- Як гэта адсрачываць? Цi табе, дачушка, далi мяшалкай па срацы?
Захацелi сьцiснуць
Мама прыйшла з канцэрта й пра сучасную моду кажа:
- Паразьдзiралi ўсё, дык спаднiцамi захацелi сьцiснуць...
Выходзiць, што й з моды ёсьць выгоды.
Цяпер
Вушацкая жанчына заўважае:
- Цяпер дзевак замуж аддаюць цельных - тры месяцы пабудзiць i ацелiцца. Ня глядзяць, што цельная, бяруць. Раней бальшыной бралi няцельных, а цэлых.
Па клопату
Старыя цёткi кажуць сваiм аднагоднiцам:
- Ну што, сваiх курэй на курасаднi пасадзiлi ды ўспакоiлiся?
Адгiлела, ад'юрэла, адабрала.
Сама музыка
Мужык на худую жонку:
- Iскрыпка мая, балалайка мая.
Поўна хата музыкi.
Рамонт
У местачкоўца жонка высокая, а ён маленькi. Ды, напiўшыся, жонка б'е й б'е яго. Грокат, грукат стаiць. Выйшла гаспадыня з хаты пасьля чарговае бойкi, а суседка й пытаецца:
- Што ты, Полька, рамонт рабiла?
Неяк гэтая Полька п'яная разьбiла галаву. Абстрыглi нагала. Дык сябры пытаюцца ў цiхманага мужыка, цьвелячыся:
- Цi адрасьлi валасы, цi можна ўжо баньцiкi завязаваць?
Баялася
Вушацкая была за армянiнам замужам. Калi стрэслася бяда ў Арменii, яна была ў мацi ў Вушачы. Мацi замужнiцы казала пасьля:
- Баялася дачка, што мужык затросься й алiментаў ня будзiць.
Блiнная прафесiя
Лiчылася з даўнiны ў вушацкiх: шавец шыiць, а жонка з голаду выiць. Часта яшчэ канкрэтней удакладнялася:
Сядзiць мужык на палiцы,
Шыiць боты, рукавiцы.
Што пашыiць, то прапьець,
Прыдзiць дамоў - жонку бьець.
Пра каваля ўжо iнакш прыгаворвалася: каваль куець, а жонка пяець.
Пра млынара таксама ня сумна казалася: млынар шапку абтрасець, а жонка блiноў напячэць.
Выходзiла, што самая хлебная, нават блiнная прафесiя ў млынара. Цьвялiлася ж папеўка гарэзна:
Ой, млынар, ты млынар,
А я млынарыха.
Каб з табою мы, млынар,
Ня зробiлi лiха.
Дзе кашуля бялейшая
Казала вушацкая маладзiца, як мацi ейная паважала бацьку, стрэнчыла каля яго. Каб пад'еты быў, каб у карэлiках ня хадзiў, заўсягды давала яму чысьцейшую надзетку якую. Калi касiў, ад усiх на лузе сьвяцiўся. I мацi сама, было, нясе есьцi гаспадару свайму й малых пасылае. Дзецi й пытаюцца:
- А дзе ж мы бацьку нойдзiм?
- Дзеткi, глядзiце, дзе кашуля бялейшая.
I прыгадваецца, як песьня пытаецца:
Сягоньня субота,
А заўтра нядзеля.
Чаму ў цябе, хлопча,
Кашуля нябела?
Калi ж
Жанчына прыйшла ў вушацкi клуб. Моладзь адпаведна з часам i модай танцуе павольны танец. Глядзела, глядзела жанчына, чакала, чакала дый ня выцерпела:
- Дык калi ж яны ўжо танцаваць пачнуць?
У вырай
Маладзейшы сусед запрашае старэйшага гадамi на рыбу (у нас кажуць дасюль: пайсьцi на рыбу, у ягады, у грыбы). Старэйшы аднекваецца:
- Ня мае гады на рыбу хадзiць - у вырай зьбiрацца пара!
Сон на руку
Ранiцай жонка крыўдзiцца мужыку:
- Аж замарылася, пакуль з табой увосьнi сварылася.
Мужык пытаецца:
- Чаму?
- Дык ты першы пачаў.
