Кацярына МЯДЗВЕДЗЕВА
КАЛІ РАСЦВІТУЦЬ ЧОРНЫЯ РУЖЫ
Лянівае сонца рассейвала па вуліцах горада паўдзённую порцыю цяпла. Яго прамяням было ўсё адно, каго грэць і ад чаго адлюстроўвацца. Яны плюхаліся на дарогу, і згубленая кімсьці срэбная манетка пачынала зіхацець. Спаўзалі з флюгера на дахоўку, з'язджалі па вадасцёкавай трубе, ускоквалі на падаконнік. Красаваліся на латуневай, да бляску адпаліраванай дзвярной ручцы. Адзін легкадумны праменьчык сунуўся ў вітрыну кветкавай крамы, але ўвесь перапэцкаўся ў пыле, разачхаўся і, патыкаўшыся пару разоў у каламутнае шкло, сышоў ні з чым.
— Грукаюць, — буркнуў Густаў.
— Хіба? — Валянцін прыслухаўся. — Я нічога не чую. Табе здалося.
Напэўна, і напраўду здалося. Не прымаць жа кожны сонечны прамень сур'ёзна. Гэтак можна яшчэ паверыць, што браткі табе падміргваюць, наготкі просяць зрабіць манікюр, а чайныя ружы падаюцца выключна да чаю.
— Вось колькі з табой знаёмы, Густаў, гэтулькі дзіўлюся, — працягваў садоўнік, задуменна пыхкаючы люлькай. — Быццам бы грубы, нязграбны тып. І адкуль у тваёй галаве такія фантазіі?
Густаў ухмыльнуўся ў адказ. Яго загрубелыя пальцы скручвалі папяросу, рассыпаючы тытунь. Пра чысціню тут даўно не клапаціліся. Калі ў доме няма жанчын, то парадак не так ужо і патрэбны. Дый тытунёвы пылок зусім непрыкметны на падлозе сярод недакуркаў, недагаркаў, недаедкаў ды іншых непрывабных сутнасцей, што раней былі лілеямі і нарцысамі, свечкамі і саспелымі яблыкамі, стужкамі і глянцавай абгортачнай паперай. Да таго ж, праз нямытыя вокны зусім не пранікае святло, так што, наступіўшы ў прыцемку на штосьці, можна было і не адразу здагадацца, што гэта там чвякнула, — агрызак ці абрэзаны і падгнілы бутон.
Не парушала агульную гармонію і шыльда, зусім зарослая брудам і птушыным памётам. Выпадковы наведвальнік не зразумеў бы, што патрапіў у кветкавую краму. А невыпадковых тут не вадзілася: каго пацягне ў непрыбраны, зарослы асотам тупічок са скасавуранымі штыкетамі і сляпымі акенцамі? Сюды хадзілі толькі паштары. Паштарам шанцавала: на ўсіх дамах віселі шыльды з нумарамі.
— У белай ружы зноў лісце трубачкамі скручана, — сказаў Валянцін. — Мабыць, ліставёртка. Мне няма калі — можа, ты сам зробіш палыновы настой ці чамярычную ваду?
Густаў кіўнуў: для ліставёртак гэта дабром не скончыцца. О, колькі дробных насякомых душ ён загубіў хітрымі прыпаркамі і мікстуркамі, пры гэтым зусім не разбіраючыся ні ў батаніцы, ні ў заалогіі, не ведаючы ніводнай лацінскай назвы. Вядома, Густаў не быў варты і падноска таленавітага ды адукаванага Валянціна. Той дзень і ноч карпеў над кнігамі ды раслінамі, апыляў і скрыжоўваў, прышчапляў і чаранкаваў. А пануры велікан Густаў рабіў усю цяжкую і брудную працу. Гноевая жыжка, крывяная мука, птушыны памёт — камусьці ж трэба і гэтым займацца. Ён ніколі не чапаў кветкі, каб не зламаць іх выпадкова нязграбнымі ручышчамі. Пра складанне букетаў яму таксама не даводзілася марыць. Затое, калі патрабавалася ўскапаць градку ці перанесці з дома ў цяпліцу непад'ёмную скрыню з расадай, тут ніхто не спраўляўся, акрамя Густава. Па-свойму ён быў незаменны.
