Сент-Экзюпери Антуан
Маленькi прынц (на белорусском языке)
Антуан дэ Сэнт-Экзюпэры
Маленькi прынц
Казка
Пераклала Нiна Мацяш
ЛЕОНУ ВЕРТУ
Шчыра перапрашаю дзяцей за тое, што я прысвяцiў гэтую кнiжку даросламу. Скажу ў апраўданне: гэты дарослы - мой сама лепшы сябар. I яшчэ: ён разумее ўсе на свеце, нават дзiцячыя кнiгi. I нарэшце: ён жыве ў Францыi, дзе цяпер i голадна, i холадна. I яму вельмi патрэбна суцяшэнне. Калi ж ўсё гэта не апраўдвае мяне, я прысвячу сваю кнiжку, таму хлопчыку, якiм некалi быў мой дарослы сябар. Усе ж дарослыя былi спачатку дзецьмi. Праўда, мала хто з iх памятае пра гэта... То я выпраўляю сваё прысвячэнне:
ЛЕОНУ ВЕРТУ, калi ён быў маленькiм
I
Мне было шэсць гадоў, калi ў кнiзе пра джунглi, якая называлася "Непрыдуманыя гiсторыi", я ўбачыў аднойчы дзiвосны малюнак. Змяя - страшэнны ўдаў - глытала драпежнага звера.
У кнiзе гаварылася: "Удавы глытаюць сваю ахвяру цалкам, не жуюць. Пасля гэтага яны ўжо не могуць варухнуцца i цэлых паўгода спяць, пакуль не перавараць ежу".
Я шмат разважаў пра поўнае прыгод жыццё ў джунглях i таксама намаляваў тое-сёе каляровым алоўкам. Гэта быў мой малюнак No 1.
Я паказаў свой шэдэўр дарослым i пацiкавiўся, цi не страшна iм, калi яны глядзяць на мой малюнак.
- А чаму капялюш павiнен наводзiць страх? - здзiвiлiся яны.
На маiм малюнку быў зусiм не капялюш. На маiм малюнку быў удаў, якi праглынуў слана. Тады я намаляваў удава знутры, каб дарослым было больш зразумела. Але iм ўсё роўна спатрэбiлiся тлумачэннi.
Дарослыя параiлi мне не маляваць удаваў нi звонку, нi знутры, а лепей больш цiкавiцца геаграфiяй, гiсторыяй, арыфметыкай i правапiсам. Вось так, у шэсць гадоў, мяне пераканалi адмовiцца ад блiскучай кар'еры мастака. Я быў збiты з панталыку няўдачай з малюнкамi. Дарослыя нiколi i нiчога не могуць зразумець самi, а дзецям надта ж утомна вечна тлумачыць iм, што да чаго.
Такiм чынам, мне трэба было выбраць якую-нубудзь iншую прафесiю, i я пайшоў у лётчыкi. Дзе мне толькi не давялося быць! I геаграфiя сапраўды спатрэбiлася мне. Я мог з першага погляду адрознiць Кiтай ад Арызоны. Гэта вельмi карысна, калi часам заблудзiшся ўночы.
За сваё жыццё мне давялося сутыкнуцца з многiмi сур'ёзнымi людзьмi. Я многа часу пражыў з дарослымi, быў вельмi блiзка знаёмы з iмi. Не скажу, каб пасля гэтага я стаў лепей думаць пра iх.
Калi я сустракаў каго-небудзь з iх асяроддзя, хто здаваўся мне трошкi разумнейшым, я паказваў яму малюнак No 1, - я збярог яго i заўсёды насiў з сабою. Мне хацелася ведаць, цi сапраўды той чалавек кемлiвы. Але кожны дарослы заўсёды адказваў мне: "Гэта капялюш". I я ўжо не гаварыў з iм нi пра ўдаваў, нi пра джунглi, нi пра зоркi. Я прыстасоўваўся да яго паняццяў. Гутарыў пра брыдж i гольф, пра палiтыку i гальштукi. I дарослы быў дужа задаволены знаёмствам з такiм разумным чалавекам.