Галоўнае не ўступiць, хоць усрацца, а не падацца.
Барышы
Мама неяк тлумачыла мне, што барышное - гэта агуркi, цыбуля, рэпа й iншая гароднiна. Iм барышуюць, пьюць барышы: гарэлку, вiно цi якую юруху. I кажуць жа: бабы качэргi мянялi, а барышы пiлi.
Кароткi дыялог
Каля бочкi зь пiвам.
- Цi добрае ваша пiва?
- Пакуль што нi зь кiм ня бiлася.
Ад жарту пiва яшчэ п'янейшае робiцца.
Па-свойму чуе
Дзед Селiвей любiць унука. Баiць яму казкi. Бярэ з сабой на Вечальле рыбу вудзiць, на чаўне возiць. А малы чуе па-свойму дзедава ймя й клiча: дзед Салавей. I дзедаваму вуху прыемна гэткае нядачуваньне ўнука.
Гасьцiннасьць
Сват свацьцю частаваў ды прыгаворваў:
- Хлiбай, хлiбай, свацьця, а то ўсё роўна сучка зьесь...
I гасьцiнна й ашчадна. Усё адначасна.
Шчасьлiвая старасьць
Спаткалiся старыя прыяцелькi. Гукаюць спамiж сабой.
- Чаго цябе ня вiдаць?
- Печы пiльнуюся.
- Ты хiба памiраць сабралася?
- Во! А каму я печ кiну. Цэлы дзень са старым сварымся - то я кажу яму, каб пасунуўся на пяколак, то ён мне. А ўсё ж нейкi рух.
На сваiм
Папрасiўся чалавек пагрэцца ў хату. Як грэцца дык грэцца. Ужо й ноч надыходзiць. Цярплiвыя гаспадары кажуць, каб начаваў, бо самiм адпачываць хочацца, а госьць на сваiм стаiць:
- Хоць да дня дабуду, а начаваць ня буду!
Важна захаваць прынцып.
Студэнтка
Iлонка адну зьмену была ў пiянерскiм лагеры недзе каля Кублiчаў. Адбыла. Прыехала. Пытаемся:
- Якая ў вас пiянерважатая была?
- Студэнтка, што ня паступiла ў iнстытут.
Бяседа
Марушка нябыццам сур'ёзна казала:
- Лепей бяседы няма, чьм хаўтуры: ня трэба нi дары, нi грошы. Сеў, напiўся, пад'еў - хочаш, кажы дзякуй, хочаш - не. Бо, як памрэць чалавек, каб хто ў хаце памог, а як за стол - дзьверы ня счыняюцца.
Показка сумна жартуе: наеўся, як дурань на хаўтурах.
Што зварыць
Некалi мама мая пыталася ў Iлонкi:
- Што зварыць, што хутчэй, цi булён з клёцкамi?
Унучка адказала бабулi:
- Булён, бо ён даўжэй варыцца.
Абы ня есьцi.
Iдылiя
Прыйшлi жонкi адведаць сваiх мужыкоў партызанаў блiзка да перадавой. Адзiн выпiў, закусiў усiм хатнiм дый заснуў. Хропат аж сьцены гайдае, а жонка над iм сядзiць расчуленая. Спатканьне цёплае.
Другая жонка кажа свайму:
- Iванька, ты б дамоў прыехаў, курка б яечка зьнясла, ты б зьеў.
Лiрыка крутая, як цяпер кажуць. Круцей за яйка, зваранае ўкрутую.
Дома
На вушацкiм з дазволу сказаць базарчыку бабка прадае цыбулю, кроп. Прапануе нейкаму местачкоўцу са служылых. Той адмаўляецца:
- Шчаўя няма каму варыць, жонка ня дома.
- Ат, знойдзiцца. На адной сьвет клiнам ня сышоўся.
Суседка па гандляваньню пытаецца:
- А ў цябе, бабка, дзед ёсь?
- Мой ужо трыццаць гадоў як дома.
Клопат жыцьця й фiласофiя быцьця - ўсё разам, упоплечкi, як гэтыя старыя.
