Усё гэта - супынка, размова з шафёрам, зоркi, лес - адцягнула думкi ад Зосi. Праўда, ненадоўга. Хутка ён пачаў зноў думаць пра яе, але ўжо iнакш. Прыгадаў, як зноў, другi раз за дзень, сутыкнуўся з Тамарай. Яна раптам запярэчыла супраць пераводу Зосi ў тую клiнiку, дзе пастаянна працаваў Яраш. Калi ён пайшоў, каб растлумачыць ёй, што мае сам аперыраваць хворую i таму зручней, каб яна была пад яго штодзённым наглядам, Тамара са здзекам спытала:
- Гэта тваё падпольнае каханне?
Антон не вытрываў i вылаяўся груба i злосна. Гаецкая спалохалася, адразу аформiла перавод.
Калi Яраш пазванiў у рэдакцыю Шыковiчу, што мусiць затрымацца, той сказаў:
- Хрэн з табой. Сядзi каля сваiх хворых хоць тыдзень. А я млею ад духаты.
Ён доўга сядзеў каля сваёй хворай. Зося глядзела на яго i хораша ўсмiхалася, шчаслiва i збянтэжана.
- Дзе вы былi ўвесь гэты час?
- Апошнiя тры гады тут, у нашым горадзе.
- I не ведалi пра мяне?
- Ведала. Бачыла колькi разоў.
- Бачылi? I не маглi прыйсцi?
- Я маленькi чалавек, Антон Кузьмiч. Прыёмшчыца арцелi кравецкай на Выселках.
- Ды якое мае значэнне, кiм вы працавалi! Глупства! Сорамна падпольшчыцы дзялiць людзей на маленькiх i вялiкiх.
- Якая я падпольшчыца! Я дачка доктара Савiча. - Вочы Зосi напоўнiлiся слязамi.
- Ну, не трэба! Калi ласка! Нiякiх хваляванняў i нiякiх расказаў! Аб усiм пагаворым пасля. - Ён падняўся, каб пайсцi.
Яна папрасiла нясмела, сарамлiва:
- Пасядзiце яшчэ трошкi, Антон Кузьмiч. Хлопчык гэты, Тарас, жывы?
- Хлопчык! Хлопчык гэты ў армii адслужыў. На заводзе робiць...
- Я шукала яго. - Яна як бы вiнавата прасiла прабачэння за тое, што не здолела знайсцi дзiця.
- Пасля, пасля. Не хвалюйце сябе нiякiмi ўспамiнамi.
Сёстры i санiтаркi хадзiлi на пальчыках i гаварылi шэптам. У iх былi спалоханыя твары. Яраша абурыла гэта, але ён змаўчаў. Прымусiў сябе маўчаць. Што б яны падумалi, каб ён, звычайна ветлiвы i далiкатны з малодшым персаналам, раптам накрычаў на iх?
Цяпер, у машыне, ён падумаў, што трэба заўтра ж пра ўсё расказаць Машы i папрасiць, каб яна ўзяла шэфства над Зосяй. Не медыцынскае. Чалавечае.
Таксi звярнула з шашы ў лес. У святле фар дрэвы здаюцца дэкаратыўна нежывымi i ў той жа час фантастычна прыгожымi. Праплываюць застылыя ствалы з нерухомым белым лiсцем. Быццам на мiг з'яўляюцца на свет з дагiстарычнай цемры i зноў знiкаюць назаўсёды. Ценi бягуць наперадзе, пераганяючы святло, доўгiя i вузкiя - блiзка i шырокiя - удалi. А з бакоў - чарната. А ўгары - цемра: зноў не вiдаць зорак.
Яраш надзвычай любiў начную язду па лесе. Часта прасiў Шыковiча паездзiць. Той не разумеў яго захаплення. Яраш злаваўся: "Якi ты, да д'ябла, пiсьменнiк, калi не адчуваеш такой прыгажосцi? Ты паглядзi на гэтыя сосны! Якi ў iх колер? А ценi? З чым ты параўнаеш iх? Паспрабуй напiсаць гэта рэалiстычным пэндзлем. Памрэш - не напiшаш. Тут, брат, трэба нейкi асобы, умоўны прыём".
"Хiрург-абстракцыянiст! - хмыкаў Шыковiч. - Навiна! Дзiва дзiўнае!"