Яны сядзелі і палілі, каб потым вярнуцца да працы. Заднія дзверы крамы вялі ў вялізны сад, а там — бочкі з цёплай дажджавой вадой, бляшаныя палівачкі, кветнікі, і тысячы бутонаў нядбайна ківаюць табе пры сустрэчы, калі, вядома, ты глядзіш на іх, а не акідваеш пільным поглядам лісце ды сцёблы ў пошуках расы. Расу ўмеў шукаць Густаў. Ён жа і змагаўся з ёю. Тытунёвая настойка, зялёнае мыла і медны купарвас, прынады з альховых галінак, пасткі для смаўжоў і шмат чаго яшчэ — усё гэта даручалася яму, каб Валянцін мог спакойна займацца селекцыяй.
Густаў кінуў недакурак на падлогу і пачуў няроўныя крокі. Паўзавялыя лілеі ў вазе з каламутнай вадой таксама пачулі іх і насілу паднялі галоўкі. І павукі замерлі ў павуцінках, і пацішэў цікаўны скразнячок. Толькі садоўнік задуменна паліў люльку, не жадаючы заўважаць цень за шклом вітрыны.
— Пошта, — сказаў Густаў.
— А? — безуважна перапытаў Валянцін. Потым дзверы рыпнулі і адчыніліся.
На парозе стаяла дзяўчына ва ўніформе, з велізарнай торбай цераз плячо. Торба трашчала па швах, набітая газетамі, часопісамі, лістамі ды іншай дробяззю, якой з нуды абменьваюцца людзі.
— Ваш каталог, — абвясціла дзяўчына ветліва. Густаў хмурна ўтаропіўся ў яе. А садоўнік, не гледзячы зусім, працягнуў руку. Дзяўчына парылася ў торбе. — Вось яшчэ насенне, вы заказвалі на пазамінулым тыдні.
— Ах, ужо даставілі! — ажывіўся Валянцін. — Што ж вы, давайце хутчэй! Густаў, распішыся! — і садоўнік сышоў, на хаду зрываючы ўпакоўку з важкага пакета.
— Вось тут, — дзяўчына працягнула Густаву фармуляр. Для гэтага ёй давялося ўстаць на дыбачкі. Густаў быў надта высокім.
Ён напісаў нейкія крамзолі. «Як няёмка атрымалася, я перабіла іх гутарку», — падумала дзяўчына. «Як няёмка, што ў мяне такі жудасны почырк», — спахмурнеў Густаў і заварушыў кусцістымі бровамі, якія зрасліся ля пераносся.
— Колькі вы ўжо ставіце свой подпіс — ніяк не разбяру ваша імя, — з усмешкай заўважыла дзяўчына. Насамрэч імя Густава яе зусім не цікавіла. Яна хацела завязаць размову і затрымацца ў краме, спадзяючыся, што садоўнік з'явіцца зноў. Прызнацца, яна адчувала да яго вялікую пяшчоту.
Густаў прамармытаў сваё імя. Ён канчаткова нахмурыўся і ўжо марыў, каб дзяўчына хутчэй сышла і перастала з яго кпіць.
— Ліза! — яна працягнула Густаву руку. Ён падумаў, што трэба яшчэ дзесьці паставіць подпіс, але не ўбачыў ручкі. Дзяўчына чакала поціску рукі. Ён узяў яе пальчыкі, патрымаў трохі ў сваёй лапе, мімаволі заўважыўшы, якія ж яны малюсенькія, і адпусціў.
— На жаль, я сёння апошні раз да вас прыйшла, — паведаміла Ліза сумна. Не дачакаўшыся ад Густава пытання «чаму?», яна працягнула:
— На пошце кажуць, што мае паслугі ім больш не патрэбны. Занадта павольна хаджу. Да таго ж усім паштарам купілі ровары, а я не магу ім карыстацца.
— Гм, — прамовіў Густаў, каб не маўчаць так доўга.
Тут у дзвярах з'явіўся садоўнік, Ліза адразу заквітнела, а ён спатыкнуўся аб пустую скрыню ад угнаенняў і раздражнёна заўважыў:
— Колькі разоў я прасіў знайсці прыбіральшчыцу? Крама хутка патоне ў смецці!
