşahnan vəzir qaldılar məəttəl ki (падишах и визирь заколебались: məəttəl qalmaq — не знать что, делать, колебаться), yəqin bunun da dərdi var (наверно, и он о чем то грустит: «наверно у этого тоже есть печаль»; da — и, тоже, также) ki, belə ah çəkir (раз так вздыхает). Odu ki, dedilər (поэтому сказали: odu ki — поэтому, именно поэтому):
— Qərib adamıx, gecə qalmağa yerimiz yoxdu. Sizdə gecələməyə bizə yer verərsinizmi?
Ev sahibi dedi:
— Qardaşlar, gecə vaxtı qonağı qapıdan qaytarmazlar, buyurun içəri.
Padşahnan vəzir içəri girdilər. Ev sahibi onlara yer gör-sətdi, oturdular. Qonaxlar baxıb gördülər ki, bu kişinin evi padşahın evindən qəşəngdi. Padşahın evi bunun yanmda çay daşından tikilmiş daxmaya oxşayır. Qapısında qulu, qulluxçusu, evi başdan-ayağa lə'l-cavahirat içində. Başladılar söhbətə, bir də gördülər ki, çay-çörək gəldi. Oturub çörək ye-məyə başlayanda ev yiyəsi bir ah çəkdi. Padşahnan vəzir qaldılar məəttəl ki, yəqin bunun da dərdi var ki, belə ah çəkir. Odu ki, dedilər:
— Qardaş, niyə ah çəkdin (друг, зачем вздыхаешь)? Kişi dedi (мужчина сказал):
— Heç, elə belə (ничего, просто так: elə belə — так, просто так).
Padşah nə qədər elədisə (падишах что бы ни делал: nə qədər — сколько), kişı demək istəmədi (мужчина говорить не хотел). Axırda vəzir dedi (в конце /концов/ везирь сказал):
— Qardaş, bizlərdə adətdi (брат, у нас обычай), qonağa hörmət eləyərlər (гостью уважение оказывают), əgər sən dərdini deməsən (если ты свою печаль не откроешь: demək — говорить) əlimizi süfrəyə uzatmayacayıx (до еды мы не дотронемся: “руки к еде не протянем”).
Kişi əlacsız qalıb dedi (у мужчины не осталось выбора, и он сказал: əlacsız qalmaq — оказатся в безвыходном положении; əlac — способ, выход):
— Vallah allahdan gizlin deyil (клянусь, от Бога это не скрыто), bəndədən nə gizlin (то, что скрыто от его слуг: «от слуг что скрыто»). Mənim çörək yeməyə qollarım yoxdu (у меня нет рук, чтобы пищу есть: «у меня хлеб кушать рук нет»).
Vəzir dedi (визирь сказал):
— Bəs axı biz sənin qollarını görürük (но ведь мы твои руки видим: bəs — а, ведь, разве; axı — ведь).
— Qardaş, niyə ah çəkdin? Kişi dedi:
— Heç, elə belə.
Padşah nə qədər elədisə, kişı demək istəmədi. Axırda vəzir dedi:
— Qardaş, bizlərdə adətdi, qonağa hörmət eləyərlər, əgər sən dərdini deməsən əlimizi süfrəyə uzatmayacayıx.
Kişi əlacsız qalıb dedi:
— Vallah allahdan gizlin deyil, bəndədən nə gizlin. Mənim çörək yeməyə qollarım yoxdu.
Vəzir dedi:
— Bəs axı biz sənin qollarım görürük.
Kişi dedi (мужчина сказал):
— O gördüyünüz (то, что вы видите) mənim qolum deyil (не мои руки: deyil — не, не есть), paltarın qoluna (в рукава одежды) saman doldurmuşam (соломой я наполнил), odu (вот что это).
Çuxanı kişinin əynindən çıxarıb (верхнюю одежду с мужчины сняв) gördülər doğrudan da qolları yoxdu (увидели, действительно рук нет: doğru — правда). Vəzir bu əhvalatı görən kimi (визирь, это увидев: əhvalat — событие, случай; kimi — едва, как только) barmağını dişlədi (палец прикусил). Padşah dedi (падишах сказал):
— A kişi, sənin qollarını (мужик, твои руки) kim bu günə salıb (кто в такое состояние превратил: pis günə salmaq — портить; bir günə salmaq — приводить в /плохое/ состояние, портить)? Kişi dedi (мужик сказал):
— Bizim bu zalım (наш этот жестокий), ağılsız (безумный/глупый: ağıl — ум), hər yalana inanan (в любую ложь верящий) padşahımız (падишах). Padşah bu sözü eşidən kimi (падишах, эти слова услышав) cin vurdu başına (пришел в ярость: “джин ударил в его голову”), amma özünü saxladı (но себя удержал), dedi (сказал):
— Axı padşah niyə (но падишах зачем) sənin qolunu kəsdirib (тебе руки отрубить приказал: kəsdirmək — отрубить; kəsdirmək — отрубить с чьей-либо помощью, приказать отрубить)?
