***
Бабуля не збіралася ўзвальваць на сябе такую ношу: двое непаслухмяных унукаў, ды яшчэ няродных ёй. Але сын ажаніўся на ўдаве з прыплодам, а потым і памёр з ёй адначасна, а дзеці не памерлі, засталіся наштосьці жыць, і ці ёй, старой, пярэчыць волі Гасподняй.
А яна ж такая слабая здароўем. Хворыя суставы, цяжка хадзіць, а за дзецьмі не хадзіць — бегаць даводзіцца. І вочы слабыя, ледзь святую кнігу чытаюць, а за дзецьмі не ў два, у чатыры вокі глядзі — і то не ўгледзіш. Бедная старая бабуля, яна на ўсе жылы спрабавала зрабіць з Блерты і яе браткі годных, набожных людзей. Але калі ўнучка расла паслухмянай, то ўнук апынуўся старой не па сілах. І ўжо шэсць ці сем гадоў ён жыў у зачыненай школе, далёка, так далёка, што нават на вакацыі не мог прыязджаць. Блерта з глузду з’ехала б, давядзіся пакінуць дом і бабулю. А братка на жыццё не жаліўся.
Блерта акуратна, кожны тыдзень пісала яму свае няхітрыя навіны. «Гусак абляцеў вакол хаты, кажуць, гэта прадвесціць нечую хуткую смерць. Я пякла пірагі з брусніцамі, твае ўлюбёныя. На кухні цячэ дах, бабуля наняла майстравых. Быў бы ты, паправіў бы сам». Зрэдку прыходзіў адказ. Куртатыя, нядбайныя, абрынданыя чарніламі, пасланні Грэна пачыналіся нязменна: «Дарагая сястрычка, дашлі крыху грошай». Часам ён укладваў у ліст шызае галубінае пяро ці духмяную залатую паперку ад карамелькі, а часам вывальваўся з канверта велізарны засушаны прусак, і Блерта вішчала ад нечаканасці. І ніколі б не паверыла, калі б ёй сказалі, што прусак укладзены наўмысна. У браткі былі своеасаблівыя паняцці пра жарты.
Бабуля раз у трыместр атрымлівала табель з адзнакамі, і хмурылася, і рупліва малілася, заклікаючы Госпада падарыць розум яе шалапутнаму ўнуку. Сотні гусей ахвяравалі кашалькамі ў карысць Грэна, пальцы Блерты былі паколаты гусінымі пёрамі, а ўсё дарма. Вучыўся Грэн вельмі дрэнна, настаўнікі былі незадаволены, і бабуля казала раз’юшана, што турма па ім плача. Блерта гаравала, уяўляючы братку ў турме. Ужо лепш бы дахаты вярнуўся.
І мара яе здзейснілася. Вярнуўшыся з лесу, румяная, шчаслівая, з ахапкам спасіцвету і кошыкам чарамшыны, Блерта ўбачыла на стале казённы ліст. Ваш Грэн — грубіян і невук, гаварылася ў лісце, — паводзіны яго такія агідныя і веды такія нікчэмныя, што ні за якое золата свету школа больш не жадае трымаць у сябе свавольнага блазана.
Сустракайце, ён адпраўляецца дамоў.
***
Ах, як абуралася бабуля. А Блерта ціха цешылася. Грэн вяртаецца, мілы брат, родная душа.
Гэтулькі гадоў пражылі паасобку. Якім ён вырас? Што любіць цяпер, пра што марыць, ці спадабаецца яму дома? Ён жыў у сталіцы, бачыў прыгожае ды яркае жыццё, а тут — спарахнелае мястэчка, па вуліцах блукаюць гусі, лес у вокны зазірае, і ўсіх падзей — царква па нядзелях. Ці не затужыць?
У дзень яго прыезду Блерта выбілася з сіл, начыняючы гусіную тушку грыбамі ды арэхамі, замешваючы цеста для пірагоў, начышчаючы відэльцы ды лыжкі пясочкам. Тройчы падаў нож — спяшаецца, спяшаецца дахаты братка. І Блерта спяшаецца, так.