II
Так я жыў у адзiноце, i не было ў мяне анiкога, з кiм бы я мог па-сапраўднаму адвесцi душу. Але аднойчы, шэсць гадоў назад, мне давялося зрабiць вымушаную пасадку ў Сахары. Нешта зламалася ў маторы майго самалёта. Са мною не было нi механiка, нi пасажыраў, i трэба было самому ламаць галаву, як выратавацца. Я павiнен быў адрамантаваць матор альбо загiнуць. Маiх запасаў пiтной вады хапiла б ледзьве на тыдзень.
I вось - мая першая ноч сярод бязмежных пяскоў пустынi, дзе на тысячы мiль наўкол - нiводнага селiшча. Чалавек, якi пасля караблекрушэння ўсё-такi ацалеў дзесьцi на плыце ў бязмежным акiяне, i той быў не такi адзiнокi. Дык уявiце сабе маё здзiўленне, калi на досвiтку мяне пабудзiў нечы тоненькi галасок:
- Калi ласка... намалюй мне баранчыка!
- Га!
- Намалюй мне баранчыка...
Я ўскочыў на ногi, нiбы нада мной грымнуў гром. Працёр вочы. Агледзеўся. I ўбачыў незвычайнага малыша, якi сур'ёзна разглядваў мяне. Яго партрэт я намаляваў пазней. Канечне, на маiм малюнку ён не такi прывабны, як на самой справе. Але гэта не мая вiна. Калi мне было шэсць гадоў, дарослыя пераканалi мяне, што мастака з мяне не атрымаецца, таму я так нiчога i не навучыўся маляваць, акрамя ўдаваў - звонку i знутры.
Я на ўсё вочы глядзеў на гэты прывiд. Не забывайце, што я быў за тысячы мiль ад людскiх селiшчаў. Гэты ж малыш не быў нi разгублены, нi смяротна стомлены, нi смятротна галодны, ён не памiраў нi ад смагi, нi ад страху. Ён нiчым не нагадваў дзiцяцi, якое заблудзiлася ў пустынi, за тысячы мiль ад чалавечага селiшча. Нарэшце мова вярнулася да мяне i я спытаў:
- Але... што ты тут робiш?
Ён не адказаў на маё пытанне, а толькi зноў цiха-цiха i надзвычай сур'ёзна папрасiў:
- Калi ласка, намалюй баранчыка...
Калi нешта цябе надта ўражвае, не паслухацца нельга. Якой бы недарэчнасцю нi здавалася мне гэта, але тут, за тысячы мiль ад людскога селiшча, перад смяротнай небяспекай, я дастаў з кiшэнi аркуш паперы i аўтаручку. Толькi раптам я ўзгадаў, што вывучаў у асноўным геаграфiю, гiсторыю, арыфметыку ды правапiс, i трошкi незадаволена сказаў малышу, што я не ўмею маляваць.
- Усё роўна, - адказаў ён. - Намалюй баранчыка.
Але я ж нiколi не маляваў баранчыкаў! Я падаў яму адзiн з двух малюнкаў, на якiя быў здольны. Той, на якiм удаў у агульным выглядзе. Як жа быў я ўражаны, калi пачуў адказ малыша:
- Не-не! Я не хачу слана ва ўдаве! Удаў вельмi небяспечны, а слон вельмi грузны. А ў мяне дома ўсё такое невялiчкае. Мне патрэбен баранчык. Намалюй баранчыка.
I я намаляваў.
Ён паглядзеў на малюнак i сказаў:
- Не, гэты баранчык вельмi ўжо хворы. Намалюй другога.
Я намаляваў. Мой новы сябар хораша, паблажлiва ўсмiхнуўся:
- Ты ж сам бачыш... гэта не баранчык, а баран. З рагамi...
Я зноў перарабiў малюнак. Але i гэты быў адхiлены, як папярэднiя.
- Гэты надта стары. Я хачу такога баранчыка, якi жыў бы доўга-доўга.
Тады, трацячы цярпенне, - мне ж трэба было хутчэй разбiраць матор, - я накрэмзаў.
- Гэта скрынка, - раздражнёна буркнуў я. - А ў ёй сядзiць твой баранчык.