Kişi dedi:
— O gördüyünüz mənim qolum deyil, paltarın qoluna saman doldurmuşam, odu.
Çuxanı kişinin əynindən çıxarıb gördülər doğrudan da qolları yoxdu. Vəzir bu əhvalatı görən kimi barmağını dişlədi. Padşah dedi:
— A kişi, sənin qolunu kim bu günə salıb? Kişi dedi:
— Bizim bu zalım, ağılsız, hər yalana inanan padşahımız. Padşah bu sözü eşidən kimi cin vurdu başına, amma özünü saxladı, dedi:
— Axı bir de görüm padşah niyə sənin qolunu kəsdirib?
Kişi dedi (мужик сказал):
— Mənim dükanım varıydı (у меня лавка была), dəmirçilik eləyirdim (кузнецом работал: dəmirçi — кузнец, жестянщик; eləmək/etmək — делать, производить ), özü də ustalıqda adım çıxmışdı (причем прославился как мастер: ustalıq — мастерство; ad-san çıxarmaq — приобретать известность, славу), hamı məni tanıyırdı (все меня знали). Bir gün (однажды) padşahın darğası gəldi ki (падишаха управляющий пришел пришел чтобы), padşahın əmrinə görə (по приказу падишаха: görə — согласно, вследствие, благодаря) gərək ona elə bir qılınc qayırasan ki (нужно ему такой меч сковать чтобы), daşa vuranda (по камню когда бил) iki parça eləsin (разрубал бы его на две части: «две части делал бы»), bir tük qədər də (и на волосок чтобы) ağzı əyilməsin (лезвие не гнулось). Mən padşaha layiq gözəl bir qılınc qayırdım (я достойный падишаха красивый мечь приготовил), sabahı günü (на следующий день) oğlan gəlib qılıncı apardı (парень пришел и меч забрал). Üstündən bir gün keçmiş (прошел еще один день: «сверху один день прошел») bir də gördüm ki (и вот я вижу), başdan-ayağa qırmızı geyinmiş (с ног до головы в красное одетые) ıkı cəllad dükənə girib (два палача в лавку зайдя) elə oradaca (прямо там же) qolumu qılıncla vurub saldılar (мои руки мечом отрубив, повесили).
Cəlladlardan biri dedi (один из палачей сказал: «из палачей один сказал»):
— Padşahı aldadıb (падишаха обманул) ona sınıx qılınc qayırdın (ему треснутый меч приготовил) qolların bax belə kəsərlər (руки вот так отрубают: bax belə — вот так, вот как), padşah özü belə əmr eləyib (падишах сам так приказал; əmr — приказ).
Kişi dedi:
— Mənim dükanım varıydı, dəmirçilik eləyirdim, özü də ustalıqda adım çıxmışdı, hamı məni tanıyırdı. Bir gün padşahın darğası gəldi ki, padşahm əmrinə görə gərək ona elə bir qılınc qayırasan ki, daşa vuranda iki parça eləsin, bir tük qədər də ağzı əyilməsin. Mən padşaha layiq gözəl bir qılınc qayırdım, sabahı günü oğlan gəlib qılıncı apardı. Üstündən bir gün keçmiş bir də gördüm ki, başdan-ayağa qırmızı geyinmiş ıkı cəllad dükənə girib elə oradaca qolumu qılıncla vurub saldılar.
Cəlladlardan biri dedi:
— Padşahı aldadıb ona sınıx qılınc qayıramn qolların bax belə kəsərlər, padşah özü belə əmr eləyib.
Dedim (я сказал):
— Mənim qayırdığım qılınc (мной приготовленный меч) daşı parça-parça eləyir (камень на куски разбивает: parça-parça eləmək — разрезать, разрубать на кусочки), bu olan iş deyil (этого не может быть: olan iş — обычное дело).