Ліза ўспыхнула і з надзеяй зірнула на Густава. Ён перахапіў яе погляд — і таксама чамусьці заквітнеў.
— Дык вось! — паказаў ён на дзяўчыну.
— А хіба гэта не паштарка? — здзівіўся Валянцін. — Што ж, хай прыступае зараз жа. А рэчы пакіне ў мансардзе, — і ён выйшаў у сад.
— Я толькі пошту разнясу, — радасна прашаптала Ліза. Азірнулася, ці не бачыць садоўнік, рыпнула дзвярыма і закульгала прочкі.
Першае, што зрабіла Ліза, калі стала прыбіральшчыцай, — адмыла шыльду. Па аблезлай, пакрытай лакам дошцы, з рэшткамі залатой фарбы, вілася напаўсцёртая фраза: «Кветка ад Валянціна». Ад гэтай назвы веяла старадаўнай самавітасцю. Адразу адчувалася, што крама тут прыстойная, і тыднёвай даўнасці ружы з абарванымі пялёсткамі ці зламаную герберу з іголкай у сцябле пакупнікам не падсунуць. Вось толькі надпіс належала тэрмінова абнавіць. Таму Густаў трымаў драбіны, а Ліза, падцягнуўшы рукавы, старанна вымалёўвала літару за літарай. Садоўнік у рэстаўрацыі не ўдзельнічаў, спаслаўшыся на тое, што ён аддае перавагу свежаму водару кветак, а не з'едліваму паху фарбы.
За абедам Ліза прагаварыла задуменна:
— Гэтай шыльдзе час спраўляць стагадовы юбілей...
— А двухсотгадовы — не хочаш? — адгукнуўся Валянцін. — Яна такая ж старажытная, як зямля ў нашым садзе.
— Аднаго я не разумею, — працягнула дзяўчына, — як на ёй апынулася тваё імя?
— У нашай сям'і з пакалення ў пакаленне старэйшага сына называлі Валянцінам. У гонар знакамітага продка-садоўніка. Ну, і каб шыльду не мяняць.
— Старэйшага сына? А я думала, Густаў старэйшы.
— Густаў не з нашай сям'і, — памаўчаўшы, адказаў Валянцін. — Ён проста... проста. Словам, ён тут заўсёды, колькі я сябе памятаю.
— Угу, — пацвердзіў Густаў, і больш яны да гэтай гутаркі не вярталіся. Дый не да размоў было падчас той грандыёзнай чысткі, што распачала Ліза ў старэнькай краме, пакрытай цвіллю. Зіхацела пабеленая столь. Ззялі вокны, вымытыя вадой з воцатам і працёртыя газетнай паперай. Трэшчыны ў драўляным прылаўку зніклі, пазамазваныя расцёртым пчаліным воскам. Знікла векавечная куча смецця з каміна, і дзверы перасталі рыпець, атрымаўшы порцыю масла. Знадворку над дзвярыма Ліза павесіла пазалочаны званочак, каб радасным звонам ён абвяшчаў аб з'яўленні пакупнікоў.
Змяніліся і жылыя пакоі. Абедзенны стол абзавёўся абрусам, на крэслах з'явіліся чахлы, а з нізкай лямпы ўжо не звісалі жмуты павуціння. Зрэшты, па кутах пакоя яго памілавалі. «Павукі не прыносяць шкоды», — заявіла Ліза, — наадварот, яны ловяць мух». Так што павукі сталі часткай яе дзіўнаватай утульнасці — разам са стракатымі палавікамі, размаляванымі парцалянавымі талеркамі і плеценай хлебніцай пасярод стала. Знік тытунёвы дым, у краме імкнуліся больш не паліць. І не перакусвалі прыхапкам, а, як і належыць, снедалі і вячэралі, збіраючыся ўтрох за круглым абедзенным сталом. І смецце кідалі ў кошык. Недагаркі і недаедкі перасталі з'яўляцца на падлозе: калі падлогу кожны дзень хтосьці мые, то смеціць стала неяк няёмка.