Яна ведала, што паштовы дыліжанс са сталіцы праносіцца міма іх мястэчка апоўдні. І ўсё ж не трапіла ў час, і калі брамка рыпнула, Блерта дамывала падлогу. Босая, спацелая, з падаткнутай спадніцай, яна вылецела на ганак — і здранцвела. Абняць? Руку падаць? Пацалаваць у шчаку? Блерта не памятала, калі апошні раз дакраналася да чалавека, яе палохала сама думка пра гэта.
Братка штурхаў нагой дарожны мяшок і разглядаў Блерту, аблуплены ганак, гусіны памёт на прыступках, карыты з вадой і мешанкай. Блерта збянтэжылася і развяла рукамі, быццам просячы прабачэння за такія дэкарацыі і сябе ў галоўнай ролі.
З лядашчага хлапчука Грэн вымахаў у высачэзнага прыгажуна, шыракаплечага, статнага, з цёмнымі валасамі і бледнай скурай. Яно і зразумела, дзе яму было загараць, над кніжкамі праседжваючы, з жалем і любоўю падумала Блерта. І яшчэ падумала: «Ён зусім не падобны да мяне». Хоць чаго журыцца, тут цешыцца трэба.
— Ты і ёсць Блерта? — спытаў ён.
— А ты і ёсць Грэн? — адказала яна.
Ён памаўчаў, усміхнуўся:
— Не пазнаеш любага брата? Цябе таксама не пазнаць, сястрычка.
І зноў акінуў яе няўтульным поглядам з ног да галавы.
— Ты чаму ў чорным? Манашка, ці што? Але ж не, манашкі так спадніцу не задзіраюць.
«Зусім не падобны да мяне», — зноў падумала яна. І сказала ціха:
— Хадзем, я правяду цябе да бабулі.
***
З прыездам браткі нічога не змянілася ў доме. Усё гэтак жа ўскіпала для бабулі кава, збіраўся ў кошыку гусіны пух, мітусілася Блерта, выконваючы тысячу розных спраў. А Грэн не рабіў нічога. Позна клаўся, позна ўставаў, еў за траіх, валэндаўся па пакоях, гартаў кнігі, дакранаўся да маятніка старых ходзікаў. «Дзяцінства ўспамінае», — думала Блерта. А калі ён разглядаў павукоў на сценах, буфет са шчарбатымі кубкамі, састарэлыя цьмяныя шпалеры, ёй станавілася сорамна. Не сталіца, ужо ж.
Іх хата была невялікая: гасціная, кухня і дзве спальні.
— Дзе ж яму паслаць? — разгубілася Блерта, а бабуля паціснула плячамі:
— Дзецьмі вы дзялілі адзін пакой. Яго ложак дагэтуль стаіць насупраць твайго. Толькі шырму вазьмі з гарышча.
Пераапранаючыся за шырмай, Блерта нібыта адчувала позірк брата. А ён пасмейваўся, заўважаючы яе збянтэжанасць, і апускаў вочы ў кніжку.
— Сяброўкі ў цябе ёсць? — спытаў неяк. — Паклікала б у госці мясцовых прыгажунь.
— Іголка ды мяцёлка мае сяброўкі, — усміхнулася Блерта, успомніўшы ўлюбёную бабуліну прымаўку.
А вось старадаўнія сябрукі Грэна заявіліся неўзабаве па яго прыездзе.
— Змяніўся ты, прыяцель, вельмі змяніўся, — казалі яны наперабой.
— Ды і вас не пазнаць, хлопцы, — ухмыляўся Грэн. А Блерта з жахам глядзела як яны топчуць падлогу бруднымі ботамі, сыплюць попел, паплёўваюць, напаўняюць кухню моцным духам поту, выпіўкі, тытуню. «Пачуе бабуля, не выветру», — безнадзейна думала яна. Хтосьці, падміргнуўшы, дастаў пляшку, і братка спытаў у Блерты шклянкі, «чорт з імі, сыдуць і кубкі, ды адшукай закуску, заставаўся ж пірог з трыбухамі, вы любіце трыбуху, сябры?»