Шафёр таксi, напэўна, хацеў у знак удзячнасцi давезцi свайго пасажыра як мага хутчэй i iмчаў па карэннях i ямах, не шкадуючы машыны.
Яраш папрасiў:
- Цiшэй, калi ласка. Можна?
- Можна! - Шафёр адразу збавiў хуткасць. - Я думаў, вы спяшаецеся.
- Не. Я люблю паглядзець на лес.
- О, лясок тут добры! Каб такiх сосен на дом.
- Што было ў вашага сына?
- Пералом пазваночнiка. На будаўнiцтве, ведаеце. Няшчасны выпадак.
- А-а, помню.
Шафёра ўзрадавала, што доктар помнiў яго сына. Як бы пакрыўджаны за хабар, ён праз усю дарогу маўчаў. Гзта яму, вiдаць, нялёгка давалася, бо калi прарваўся, то пачаў паспешлiва i мнагаслоўна расказваць пра сына, пра сябе, пра ўсю сваю сям'ю.
Яраш слухаў i не чуў. Глядзеў на лес i думаў. Як у святле фар выплывалi з цемры дрэвы, так i з ночы памяцi выплывалi эпiзоды жыцця, далёкiя i блiзкiя, з падполля i з сённяшняга дня.
Да дачы ён не даехаў. Спынiўся каля канторы ляснiцтва, сiлком усунуў таксiсту грошы i пайшоў пехатой.
Свяцiлася толькi адно акно - на паддашку ў Шыковiча.
"Трэба адвучыць яго ад начной працы, - падумаў Антон Кузьмiч пра сябра i тут жа пра жонку з пяшчотай: - Спiць Галка. Тут добра спiцца".
Шкада было будзiць яе. Калi пад нагамi пiснулi ўсходцы ганка, ён пагразiў iм пальцам: "Цыц!" Потым доўга стаяў нерухома, слухаючы начную цiшыню.
Не паднiмалася рука, каб цiхенька, адным пальцам, пастукаць у шыбiну веранды. Ён быў упэўнены, што дзверы зачынены. Але паспрабаваў асцярожна нацiснуць на ручку - i дзверы лёгка адчынiлiся. Белая, як прывiд, постаць стаяла ў адным кроку ад парога. Навучаны шматгадовым вопытам, Яраш усё зразумеў i ўмiг мабiлiзаваў свой спакой i вытрымку.
- Што, баiшся заходзiць? Сорамна? - не сказала, а прашыпела Галiна i тут жа сарвалася: - Не заходзь у дом, дзе спяць дзецi! Бессаромныя твае вочы!
- Галка! - Ён зрабiў крок, ён прасiў, малiў яе ласкавым iменем, каб яна не рабiла шуму: побач людзi, дзецi.
- Не падыходзь! Не датыкайся да мяне! Брудны тып!
- Галя! Выслухай! - не папрасiў, патрабаваў Антон.
- Што мне слухаць? Мне ўсё сказаў чалавек. "Ён заняты на кансультацыi..." Да дванаццацi ночы! Не першы раз ты "кансультуеш" яе... да позняй ночы! Крывасмок! Колькi ты выпiў маёй крывi! Не падыходзь!
Але сама кiнулася да яго i пачала ярасна калацiць маленькiмi кулачкамi ў магутныя грудзi.
- Паразiт! Я ненавiджу цябе! Не дакранайся да мяне! Усё! Усё, усё!.. Заўтра, заўтра!.. Зараз жа, зараз!.. Забiраю дзяцей... I ўсё. Жывi са сваёй шлюхай! Але я не дам вам жыцця. Не дам! Не чакай. Не!
- Галя! - Ён адступiў на крок i паспрабаваў засланiцца ад яе ўдараў партфелем, якi ўсё яшчэ трымаў у руцэ. Але яна выхапiла партфель i моцна стукнула iм па галаве, па твары. Гэта яго ўзарвала. Так жонка не паводзiла сябе ўжо колькi год. Узмахам рукi Антон выбiў у яе партфель, а самую схапiў у абдымкi, лёгка падняў, зацiснуўшы рукi, каб не драпалася. А каб не крычала, моцна, да болю, прыпаў вуснамi да яе вуснаў. Яна бiлася, трапяталася, як рыба, дрыгала ў паветры нагамi, намагаючыся вырвацца. Але дарэмна. Ён насiў яе па прасторнай верандзе, быццам закалыхваў, як малую, i праз сцiснутыя вусны шаптаў:
- Дурная. Дурная. Дурная...