Cəlladlar gedib (палачи ушли) əhvalatı padşaha söyləyirlər (доложили об этом падишаху: «обстоятельства падишаху сказали»). Padşah inanmır (падишах не поверил). Amma padşahın vəziri (но падишаха визирь) ağıllı adam idi (умным человеком был: ağıl — ум, разум). O, başlayır şübhələnməyə ki (он начинает подозревать), yəqin darğanın (наверно управляющий) qılınca tamahı düşüb (соблазнился мечом: tamahı düşmək — зариться, соблазняться: tamah — корысть, алчность), dəyişib, əvəzinə ayrısını verib (поменял, вместо одного дал другой: əvəz — замена, смена; ayrı — другой). Başlayır bu sirri öyrənməyə (начинает эту тайну разузнавать). Bu tərəfdən də mən (со своей стороны я) hər yerdə (везде) padşahın elədiyi zülmü (о злодействах падишаха: «падишахом совершенном зле») camaata söyləyirdim (народу рассказывал).
Padşah özünü saxlaya bilməyib dedi (падишах, себе не сумев сдержать, сказал):
— A kişi, sənin bu boyda dərdin var idi (мужик, у тебя такая/таких размеров/ печаль была: boy — раземер, длина), bəs niyə üzünə baxana (но почему, когда на тебя смотрели) elə hırıldayıb gülürdün (так хохотал, смеялся)?
Dedim:
— Mənim qayırdığım qılmc daşı parça-parça eləyir, bu olan iş deyil.
Cəlladlar gedib əhvalatı padşaha söyləyirlər. Padşah inanmır. Amma padşahın vəziri ağıllı adam idi. O, başlayır şübhələnməyə ki, yəqin darğanın qılınca tamahı düşüb, dəyi-şib, əvəzinə ayrısım verib. Başlayır bu sirri öyrənməyə. Bu tərəfdən də mən hər yerdə padşahın elədiyi zülmü camaata söyləyirdim.
Padşah özünü saxlaya bilməyib dedi:
— A kişi, sənin bu boyda dərdin var idi, bəs niyə üzünə baxana elə hırıldayıb gülürdün?
Kişi dedi (мужик сказал):
— Qonax qardaş (брат: «брат-гость»), bir az səbrin olsun (немного терпения: «немного терпения пусть будет у тебя»), qoy sözümü danışım (разреши, расскажу: söz — слово; danışmaq — говорить, рассказывать), elə bu saat (как раз) deyəcəydim niyə mən həmişə gülürdüm (уже говорил, почему я постоянно смеюсь). Sözümü kəsdin (меня перебил: kəsmək — резать, отрезать). İndi deyim (сейчас скажу), onun da səbəbini bil (знай же и на это причину). Elə ki, mən padşaha lənət oxumağa başladım (вот так я падишаха проклинать начал: lənət — проклятие, анафема; oxumaq — петь), bu söz gedib padşahın qulağına çatdı (эти слова до падишаха дошли: çamaq — достигать, доходить). Bu dəfə vəziri yanıma göndərdi ki (на этот раз визиря ко мне послал, чтобы), əgər bir də mənim zalımlığımnan danışsa (мол, если он еще раз заговорит о моей жестокости), onu dar ağacından asdıracam (его на виселице повесить прикажу: dar ağacı — виселица; asmaq — вешать, подвешивать). Yox, əgər (а если) hər yerdə məni tərifləyib (везде меня будет расхваливать), gülüb-hırıldasa (смеяться, хохотать) onda onunla işim yoxdu (тогда оставлю его в покое: «с ним моего дела нет»). Vəzir padşahın bu əmrini mənə söyləyəndən sonra (после того, как визирь падишаховский этот приказ мне передал; …dən sonra — после того, как…) mən başladım (я принялся) üzdə həmişə yalandan gülüb-danışmağa (/на лицо/всегда понарошку смеяться и разговаривать: yalan — ложь, обман), amma ürəyimdə (но внутри) iki dəfə artıq (вдвое больше: dəfə — раз, bir dəfə — один раз; artıq — больше, свыше) qarğış tökməyə (проклинать). Mən gördüm ki (я увидел = понял что), yanıma gələn vəzir (пришедший ко мне визирь) həm insaflı (как справедливый: «и на справедливого /похож/»), həm də ağıllı adama oxşayır (так и умный человек: «и на умного человека похож»). Odu ki (так что), əhvalatı olduğu kimi (историю как есть) ona danışdım (ему рассказал). Vəzir dedi ki (визирь сказал, что), arxayın ol (будь спокоен: «спокоен будь»), bu iş olsa-olsa darğanın kələyidi (если это управляющего махинация), mən onu tapacam (я это раскрою).