Як жа я быў здзiўлены, калi нечакана мой юны суддзя ўвесь аж засвяцiўся ад радасцi:
- Вось гэткага мне i трэба! Як ты думаеш, яму спатрэбiцца шмат травы?
- А што?
- У мяне яе мала...
- Напэўна, хопiць. Я даю табе зусiм маленькага баранчыка.
Ён схiлiўся над малюнкам.
- Не такi ўжо ён i маленькi... Ты глянь! Заснуў...
Вось так я пазнаёмiўся з Маленькiм прынцам.
III
Не адразу зразумеў я, адкуль ён з'явiўся. Маленькi прынц, якi лiтаральна засыпаў мяне пытаннямi, нiбыта i не чуў маiх. Толькi з паасобных, выпадкова сказаных слоў мне пакрысе адкрылася яго таямнiца. Так, калi ён упершыню ўбачыў мой самалёт (самалёт я маляваць не буду, гэта надта складаны для мяне малюнак), ён спытаў:
- А гэта што за штука?
- Гэта не штука. Гэта самалёт. Мой самалёт. Ён лятае.
I я з гордасцю раслумачыў яму, што я ўмею на iм лятаць.
- Як?! - усклiкнуў ён. - Ты ўпаў з неба?!
- Так, - сцiпла пацвердзiў я.
- Як забаўна!..
I Маленькi прынц гэтак весела засмяяўся, што мне аж прыкра стала. Мне хацелася, каб ён паспачуваў мне.
- Значыць, ты таксама прыйшоў з неба! - дадаў ён. - А з якой планеты?
"Дык вось дзе разгадка яго таемнага з'яўлення тут, у пустынi!" - падумаў я i без усякiх хiтрыкаў спытаў:
- Значыць, ты прыйшоў сюды з iншай планеты?
Але ён не адказаў. Ён паглядзеў на мой самалёт i пакiваў галавой.
- Ну, на гэтым ты сапраўды не мог прыляцець здалёк...
I ён надоўга задумаўся. Потым дастаў з кiшэнi намаляванага баранчыка i стаў пiльна разглядваць гэты свой скарб.
Можаце сабе ўявiць, якая цiкаўнасць апанавала мяне ад прызнання наконт "iншых планет". I я паспрабаваў дазнацца паболей:
- Адкуль ты прыляцеў, малыш? Дзе гэта - "у цябе"? Куды ты хочаш забраць майго баранчыка?
Ён з хвiлiну маўчаў, потым прамовiў:
- От добра, што ты даў мне скрынку: буду заганяць у яе баранчыка нанач.
- Ну вядома. А калi будзеш разумны, я дам табе i вяровачку, каб можна было прывязваць яго на дзень, i калочак...
Гэтая прапанова прывяла ў недаўменне Маленькага прынца:
- Прывязваць? Якая недарэчнасць!
- Але, калi ты не прывяжаш яго, ён пойдзе невядома куды i прападзе.
Мой сябар зноў весела засмяяўся.
- Ды куды ж ён пойдзе?!
- Абы-куды. Куды вочы глядзяць...
Тады Маленькi прынц сур'ёзна сказаў:
- Гэта не страшна. Там, у мяне, так мала месца.
I з нейкай задуменнасцю дадаў:
- Калi iсцi толькi куды вочы глядзяць, далёка не зойдзеш...
IV
Так мне стала вядома яшчэ адна, вельмi важная акалiчнасць: яго родная планета была бадай цi большая за хату!
Зрэшты, гэта не вельмi здзiвiла мяне. Я добра ведаў, што, апроч вялiкiх планет, такiх, як Зямля, Юпiцер, Марс, Венера, ёсць яшчэ сотнi iншых, якiм нават iмёнаў не далi, такiх дробненькiх, што iх i ў тэлескоп цяжка разгледзець. Калi астраном адкрывае такую планету, ён дае ёй не iмя, а проста нумар. Напрыклад, называе яе так: "астэроiд "3251"".
У мяне ёсць сур'ёзныя прычыны думаць, што планета, адкуль прыляцеў Маленькi прынц, гэта астэроiд Б-612. Гэты астэроiд быў заўважаны ў тэлескоп толькi адзiн раз, у 1909 годзе, адным турэцкiм астраномам.