Сябры пыталіся таксама:
— А памятаеш, як мы будавалі плыт і ледзь не патанулі ў кар’ерах?
— А як цябе дзікія пчолы пакусалі?
— А як траву палілі і дурыла Пеле сабе ногі апёк?
Блерта бачыла: Грэн нічога не памятае, блытае імёны прыяцеляў. Ён не надта хаваў грэбаванне і нуду, што праглядвалі ў яго вачах. Але ён ведаў непрыстойныя песенькі і анекдоты, хітрыя картачныя гульні, і цыгаркі згортваў адмысловым чынам ды так трапна кідаў нож. Яму ахвотна даравалі яго няпамятлівасць. Яны дымілі, спявалі пошасці пад гітару, гулялі на грошы. Блерта прыслугоўвала ім: прыбірала аб’едкі, адкрывала насцеж акно, а Грэн пасмейваўся і тасаваў карты, сыпаў бруднымі гісторыямі. «Так, хлапчукі любяць усё гэта», — думала Блерта, седзячы ў кутку пад суровым абліччам нейкага святога.
Ёй здаўся нечы погляд. Яна падняла вочы. Пастух! І ён тут! Ён не мог быць дзіцячым прыяцелем Грэна. Упершыню Блерта бачыла яго пад дахам чалавечай хаты. Хоць бы не даведалася бабуля!
Пастух не ўдзельнічаў у дурных паўдзіцячых гутарках, толькі пыхкаў люлькай ды аглядаўся. Напэўна, яму захацелася пабыць у людзях. Ці на сталічнага госця паглядзець, паслухаць навіны. А можа, Грэн запрасіў яго знарок, каб здзівіць сябрукоў.
***
Вядома, бабуля ўчула няпрошаных гасцей, ды так лаялася, а падвыпіты Грэн ухмыляўся і грубіў. І што было рабіць старой, не ставіць жа гэтага бамбізу каленкамі на гарох.
Не складалася ў яго з бабуляй. Быццам спецыяльна яе даймаў.
То ў спальню яе пракраўся, дзе куфэрак з гусінымі грашыма. Напэўна, жадаў здабыць сабе на тытунь і выпіўку. А бабулі сказаў, што правяраў, ці на месцы яе чаравікі. Маўляў, спадарыня Трынога не знайшла шаўца і крадзе абутак у паважаных гараджан...
То ў падмосце панадзіўся. Бабуля сердавала, што ён пад’есць запасы, — варэнні ды саленні, смалец, гусіны паштэт у збанках, — замахвалася палкай, а ён рагатаў і ўцякаў, вяртаючыся апоўначы, калі вокны ў хаце былі ўжо цёмныя і бабуля, спагнаўшы злосць на Блерце, салодка спала.
Грэн вырабляў, што ўздумаецца, а Блерта шчыра захаплялася ім. Ён жа са здзіўленнем глядзеў, як сястра пакорліва падстаўляе рукі пад кульбу, застаецца без вячэры ці нясе крапіву для лупцоўкі. Блерта таксама дзівілася: няўжо ж не ўсе бабулі з унучкамі так жывуць?
***
Калі кампанія зноў сабралася ў Грэна, яны знатна перапіліся.
— Цішэй, бабуля можа прыйсці, — маліла Блерта, а яны запэўнівалі, што не прыйдзе, сёння ўсе ў паштмайстаршы, хлапчук яе знік, няйначай Спадарыня Трынога звалакла.
— Пачым ведаеш, што Трынога? — спытаў Грэн.
— А пад акном лускавінку зялёную знайшлі і след ад хваста.
— Хлусня, сляды яна хвастом і замятае.
— Навошта яны наогул жывуць на свеце? Які сэнс у гэтых пачварах? — сказаў хтосьці грэбліва.
— А які сэнс у людзях? — хмыкнуў Грэн. — Для чаго жыве на свеце наш сусед, мешчанін Пфук? Для чаго ён нарадзіў дзесяцёра дзяцей, тоўстых і дурных? А яны вырастуць і народзяць яшчэ па дзясятку. Навошта гэта? Прага размнажэння. Так і ў жывёл. Так і ў трыногаў.