I яна сцiхла. Быццам самлела. Нерухомая, зрабiлася цяжкай. Ён адняў вусны - яна не закрычала, нават не папрасiла: "Пусцi". Ён ведаў з мiнулага, што найпрасцейшы i хутчэйшы сродак памiрыцца - гэта паказаць ёй, што нiдзе ён не растрацiў сваю сiлу. Магчыма, Галiна чакала гэтага. Яму стала агiдна, балюча i крыўдна. Прыгадалася, з якой прычыны ён затрымаўся, з якiмi пачуццямi ехаў дадому. I раптам - такая сустрэча. Антон груба, як мяшок, кiнуў жонку на шырокую тахту (яны спалi тут жа, на верандзе). Душыў гальштук. Ён сарваў гальштук i шыбануў цераз стол, у кут. Туды ж паляцеў пiнжак i капялюш. У змроку яснай ночы Галiна бачыла гэтыя рэзкiя рухi i, адчуўшы навальнiцу, маўчала. Яна тонка ўмела адчуваць настрой мужа. Агонь рэўнасцi, якi яна распалiла, уяўляючы, як мужа, яе мужа, абдымае, цалуе гэтая распуслiвая Тамара, - гэты агонь патухаў. Яна амаль гатова была папрасiць прабачэння. Але Антонавы мяккасць i адыходлiвасць прывучылi яе да таго, што яна нiколi не рабiла першага кроку да прымiрэння. Акрамя таго, вельмi свежымi яшчэ былi пакуты, якiя яна перажыла за тры гадзiны - з таго часу, калi Кiрыла прыехаў адзiн i сказаў, што Антон затрымаўся на нейкай неадкладнай кансультацыi ў трэцяй клiнiцы. Колькi яна патрацiла сiлы, каб нi словам, нi рухам не выдаць сябе перад Шыковiчамi. Як на злосць, Валянцiна Андрэеўна не адступала ад яе ўвесь вечар, расказвала розныя вясёлыя здарэннi. Можа, знарок. Думка, што нехта чужы, збоку, бачыў i здагадваўся, што рабiлася ў яе сэрцы, была самай цяжкай. Ужо за адно гэта сваё ўнiжэнне яна мае права не дараваць Антону цi, ва ўсякiм разе, не iсцi першай на прымiрэнне. Ён гучна пракаўтнуў горкi i салёны камяк i амаль застагнаў:
- Божа мой!
Галiне стала шкада яго: такi дужы, вялiкi, мужны, ён застагнаў. Хваля пяшчоты залiла яе добрае сэрца. Каб ён наблiзiўся да тахты, яна прыцягнула б яго да сябе, прыласкала. Але ён хадзiў па верандзе, спатыкнуўся на партфель, злосна пiхнуў яго нагой. Пад яго цяжкiмi крокамi новыя маснiчыны не скрыпелi, а гудзелi. У рамах брынчалi шыбы. Можна было б сказаць яму: "Не хадзi. Пабудзiш дзяцей" - i гэта, напэўна, стала б крокам да прымiрэння. Але, акрамя ўсяго iншага, яе распiрала дурная жаночая цiкаўнасць: што скажа ён у апраўданне? Ён нiчога не сказаў яшчэ.
Ён паўтарыў:
- Божа мой! - i, памаўчаўшы, пачаў кiдаць словы, як каменнi: - Якое дзiкунства! Уявiць цяжка... Пражыць з чалавекам шаснаццаць год, выгадаваць дзяцей... I не верыць яму нi на крупiнку, нi на залатнiк. Бясконца лiчыць падлюгам, здольным на любую агiднасць. Бясконца падазраваць... Раўнаваць чорт ведае да каго... Зразумей, ты не дурная жанчына. Урэшце, у такой атмасферы нельга жыць. Нельга дыхаць. Чорт вазьмi!
Словы гэтыя абражалi Галiну Адамаўну. Абражалi сваёй праўдай. Але, так жыць нельга! Ды i не жывуць яны так, яны жывуць хораша i шчыра. А ад гэтых прыступаў рэўнасцi яна сама пакутуе ў сто разоў горш. Ён павiнен быў зразумець гэта i рабiць так, каб не было нiякiх прычын. Ён павiнен шкадаваць яе. А ён вось як лiчыць - што яна атручвае яму жыццё, што яна пачвара нейкая.