Хвантазiя
Фiгурнае катаньне глядзяць па тэлевiзару мама, суседкi, сусед Трахiм, Арынiн сын Васiль. Арына, мамiна сяброўка, дрэмле, але праз сон дае нейкiя каментары. Трахiм дрэмле, а пасьля:
- Васька, тваю маць, дык гэта ж хвантазiя! Ты ж так паспрабуй бяз канькоў зробiць. А то з канькамi й так.
У слове хвантазiя - i хватаньне, i хвась, i захопленасьць. Дадушы, ня хвунт разынак.
Як музыка
Распавядае адна пра пьянага мужыка:
- Як даў у палiчку, усе шкляначкi ў цурачкi, усе кубкi ў цуры.
Як музыка гучыць расповяд. А на справе гучала ня так ласкава. Слова ўсё можа й агрубiць, i абласкавiць.
Па-мацi
У Вушачы местачкоўка даганяе нейкага дзядзьку й гукае ўголас:
- Васiлевiч! Васiлевiч!..
Той iдзе i ня чуе. Махнула рукой:
- Ат, стуiбень!
Прыстоiла.
Зазвычай па-бацьку клiчуць хоць маленькiх, ды "карчоў" (так у нас завуць начальнiкаў) i яшчэ магазiншчыцаў, крамнiцаў, у мястэчку асаблiва.
Можа, каб адразу пачала клiкаць па-мацi, пачуў бы...
Наперасьцiгi
Кума куме раiць:
- Кумка мая, пасядзiм, пагаворым аб людцах, а людцы аб нас даўно гавораць.
Зразумелы клопат: ня адстаць, перагнаць, пайсьцi, як вушацкiя кажуць, наперасьцiгi.
Ацанiла
Марушка слухае па радыё выступленьне дэпутата, заўважае:
- Во, язык, мусiць, на кавадлi адкавалi - цэлы вечар лапочаць.
Як таму ваўку з казкi пра казу й казьлянятак.
Прыбабунькi
(кнiга "Здубавецьця")
Гэтае ўшацкае слова, у якiм гучыць i байка, i бабуля, i булькат каменьчыка, кiнутага ў крутавiр усьмешкi i прасьмiшкi, аб'ядноўвае такiя навуковыя паняцьцi, як прыказкi, прымаўкi, каламбуры альбо досьцiпы, са мною змалку хадзiла, бо прыбабунькi ў мамы маёй былi на кожным кроку, на першым прыскоку.
З матчынай хаты яны пайшлi са мной, каб грэць, бадзёрыць, надзеiць мяне ў халоднай дарозе жыцьця.
Пад'ялдычкi
На Андрэеве медзьвядзя забiлi,
Прадалi, грошы ўзялi,
Шапку купiлi.
Бай мерыў на нагу,
Пацубай на руку,
А насяру табе на галаву.
- Ну.
- Х.. гну, дуга будзiць.
- Куды?
- У сраку па жалуды.
- Натрасу й табе прынясу.
- Пакажы.
- У казы пад хвастом паглядзi.
- Хлеба.
- Падскоч пад неба.
- Скарэй!
- Калi скарэў, дык памыйся.
- Крыж на крыжы.
- Калi знаеш, нi кажы.
- Клубок.
- Скульля табе ў бок!
- Што казе будзiць,
- Як год прыбудзiць?
- Другi пойдзiць.
- Хлеб соль!
- Ядзiм ды свой.
- Добры вечар!
- Добра лечыў, ды памёр.
- Спакойнай ночы!
- Бачыць шпаковы вочы ды глядзець на палок, каб цябе чорт павалок.
- Па што, воўча?
- Па апошняе.
- Адкуль?
- З-пад кур, петухоў сын.
- Калi?
- Ня калi, а жывых пушчай!
- Гразь, гразь, чаму ты ня гарыш?
- Я б гарэла, каб ня была карэла.
I хвор Кузьма,
I нядуж Кузьма,
Прывяжыце Кузьме
Галаву к п..дзе!
- Цi ведаеш, як дзяўчына апяклася?
- Як?
- За гарачы х.. узялася.
- Цi даць табе тры паясы?
- Якiя паясы?
- Я насяру, а ты паясi.
- Чый бацька ўсраўся?
- Твой.
- А твой зьеў!
- Што на сьняданьне?
- Булён
За х.. i вон!
- Што на вячэру?
